Hartgespan tegen het spannen van het hart

De oude benaming Cardiaca' is van het Griekse 'kardia', hart afgeleid en verwijst naar de hartwerking van de plant; 'Leo­nurus' van het Latijnse „Leo" = leeuw en het Griekse ,,ura" = staart, die benamingen zijn van latere datum dan de oude naam, en ze slaan op het uiterlijk van de schijnaren van de bloeiende plant. Hartgespan duidt weer op de medici­nale werking: 'Hartgespan is also geheten dewijl het voor het trillen van het hart en de borst, zoals men hertgespan bij kinderen noemt'.

Dodoens en de namen

Dodoens noemt Leonurus Sideritis prima en daar moet je dan maar proberen achter te komen, wat soms mogelijk is door de beschrijving of de afbeelding die gegeven wordt. Hij schrijft 'Dat ierste gheslacht heeft rouwe hayrachtighe viercantige stelen/ en rouwachtighe bladeren den dooven Netelen niet seer onghelijck oft als Dioscorides scrijft den bladeren van Malrove ghelijck maer langher/ wat ghelijckende den Savie bladeren. Die bloemen wassen rontsomme den steel met croonkens ghelijck aen Malrove den bloemen van dooven Netelen van fatsoene ghelijckende/ maer mindere/ van coluere bruyn roodachtich of bleeck geel. Tsaet es cleyn ende swert. Die wortel dun ende geel. Hij noemt de plant niet voor niks 'prima' of 'dat ierste geslacht' omdat er nog 2 andere, totaal verschillende planten ook Sideritis genoemd worden. En wel de Koningsvaren Sideritis altera (nu Osmunda) en het Robertskruid Sideritis tertia of Sideritis heraclea (nu Geranium robertianum). Het is soms, dus wel even puzzelen om in oude kruidenboeken de juiste plant te vinden.

Dat ierste gheslacht van desen cruyden heet in Griecx ende in Latijn Sideritis/ ende van sommigen als Dioscorides scrijft Heraclea/ nu ter tijt Sideritis prima. In Hoochduytsch Glidkraut. In Neerduytsch Ledtcruyt ende van sommigen Stinckaert. In Franchois Apparitoire.
Ledtcruyt ghestooten ende op die wonden gheleyt/ bewaert ende bescermt die wonden voor alle verhittinghen/ sweeringhen ende apostumatien/ stelpt dat bloeyen/ heylt ende gheneest die selve.

Botanisch

De zeer verwante plant Leonurus sibirica wordt in China , 'gras als zegen van de moeder' genoemd en de zaden worden vooral zeer veel gebruikt bij vrouwenkwalen, ter regeling van de menstruatie, verlichting van de geboorte en bij bloedingen na de geboorte.
De plant is inheems in Centraal-Azië en Oost-Europa, in West-Europa vroeger gekweekt als geneesplant en daardoor ingeburgerd, in Amerika ingevoerd. De plant zaait zich gemakkelijk uit en kan zo verwilderen. In de zomer wordt de bloeiende plant geplukt en in de schaduw snel gedroogd.

Inhoudstoffen van Hartgespan

• Alkaloiden: stachydrine, leonurine, betonicine, turicine, kleunuridine,leunurinine.
• Saponinen (zeepstoffen), flavonen, cardenolide glycosiden, prehispanolone (anticoagulans), iridoidglycosiden, tanninen, terpenoiden, triterpenen, lavandulifolioside.

Medicinaal gebruik

Leonurus cardiaca werkt specifiek bij nerveuze en functionele hartklachten met hartkloppingen en hartpijn, die vaak pas optreden bij het liggen of dan pas als storend worden ervaren. Deze hartklachten zijn meestal het gevolg van spijsverteringsstoornissen die gepaard gaan met winderigheid, druk op de maag met ademnood, beklemdheid met angstgevoelens en diarree; ze treden vooral op bij kinderen en vrouwen in het climacterium. Gelijkend op hartgespan werkt ook valeriaanwortel zeer gunstig bij hartklachten met winderigheid, daarom worden deze twee planten heel vaak in combinatie gebruikt. Ook samen met Meidoorn krijgen we een goede thee bij hartritmestoornissen. Mogelijk heeft Leonurus ook een kalmerende werking op de schildklier.

Bereidingswijzen

• Aftreksel / Maceraat: 2 volle theelepels vers of gedroogd bloeiend kruid klein-snijden en opgieten met 2 koppen koud water, 8 uur (nacht) laten trekken, zeven, gedurende de dag met slokjes drinken. Kan ook als warme thee gezet worden, maar heeft dan een lager extractgehalte.
• Wijn: 100 g bloeiend kruid op 1 liter wijn opkoken en dan in enkele dagen opdrinken.
• Natuurlijk bestaan er ook verschillende extracten, tincturen en andere preparaten.

Namen van Leonurus.

• Chinese Motherwort, Leonuri cardiacae herba, Leonurus, Leonurus Cardica, Lion's Ear, Lion's Tail, Mother's Wort, Roman Motherwort, Throw-Wort, Yi Mu Cao.
• Duits: Herzheil
• Frans: Agripaume cardiaque

Voor verdere studie

• Milkowska, K. etal. Pharmacological effects of lavandulifolioside from Leonurus cardica, J. Ethnopharmacol. 80, 85-90, 2002
• Nagasawa, H. etal. Effects of motherwort (leonurus sibiricus L.) on preneoplastic and neoplastic mammary gland growth in multiparous GR/A mice. Antivancer Res. 10, 1019-1023, 1990
• Zou QZ, Bi RG, Li JM, et al . Effect of motherwort on blood hyperviscosity. Am J Chin Med. 1989;17:65–70.
• Kuang P, Zhou X, Zhang F, et al . Motherwort and cerebral ischemia. J Tradit Chin Med. 1988;8:37–40.