Lavendel in geuren en kleuren

Lavendel, een legende! een leefwereld! Alleen al geur en kleur roepen een wereld van warmte en harmonie op. Subtiele kleurnuances van violet, paars, lila en geurgevoelens van zachtheid, goedheid en gezelligheid maken van Lavendel de vanzelfsprekende lieveling van de mens.

Lavendel in geuren en kleuren

We hebben het hier over de plant, Lavandula angustifolia, die in Zuid - Frankrijk van Drome tot Provence zich in de warme en droge natuur van dit land thuis voelt. De echte Lavendel groeit vooral boven de 700 meter terwijl zijn familielid Lavandula latifolia, de Spijk liefst lager verblijft. Op de plaats waar ze samenkomen is een gekruist kind ontstaan met de naam Lavandula intermedia, de Lavandin. Deze stevige hybride zoon voelde zich thuis in de natuur en werd in de jaren 20 door ene mijnheer Grosso in cultuur gebracht. Niet te verwonderen, want deze cultivar heeft niet alleen meer en grotere bloemaren maar bevat ook meer etherische olie. Spijtig genoeg is deze olie anders van samenstelling dan die van de echte lavendel. Hij is scherper van geur door zijn hoger gehalte aan kamfer en wordt daarom meer in zeep en badprodukten gebruikt, terwijl de ‘Echte’ meer medicinaal gebruikt wordt.

Lavendel van oudsher.

Zoals met vele kruiden werd Lavendel al in de Oudheid gebruikt. Dioscorides, Galenus en Plinius adviseerden de ‘Spijk’ als tonicum en als krampwerend middel. Voor Matthiolusvwas het zelfs een panacee met een werking op de hersenen, te gebruiken bij epilepsie en tegen verlammingen. De plant ondersteunt de maagfunctie en verwarmt de baarmoeder, zegt hij. De bloemen in wijn gekookt drijven de urine uit het lichaam. Tot slot zou het ook een goed harttonicum zijn.
Petrus Nijlandt zich baserend op autoriteiten zoals Dodonaeus adviseert de ‘Spica’ voor beroerdheid, lammigheid, slaapzucht, vallende ziekte en de bezwijmingen. Voor opstijgingen der lijf-moeder, en zware arbeid der vrouwen, bestrijkt Ravelingius de navel van de buik met Spieckolie en met dezelfde etherische olie masseert hij de ruggegraat van patiënten met verkrompen leden.
Dodonaeus vat het nog eens onnavolgbaar samen: 'de Lavendel is warm en droog in de derde graad, en de hersenen en zenuwen aangenaam'.

Lavendel hedendaags.

Gemengde gevoelens van bewondering, verwondering en twijfel overvallen me steeds weer, bij de waslijst van werkingen die elk kruid heeft, of zou moeten hebben. Kritisch denken is hier wel op zijn plaats en dat hebben wetenschappers voor mij aleen beetje gedaan. Dr. Leclerc, de vader van de moderne fytotherapie, gebruikte de Lavendel vooral als urinedrijvend, kalmerend en infectiewerend middel. In diezelfde jaren 40 en eerder werd er in Frankrijk al meer onderzoek verricht naar debacteriedodende werking van de etherische olie uit de Lavendel. Zo ontdekte Prof. Morel en Rochaix een effect op staphylococcen en zelfs op difteriebacillen. Anderen beschreven een werking op de tuberculosebacil en het verdampen vanetherische olie vernietigden sommige pneumococcen, de veroorzakers van longontsteking.

In Duitsland zijn er van alle medicinale planten officiële monografieën gemaakt, ook de lavendelbloemen worden daar in beschreven. De Commissie E, die deze inventarisatie heeft opgesteld, adviseert de Lavendel bij onrust, inslaapstoornissen en nerveuze maagbezwaren.

In de Verenigde Staten werd de etherische olie van Lavendel uitgetest op een intensive care afdeling van een ziekenhuis. De patiënten, die gemasseerd werden met de olie, voelden zich veel beter en waren minder angstig dan de controlegroep.
Door het verspreiden van Lavendelgeur in een rusthuis bleken bejaarden geen slaaptabletten meer nodig te hebben. Een brief over dat onderzoekje werd zelfs gepubliceerd in het vermaarde medische tijdschrift ‘The Lancet’.
Misschien zijn dit geen definitieve bewijzen voor de sedatieve werking van de Lavendel, maar voor mij toch genoeg om vooral de etherische olie als een beschermer te gebruiken tegen de stresserende prikkels uit onze drukke wereld. De geurstoffen in de planten noemt men etherische olie. Ze worden zoals bij lavendel vooral in parfums, cosmetica en badpreparaten gebruikt. Toch hebben ze ook een zeer goede infectiewerende en kalmerende werking. De kwaliteit van de olie moet dan wel optimaal zijn. Zo zijn de geurstoffen van elke Lavendelsoort verschillend van samenstelling en ook verschillend van werking. De echte Lavendel is veel fijner van geur dan de Lavandin, in Frankrijk noemt mem deze etherische olie dan ook ‘le fine’. Het is de basisolie uit de aromatherapie, hij is veelzijdig van werking en ongevaarlijk. Het beste kan hij op de huid gebruikt worden als massageolie of als badpreparaat.

