Aften: symptomen, diagnose, behandeling en oorzaken

Kleine pijnlijke zweertjes in de mond zijn aften. Ze komen meestal voor het eerst voor in de puberteit en komen daarna nog vaak terug. Twintig procent van de mensen heeft wel eens last van aften. De zweertjes verdwijnen binnen twee weken weer vanzelf. Een klein deel van de patiënten met aften heeft continue last van deze pijnlijke kwaal in de mond

De meest voorkomende symptomen

• Ronde ovale zweertjes in mond
• Zweertjes hebben een rode rand
• De kleur van het zweertje kan variëren van grijswit tot geel
• De doorsnede van het zweertje is drie tot tien millimeter
• Zweertjes zijn erg pijnlijk

Aften kunnen voorkomen op de onderkant van de tong, de bodem van de mond, het wangslijmvlies, de binnenkant van de lip, het zachte gehemelte, in de keel en soms ook op de geslachtsorganen (schaamlippen, vagina, penis, scrotum) of rond de anus. Negentig procent van de patiënten met aften hebben kleine zweertjes. Deze aften genezen spontaan. Bij tien procent van de patiënten komen grote aften voor. Daarbij gaat het om zweertjes die groter zijn dan een centimeter. Deze aften genezen niet snel. Dat kan enkele weken duren vaak blijft er daarna een lelijk littekentje achter.

Diagnose

Voor een arts is het stellen van een diagnose van aften niet moeilijk. Aan de hand van de symptomen die bekend zijn en een kijkje in de mond stelt de huisarts snel de diagnose aften. Incidenteel zal een arts bloedonderzoek laten verrichten of met een naald een beetje slijmvlies weghalen voor onderzoek.

Behandeling

In verreweg de meeste gevallen is geen behandeling nodig om aften te verhelpen. De zweertjes genezen vanzelf. Wanneer de patiënt veel pijn heeft kan er eventueel lidocaïnegel worden voorgeschreven. De oorzaak van aften is meestal niet duidelijk, waardoor het alleen mogelijk is om de symptomen te bestrijden. Voor de behandeling van kleine aftjes kan er ook worden gekozen voor hormoonzalf (corticosteroïden) op de huid. Ook kan het helpen om de mond te spoelen met tetracycline. De patiënt moet dan vier tot vijf keer op een dag de mond spoelen. Wanneer deze middeltjes niet werken en de aften blijven halsstarrig aanwezig is er nog een laatste optie. In uitzonderlijke gevallen schrijft een arts een stootkuur prednison voor. Die laat de aften geheel of gedeeltelijk verdwijnen. Omdat prednison een zwaar medicijn is en veel bijwerkingen heeft zijn dokters niet guitig met het voorschrijven van dit middel. Dat geldt zeker voor een relatief onschuldige aandoening als aften. Een dokter kan de patiënt daarnaast ook nog doorverwijzen naar de tandarts of de mondhygiënist. Die kunnen controleren of eventuele gebitsprotheses goed zitten en of er spitse randjes voorkomen aan de tanden. Belangrijk is het om zelf de mondhygiëne goed in de gaten te houden en de tanden goed te poetsen. Poets niet te hard om wondjes in het mondslijmvlies te voorkomen. Flossen is voor mensen die last hebben van aften niet aan te raden.

Vooruitzichten

Het is moeilijk te zeggen of een patiënt langdurig last zal houden van aften. Dat is bij iedereen anders. Er zijn mensen die elke dag last hebben van pijnlijke zweertjes en mensen bij wie aften slechts sporadisch optreden. Klachten kunnen jaren aanhouden. Bij negentig procent van de mensen blijft de oorzaak onduidelijk waardoor alleen symptomen kunnen worden bestreden. Patiënten waarvan de oorzaak bekend zijn kunnen wel gericht worden behandeld, waardoor aften vaak verdwijnen.

Oorzaken

Bij mensen kleine aften wordt doorgaans geen oorzaak gevonden. Bij patiënten met grote aften ligt dat anders. Daar ligt vaak een ziekte aan ten grondslag. Aften kunnen door verschillende redenen worden veroorzaakt. Vermoeidheid en de hygiëne in de mond lijken een belangrijke rol te hebben. Gebreken in het mondslijmvlies kunnen soms tot aften leiden. Mogelijk speelt ook aanleg (erfelijkheid) een rol. Ook letsel in de mond kan een aft uitlokken, zoals een beet op de wang. Stress kan een trigger zijn voor het ontstaan van een aft. Er zijn geen verbanden bewezen tussen de virussen en bacteriën als oorzaken van aften. Het herpesvirus is ook niet verantwoordelijk voor aften, maar alleen voor koortsblaasjes. Pillen die het afweersysteem bedwingen kunnen een verwekker zijn voor aften. Hierbij gaat het om pijnkillers, zoals aspirine en ibuprofen. Ook zijn er ziekten die aften veroorzaken.

Onderliggende ziektes

Bij tien procent van de patiënten met aften ligt een ziekte ten grondslag aan het ontstaan van de zweertjes. Ziektes die aften veroorzaken zijn onder meer Crohn, colitis ulcerosa en coeliakie, de ziekte van Behçet, HIV en bloedziekten door een gebrek aan ijzer, vitamine B12 of foliumzuur.