Erfelijkheid en kanker

Kanker is een veelvoorkomende ziekte. In de meeste families worden wel één of meer leden getroffen door kanker. Dit kan toevallig zijn, maar het kan ook zijn dat er een andere oorzaak is voor de gevallen. Het kan namelijk zo zijn dat er in een familie een bepaald 'abnormaal' gen door wordt gegeven, die ervoor zorgt dat dragers van dat gen een verhoogd risico op kanker lopen. In de meeste gevallen van kanker is dit niet zo: ongeveer 5-10% van alle gevallen van kanker heeft een erfelijke oorzaak.

DNA

Kanker wordt veroorzaakt door een abnormale mutatie in een gen. Genen zijn kleine 'stukjes' DNA, waarop informatie vastligt over bijvoorbeeld de functie van een cel. Daarnaast ligt ook de werking van de cel in genen vast, hierbij moet je denken aan de balans binnen in de cel, en reparatie als de cel beschadigd wordt.

Het kan zijn dat een gen muteert. Dit betekent dat er binnen in het DNA een verandering optreed, waardoor het gen nieuwe informatie bevat. Een mutatie kan op twee verschillende manieren ontstaan: het kan 'spontaan' ontstaan (er kunnen tijdens een celdeling veranderingen in het DNA optreden), en het kan door een gebeurtenis van buitenaf gebeuren (bijvoorbeeld door straling). Als een gen eenmaal gemuteerd is kan het weer door gaan delen (mits het DNA niet zo beschadigd is dat het totaal niet meer functioneert). Alle volgende cellen hebben dan ook een gemuteerd gen in zich.

Als zo'n mutatie plaats vindt in het lichaam kan er kanker ontstaan, of er gebeurt gewoon niets. Het kan ook zijn dat er een mutatie ontstaat in een voortplantingscel. Als dit gebeurt kan de mutatie door worden gegeven aan een volgende generatie. Deze nieuwe generatie heeft dan het gemuteerde gen in alle cellen in zijn/haar lichaam. Vervolgens kan deze generatie hem weer doorgeven aan de volgende enzovoorts.

Als de mutatie de drager een verhoogd risico op kanker geeft, spreken we over erfelijke kanker.

Wanneer moet u zich zorgen maken?

Als er één of meer gevallen van kanker in uw familie voorkomen, hoeft u zich nog niet per direct zorgen te maken over een erfelijke aandoening. Veel mensen worden blootgesteld aan schadelijke stoffen (bijvoorbeeld sigarettenrook), en krijgen daardoor kanker. Slechts een klein percentage van het totale aantal gevallen van kanker heeft een erfelijke oorzaak. U moet zich meer zorgen maken over erfelijke kanker als een of meer van de volgende zaken binnen uw familie spelen:

• Een familielid heeft meerdere typen kanker tegelijkertijd (bijvoorbeeld een vrouw die zowel borstkanker als eierstokkanker heeft.
• Een type kanker treft twee of meer broers of zussen.
• Van een paar organen tast de kanker beide aan (bijvoorbeeld beide ogen, borsten, eierstokken).
• Een zeldzame vorm van kanker (bijvoorbeeld schildklierkanker) treft meerdere familieleden.
• Familieleden worden op jongere leeftijd getroffen door kanker (onder de 20).

Voor u naar de dokter gaat is het belangrijk om eerst wat informatie in te winnen:

• Op wat voor manier zijn de personen met kanker met mij verbonden?
• Welk type kanker heeft het familielid/leden getroffen?
• Hoe oud waren ze toen ze werden getroffen door kanker?
• Hebben meerdere familieleden dezelfde soort kanker gekregen?
• Kunnen de gevallen door iets anders worden verklaard? (bijvoorbeeld een slechte levensstijl, blootstelling aan straling etc.)

Typen kanker die vaker erfelijk overgedragen worden

Sommige typen kanker worden maar zelden erfelijk overgedragen, anderen juist vaker. Als een of meer van uw familieleden door een van de volgende typen kanker wordt getroffen, kan het raadzaam zijn om op verder onderzoek uit te gaan:

Borstkanker

Vrouwen die een familielid hebben met borstkanker hebben een twee keer zo hoge kans om ook borstkanker te krijgen.

Dikke-darmkanker

Een genetisch overdraagbare aandoening is Familiaire adenomateuze polypose. Bij deze aandoening ontstaan poliepen op de dikke-darmwand, die bijna altijd kanker veroorzaken. Als het bekend is dat deze ziekte binnen een familie voorkomt, kan DNA onderzoek worden gedaan. Als een persoon de gemuteerde genen in zijn/haar DNA heeft, wordt hij elk jaar onderzocht op poliepen. Als er poliepen worden gevonden kan chirurgisch de dikke darm worden verwijderd om kanker te voorkomen (na deze operatie wordt de dunne darm direct op de endeldarm aangesloten).

Een retinoblastoom

Dit is een oogtumor dat vaak een erfelijke oorzaak heeft. Het komt voornamelijk voor in jonge kinderen. Bij kinderen die het gemuteerde gen hebben dat een retinoblastoom kan veroorzaken, ontwikkeld zich in ongeveer 85% van de gevallen ook inderdaad kanker.