Aspergillus-schimmel: toename resistente schimmelinfectie

Niet alleen resistentie bacteriën, maar ook resistente schimmelinfecties vormen wereldwijd een steeds groter probleem. Dagelijks ademt een mens honderden schimmelsporen in die door de lucht zweven. Bij gezonde mensen vormt dit geen probleem. Een goed werkend immuunsysteem ruimt deze schimmelsporen netjes op. Bij mensen met een sterk verzwakt afweersysteem kan inademing van sporen van de aspergillus schimmel, zorgen voor een infectie aan de longen. Deze infectieziekte wordt aspergillose genoemd en wordt behandeld met antischimmelmedicatie, waaronder medische azolen. Anno 2021 is er een flinke toename te zien van de resistente aspergillus-schimmel, wat leidt tot therapiefalen en de overlijdenskans van patiënten aanzienlijk vergroot.

• Schimmels
• Apergillus-schimmel
• Verschillende vormen van aspergillose
• Allergische bronchopulmonale aspergillose (ABPA)
• Chronische pulmonale aspergillose
• Aspergilloom
• Invasieve pulmonale aspergillose (IPA)
• Toename resistente aspergillus-schimmel
• Oorzaak van de resistentie van de aspergillus-schimmel
• Gevolgen van de resistente aspergillus-schimmel

Schimmels

Wereldwijd zijn er wel honderdduizend schimmels bekend. Het zijn micro-organismen die overal aanwezig zijn. Schimmels planten zich voort door middel van miljoenen sporen die door de lucht zweven. Hierdoor worden honderden schimmelsporen per dag door de mens ingeademd, waaronder sporen van de aspergillus-schimmel. Bij gezonde mensen vormt dit geen probleem, maar bij mensen met een sterk vermindert afweersysteem kunnen deze schimmelsporen een gevaarlijke longinfectie veroorzaken. In Nederland, maar ook wereldwijd is er anno 2021 niet alleen een toename te zien deze schimmelinfectie, maar ook een toename van de resistente aspergillus-schimmel.

Apergillus-schimmel

De aspergillus-schimmel is een van de meest voorkomende schimmelsoorten. Het is een draadvormige en sterk aerobe schimmel, dat wil zeggen dat de schimmel goed gedijt in een zuurstofrijk milieu. Bekende aspergillus-soorten zijn:

• Aspergillus fumigatus,
• Aspergillus flavus,
• Aspergillus clavatus
• Aspergillus niger
• Aspergillus terrues

Wanneer mensen sporen van de aspergillus-schimmel inademen, kan dit verschillende infectieziekten bij de mens ontwikkelen, de zogenaamde aspergillose. De Aspergillus fumigatus is verantwoordelijk voor 80 tot 90 % van de aspergillose aandoeningen.

Verschillende vormen van aspergillose

Een infectie met de aspergillus-schimmel kan verschillende ziektebeelden veroorzaken.

Allergische bronchopulmonale aspergillose (ABPA)

Allergische bronchopulmonale aspergillose (ABPA) is een allergische reactie van de longen bij inademing van de aspergillius-schimmel, waardoor de long schade oploopt. Meestal veroorzaakt door de Aspergillus fumigatus, maar ook andere aspergillus-schimmels kunnen een allergische reactie uitlokken bijvoorbeeld de Aspergillus flavus of de Aspergillus niger. Deze reactie komt met name voor bij mensen met ernstige astma of taaislijmziekte. De klachten zijn vergelijkbaar met een ernstige astma-aanval, zoals benauwdheid, piepende ademhaling, malaise, koorts en soms het ophoesten van bloed. Aangezien de aspergillus-schimmel overal voorkomt en hierdoor moeilijk te vermijden is, is langdurige behandeling meestal noodzakelijk.

Chronische pulmonale aspergillose

De aspergillus-schimmel kan makkelijker toeslaan bij patiënten met een onderliggende longaandoening zoals COPD, sarcoïdose of tuberculose. Deze patiënten hebben kwetsbare longen en dit maakt de longen vatbaarder voor deze infectieziekte die gaten vormt in de longen, waardoor de longfunctie sterk vermindert. De klachten zijn vergelijkbaar met een longontsteking.

Aspergilloom

Een aspergilloom is een soort schimmelbol die groeit in een reeds aanwezige holte in de long, zonder infiltratie van het longweefsel. Een aspergilloom hoeft niet altijd klachten te geven. Soms kan een patiënt wel bijvoorbeeld bloed ophoesten.

