De kunstknie: een ingrijpende oplossing bij chronische pijn

Voortdurend pijn aan je knie, de trap op of af is een hele opgave en opstaan nadat je een half uurtje hebt gezeten is een ware hel. Voor veel mensen is dit de dagelijkse werkelijkheid. Zij hebben een versleten knie; het kraakbeen dat zich tussen de botten van het boven- en onderbeen bevindt is beschadigd of zelfs verdwenen. Een kunstknie, of totale knieprothese, kan dan de oplossing zijn. Het is echter een pittige operatie en vooral de revalidatie moet niet onderschat worden. Slijtage van de knie kan leiden tot erge pijn en stijfheid van het kniegewricht, waardoor je ernstig in je bewegingen beperkt wordt. Wanneer niet alleen traplopen, maar ook wandelen en lang stilstaan onmogelijk worden, kan dit de kwaliteit van je leven behoorlijk beïnvloeden.

Je kniegewricht wordt gevormd door het bot van je dijbeen aan de bovenkant en het bot van je scheenbeen aan de onderkant. Beide botdelen zijn aan het einde bekleed met kraakbeen. Kraakbeen is elastisch en vangt schokken en stoten op, waardoor je je knie soepel kunt bewegen. Is dit kraakbeen echter beschadigd of (deels) verdwenen, dan schuren de botdelen als het ware onbeschermd tegen elkaar aan en wordt bewegen moeilijker en pijnlijk.

Oorzaken versleten knie

Een versleten knie komt het meeste voor bij oudere mensen en is dan een 'normaal' onderdeel van het verouderingsproces. Maar ook sommige ziekten van het kraakbeen of de stofwisseling, of een vroegere botbreuk, kunnen een beschadiging van het kraakbeen tot gevolg hebben. Daarnaast zie je bij veel mensen die in het verleden een operatie aan de knie hebben ondergaan, bijvoorbeeld het verwijderen van de meniscus, sneller slijtage of verlies van kraakbeen ontstaan.

Meest voorkomende klachten

Eén van de eerste klachten waar mensen met beschadigd of (deels) verdwenen kraakbeen mee te maken krijgen is een pijnlijke en regelmatig warme en gezwollen knie. Dit laatste komt door een ontsteking en vocht in het kniegewricht. Hoe meer kraakbeen er verdwijnt, hoe erger deze klachten worden. De pijn wordt vooral ervaren wanneer de knie belast wordt, maar kan na verloop van tijd ook bij rust en 's nachts aanwezig zijn. Het wordt daarnaast steeds moeilijker om de knie te bewegen, buigen en strekken worden pijnlijk, gaan steeds meer gepaard met een krakend geluid en lukken op den duur steeds minder goed. Bij een zeer ernstige beschadiging van het kraakbeen kan er zelfs een afwijkende stand van het onderbeen (x-been of o-been) optreden en kan de spiermassa in het bovenbeen afnemen. Is het kraakbeen zo ernstig beschadigd, dan is vervanging van de knie door een prothese noodzakelijk. Hierdoor zal een groot deel van de pijn verdwijnen, kan een eventuele vergroeiing (die zorgt voor een x- of o-been) gecorrigeerd worden en kan functieverlies van de knie hersteld worden.

Definitieve diagnose stellen

De arts zal aan de hand van je ziektegeschiedenis, lichamelijk onderzoek en röntgenfoto's een definitieve diagnose stellen. Soms is een kijkoperatie nodig, om te bepalen hoe ernstig het letsel precies is. Uiteindelijk beslis je natuurlijk zelf of je wel of geen totale knieprothese wilt. De operatie is pittig en vooral de revalidatieperiode mag niet onderschat worden. Een goed herstel hangt voor het grootse deel af van de manier waarop je je na de operatie gedraagt; het vergt discipline en wilskracht om dagelijks de voorgeschreven oefeningen te doen en je te houden aan de voorschriften van je arts en fysiotherapeut.

Goede voorlichting is belangrijk

De beslissing om wel of geen operatie te ondergaan, met alle gevolgen van dien, is niet altijd eenvoudig. Laat je dan ook in elk geval heel goed voorlichten over wat je precies te wachten staat. Vraag aan de orthopedisch chirurg hoe je je moet voorbereiden op de operatie (welke dingen moet je van te voren doen en regelen), wat de operatie precies inhoudt, welke risico's en mogelijke complicaties er kunnen zijn, hoe lang je in het ziekenhuis moet blijven, welke medicijnen je krijgt toegediend of moet nemen, hoe de nabehandeling en revalidatieperiode er uit zien, enzovoort. Alleen wanneer je volledig geïnformeerd bent, kun je immers een weloverwogen beslissing nemen. Bij de meeste ziekenhuizen is overigens goed documentatiemateriaal aanwezig, waarin de operatie en de hele gang van zaken helder worden uitgelegd en krijg je ook de gelegenheid om uitgebreid met je behandeld arts te praten.

