Ayurveda: vata, pitta en kapha

De begrippen vata, pitta en kapha zijn de drie dosha's uit de Ayurveda. Het zijn fysiologische krachten die werkzaam zijn in het lichaam en de geest van de mens. Dosha betekent: dat wat aan bederf onderhevig is of dat wat bederf kan veroorzaken. Vata, pitta en kapha worden ook wel de tri-dhatus genoemd. Dit betekent: dat wat in stand houdt. Ayurveda heeft als uitgangspunt dat allerlei ziekten en kwalen hun oorsprong vinden in stoornissen van een of meerdere dosha's. Als de drie dosha's in evenwicht zijn en normaal functioneren, zullen wij geestelijk en lichamelijk in goede conditie verkeren. Als dit in harmonie is met dharma, artha en kama, zullen wij een lang, gezond en gelukkig leven hebben.

De drie dosha's zijn verantwoordelijk voor het ontstaan van natuurlijke verlangens en voor individuele voedselvoorkeuren. Zij regelen ook de groei, de instandhouding en vernietiging van lichaamsweefsels en afvalstoffen uit het lichaam.

Psychologische verschijnelen

Psychologische verschijnselen zoals 'hogere' en 'lagere' emoties onstaan onder invloed van de tri-dosha:

• hogere emoties zijn bijvoorbeeld begrip, mededogen en liefde
• lagere emoties zijn bijvoorbeeld angst, woede en hebzucht

De drie dosha's vormen samen dus de basis of het fundament voor het psycho-somatisch bestaan van de mens. Hieruit kun je concluderen dat de tri-dosha's de basis zijn van het lichaam, maar ook van ziekten.

Eenheid

De drie dosha's zijn eigenlijk gewoon energie. Geest en lichaam zijn een; de drie basis-energieën in het lichaam zijn dan de drie dosha's, de drie energieën in de geest zijn dan:

• sattva
• rajas
• tamas

De fysiologische krachten die de tri-dosha zijn, vinden we ook terug in de westerse geneeskunde in oudere tijd. Ze worden dan omschreven als wind (vata), gal (pitta) en slijm (kapha).

De drie dosha's zijn nooit apart werkzaam, maar werken altijd samen. Meestal is er wel een dosha dat overheerst. Het zijn dus drie energieën die steeds in beweging en in wisselwerking met elkaar staan.

Je kunt daarom stellen dat:

• Vata correspondeert met Rajas
• Pitta correspondeert met Sattva
• Kapha correspondeert met Tamas

De tri-dosha's vormen dus samen: beweging, dynamiek en evenwicht. Dit niet alleen in het menselijk lichaam, maar ook in planten, het weer, de aarde en het universum.

Guna's

Het is wel zo dat de kenmerken van de drie guna's universeler zijn dan die van de drie dosha's.

Voorbeelden

Een sattvapersoon heeft een prettige, harmonieuze uitstraling, hij is gericht op spirituele groei en zorg voor de medemens. Zijn kenmerk is 'universele liefde'. Sattva is dan harmonie, zuiverheid en spirituele groei. Het wil verder evolueren en brengt intelligentie door kennis van universele waarheden, positiviteit en liefde voor het hogere.

Een rajaspersoon is erg dynamisch, maar ook onrustig. Hij werkt meer impulsief. Prestige en macht zijn belangrijk voor hem. Rajas is het principe van beweging. Het is niet positief of negatief, maar neutraal. Een rajastype is doenerig en strijdvaardig. Hij beleeft de liefde emotioneel en extravert.

Een tamaspersoon is traag en onduidelijk. Meestal heeft hij een negatieve instelling en is introvert. Hij is niet evolutionair. Tamas is depressiviteit, inertie, geen creativiteit.

Omdat sattva, rajas en tamas universele kenmerken hebben, zijn zij ook terug te vinden in vata, pitta en kapha.

---

Dit artikel maakt deel uit van het eindwerkstuk Ayurveda van de opleiding tot yogadocent aan het Vormingsinstituut voor Yogadocenten te Zolder in België.