Invasieve pulmonale aspergillose (IPA)

Dit is de meest ernstige vorm van aspergillose en een gevreesde complicatie van patiënten met een sterk verzwakt afweersysteem. De sporen van de aspergillus-schimmel ontkiemen zich in het longweefsel en veroorzaken hier een ernstige infectie. Deze ernstige vorm van aspergilose vergroot het overlijdensrisico van de patiënt aanzienlijk. Onder andere patiënten die net een orgaantransplantatie of beenmergtransplantatie hebben ondergaan of mensen met langdurige chemotherapie hebben een sterk verminderde weerstand waardoor de aspergillus-schimmel zich makkelijker in de longen kan nestelen. Wanneer de schimmel zich via het bloed verplaatst, kan de schimmel ook uitgroeien in andere organen zoals de hersenen, het hart, de lever en de nieren. Niet alleen mensen met een sterk verminderd afweersysteem zijn extra kwetsbaar voor invasieve aspergillose. De ernstige infectieziekte komt ook voor bij mensen met ernstige vorm van influenza. De primaire influenza-infectie maakt de patiënt kwetsbaarder voor een secundaire of co-infectie met een bacterie of schimmel, doordat de weerstand is afgenomen en het longweefsel vaak kwetsbaar of beschadigd is. Een secundaire infectie veroorzaakt door de aspergillus-schimmel heet IAPA (influenza geassocieerde pulmonale aspergillose). Anno 2020 werd wereldwijd bij een deel van de Covid-19 patiënten, die met ARDS in het ziekenhuis waren opgenomen, ook invasieve aspergillose aangetroffen in respiratoire materialen zoals sputum (opgehoest slijm). In Nederland werd de aspergillus-schimmel in 2020, aangetroffen bij een kwart van de Covid-19 patiënten die op de intensive care waren opgenomen. Invasieve aspergillose bij Covid-19 patiënten wordt CAPA (Covid-19 geassocieerde pulmonale aspergillose) genoemd. Het overlijdenspercentage van deze patiënten ligt veel hoger dan bij patiënten zonder de schimmelinfectie.

Toename resistente aspergillus-schimmel

Voor de behandeling van aspergillose bestaan slechts enkele geneesmiddelen, waaronder de zogenaamde medische azolen. Maar een steeds groter percentage van deze schimmel is resistent voor deze azolen, waardoor de behandeling minder of niet meer aanslaat. Therapiefalen leidt tot een langduriger verloop van de ziekte, een groter risico op complicaties en uiteindelijk tot een hogere overlijdenskans van de patiënt. In Nederland werd in 1998 voor het eerst bij een patiënt azolenresistentie geconstateerd en sinds 2000 is er een sterke toename waarneembaar. Anno 2021 is een derde van de patiënten ongevoelig voor de azolen. Niet alleen in Europa, maar wereldwijd leidt dit tot grotere problemen binnen de gezondheidszorg.

Oorzaak van de resistentie van de aspergillus-schimmel

Azolenresistentie wordt gezien bij patiënten die langdurig zijn behandeld met medische azolen door bijvoorbeeld allergische aspergillose, maar wordt ook gezien bij patiënten die nog niet eerder zijn behandeld met medische azolen. Inademing van sporen van de resistente aspergillus-schimmel lijkt de voornaamste oorzaak van azolenresistentie. In Nederland wordt binnen de land- en tuinbouw veelvuldig gebruik gemaakt van azool-fungiciden (schimmelbestrijdingsmiddelen). Zij worden ingezet om gewassen te beschermen. Deze veelvuldige toepassing maakt de aspergillus-schimmel ongevoeliger voor de azool-fungiciden. Onderzoek heeft aangetoond dat onder andere groenafval, bollenteeltafval en houtafval, hotspots zijn voor de groei van resistente aspergillus-schimmel. Sommige azool-fungiciden zijn sterk verwant aan de medische azolen, waardoor er kruisresistentie ontstaat. Wanneer de patiënt ,deze door de lucht zwevende schimmelsporen inademt, zorgt dit ervoor dat de behandeling met medische azolen niet goed aanslaat of zelfs faalt. Therapiefalen vergroot de overlijdenskans van de patiënt aanzienlijk.

Gevolgen van de resistente aspergillus-schimmel

De resistente aspergillus-schimmel wordt anno 2021 over heel Europa, maar ook buiten Europa zoals in Azië aangetroffen en moet tot stilstand worden gebracht. Wanneer dit niet gebeurt is de kans zeer groot dat we in de toekomst niet langer gebruik kunnen maken van de medische azolen. Er zijn anno 2021 maar beperkte alternatieve antischimmelmiddelen voorhanden en deze medicatie kan alleen via een infuus worden toegediend. Medische azolen kunnen ook oraal worden ingenomen. Door de farmaceutische industrie wordt hard gewerkt aan nieuwe en alternatieve antischimmelmedicatie. Ook is het erg belangrijk dat binnen de land- en tuinbouw alternatieve gewasbeschermingsmiddelen worden ingezet. Het gebruik van azool-fungiciden moet aan banden worden gelegd om resistentievorming van aspegillus-schimmel te stoppen.