De operatie

Zijn de arts en jij het erover eens dat een totale knieprothese de beste oplossing is, dan kun je je gaan voorbereiden op de operatie. Deze duurt meestal één tot anderhalf uur. Tijdens de operatie wordt een snee gemaakt van vijftien tot twintig centimeter lang net boven de knieschijf. Het kapsel en de spieren rond de knie worden losgemaakt en de chirurg zal de versleten oppervlakten van je scheen- en dijbeen verwijderen. Er zijn verschillende soorten knieprothesen beschikbaar en met behulp van een proefprothese bepaalt de chirurg tijdens de operatie welke prothese voor jou het meest geschikt is. Een prothese bestaat uit meerdere delen: één deel wordt aan het dijbeen vastgemaakt en één deel wordt aan het scheenbeen vastgemaakt. De totale prothese bestaat meestal uit een combinatie van metaal en kunststof. Soms krijgt ook de knieschijf een nieuwe laag, deze is meestal van kunststof of bestaat uit een combinatie van kunststof en metaal.

De eerste dagen na de operatie

Na de operatie word je wakker in de verkoeverkamer. Meestal zul je een slangetje uit je (uiteraard) ingepakte knie zien komen. Dit slangetje is een drain en het zorgt ervoor dat het overtollige bloed uit de wond wordt afgezogen. Zo wordt voorkomen dat er in de wond een grote bloeduitstorting ontstaat. In steeds meer ziekenhuizen wordt het bloed dat in een zakje is opgevangen na zes uur door middel van een infuus weer in je lichaam gebracht. Op deze manier wordt een deel van het bloed dat je tijdens en na de operatie hebt verloren weer aangevuld. Het gebruik van je eigen bloed is in dit geval beter dan wanneer je donorbloed toegediend zou moeten krijgen (al kan dit laatste soms toch nog nodig zijn). Na de operatie krijg je ook pijnstillers toegediend en medicatie tegen trombose. Soms kunnen er via de bloedbaan namelijk bloedklonters in je longen terecht komen (longembolie), die ernstige kortademigheid kunnen veroorzaken. Om dit risico zo klein mogelijk te houden krijg je dagelijks injecties met bloedverdunners. Het kan voorkomen dat je na de operatie problemen hebt met plassen. Je krijgt dan voor één of twee dagen een urinecatheter.

Risico's na de operatie

In totaal zul je vier tot vijf dagen in het ziekenhuis moeten blijven. De eerste dag na de operatie is meestal de vervelendste. Over het algemeen mag je 's avonds al proberen om onder begeleiding uit bed te komen. Je zult bovendien oefeningen krijgen die je in bed en op de rand van je bed kunt uitvoeren. Ook vanwege het risico op trombose is het belangrijk om zo snel mogelijk weer te gaan bewegen, ook al heb je (veel) pijn. Elke operatie houdt bepaalde risico's in. Bij een knieoperatie is dat niet anders. Naast trombose, kun je te maken krijgen met een bloeduitstorting, wondinfectie, een longontsteking, zenuwbeschadiging (en daardoor doofheid of pijn in je voet) en littekenvorming in de knie (waardoor je niet goed zult kunnen buigen en strekken). Er zijn ook mensen die als gevolg van de knieoperatie last krijgen van een restless leg of mps (myosfaciaal pijnsyndroom, zeer pijnlijke spieren). Gelukkig komen complicaties bij dit soort operaties echter maar zelden voor.

Voorzieningen voor thuis

De eerste 6 weken na de operatie mag je niet fietsen, autorijden en in bad. Daarnaast moet je een aantal voorzieningen treffen die belangrijk zijn voor een goed herstel en om zo snel mogelijk te leren lopen. Het is overigens verstandig om zo veel mogelijk zaken al voor de operatie te regelen: een verhoogd bed met verstelbaar voeteneinde, een douchestoel of badplank, een antislipmat voor in de badkamer, een hoge stoel met armleuningen, een toiletverhoger, een lange schoenlepel, een 'helping hand' of grijpstok, krukken en eventueel een rollator voor in huis. Voor de meeste dingen kun je bij de thuiszorgwinkel terecht.

Dagelijks oefenen en bewegen

Thuis zul je de operatiewond minimaal 3 weken schoon en droog moeten houden, zodat de wond goed kan genezen. Twee weken na de operatie worden de hechtingen verwijderd. Soms duurt het enige tijd voordat de klachten die je voor de operatie had verdwenen zijn. Na enkele weken moet je verbetering merken, maar het kan tot een jaar duren eer je spieren en het weefsel rondom je kniegewricht volledig hersteld zijn. De pijn in je knie zal gedurende deze periode geleidelijk afnemen. In het begin kun je je knie meestal tot maximaal 90 graden buigen. Dit wordt na verloop van tijd (en met veel oefenen) steeds meer. Als je weer ver genoeg kunt buigen, kun je ook weer gaan fietsen. Je krijgt van het ziekenhuis een verwijzing voor de fysiotherapeut mee. Deze zal samen met jou bepalen welke en hoeveel oefeningen je dagelijks moet doen. Het is belangrijk dat je de oefeningen consequent uitvoert en dat je niet te snel met (te zware) krachtoefeningen begint. Deze laatste zouden wel eens een rol kunnen spelen bij het ontstaan van een restless leg en mps in de weken na de operatie.

Je kunt je nieuwe knie in principe gewoon belasten, maar voorzichtigheid blijft geboden. Een intensieve belasting of risicovol gebruik (zoals bij bepaalde sporten) is niet verstandig. Je loopt hierdoor het risico dat je minder lang van je knieprothese gebruik kunt maken en zelfs dat je prothese loslaat. Bij een normaal gebruik moet je echter zeker 15 jaar van je kunstknie kunnen genieten en (relatief) pijnloos door het leven kunnen gaan!