Door zijn gehalte aan stoffen zoals esters, heeft hij een goede krampwerende werking. Hij kalmeert en verzacht en heeft tevens een versterkend effect. Lavendelolie veroorzaakt geen slaperigheid maar bereidt je voor op de slaap. Het is een rustgevend tonicum.

Misschien raar, maar te begrijpen als we beseffen dat een druk persoon dikwijls sterk en vol van energie lijkt, maar in feite zijn basiskracht (tonus) aan het verspillen is. Een rustig persoon bezit juist veel meer potentiële energie, die dan ook gericht, op het goede moment gebruikt kan worden.

Bij alle aandoeningen van het zenuwstelsel, maar vooral bij vegetatieve stoornissen kan de lavendelolie gebruikt worden, ook en juist als preventieve kuur en bij voorkeur als inwrijfmiddel van de zonnevlecht of te wel de plexus solaris, het lavendelplekje bij uitstek.

Lavendel voor de huid.

Het woord lavendel komt van het latijnse ‘lavare’ dat ‘wassen’ betekent. De relatie met de huid lijkt me dan ook vanzelfsprekend. Het is zowat de enige etherische olie die puur op de huid kan gebruikt worden zonder irritatie te veroorzaken.

Hij heeft zowel een ontsmettende als huidverzachtende werking en kan bij brandwonden, insectenbeten en kneuzingen gebruikt worden. Vooral voor brandwonden tot de tweede graad heeft hij een grote reputatie. Bekend is het verhaal van Gattefossé, die zich verbrande in zijn laboratorium en per vergissing zijn hand in een bak met lavendelolie stak
met een snelle genezing als resultaat.

Zelf heb ik meestal een klein flesje met lavendelolie op zak, zeker als ik op trektocht ben in mijn Franse Alpen. Ik heb het niet alleen bij om ongelukjes te verzachten maar ook om het vermoeide en bezwete lichaam op te wekken en te parfumeren. Veel gebruik dus voor een klein flesje.

Mijn eigen lavendelroute.

Wandelen in de bergen en kruidenkennis zijn twee passies, die ik elk jaar op vakantie in mijn Drômeland volledig kan beleven.
Als ik de Col de Menée nader, verandert het licht en de lucht. Zuiderse geuren van rozemarijn, tijm en lavendel verwarmen mijn hoofd en mijn hart. Aan de overkant ligt het Drômeland aan mijn voeten, het stadje Die en de gîte Abbaye de Valcroissant, aan de voet van de Vercors, is jaren mijn pleisterplaats geweest om deze kruidenstreek te verkennen en te beleven.

Hier ontmoeten de zuiderse planten tijm, rozemarijn en bonekruid de bergplanten gele gentiaan en edelweiss. Maar er is meer, medische planten zoals meekrap en beredruif heb ik hier voor de eerste maal in levende lijve ontmoet. En dan zijn er de bijzondere bieslelie, Aphyllantes monspeliensis en de valse arnica, Buphtalmum salicifolium. Vele planten met even zovele vreemde verhalen. Een plekje vol van spirit-ualiteit!

De Drômevallei is niet alleen een lavendelstreek maar onder impuls van Vlamingen en Nederlanders een echt kruidenparadijs geworden. Daar is het kruidenverwerkend bedrijf Fytosan in het stadje Die, verschillende kruidenkwekers van Rode zonnehoed, Tijm, Salie en anderen in de Quintvallei, westwaarts in Beaufort-sur- Gervanne is er de mooie aromatuin van de firma Sanoflore. Zuidelijker, in Bellegarde vind je de onbekende maar bijzondere tuin van de herboristen, met een aantal zeldzame planten zoals Leuzea, Polygonum multiflorum en zelfs Artemisia muttelina, waar de Genepilikeur van gemaakt word.
Een wonderlijke plantenwereld! Waar kan een herborist of andere kruidenliefhebber beter zijn!

Mijn eigen aromatuin.

De echte lavendel is natuurlijk de basis voor mijn eigen aromatuin. De vele variëteiten verschillen in feite niet veel en zelf hou ik vooral van botanische soorten, al kan de ‘Hidcote’ met diepviolette bloemen en de ‘Munstead’ compacter en vroeg bloeiend, wat subtiele variatie brengen in de Drômetuin.
Andere heesterachtige kruiden zoals echte tijm, doorlevend bonenkruid en rozemarijn mogen natuurlijk niet ontbreken. Samen met de Echte salie, zijn paars broertje Salvia var. purpureum, de Heiligenbloem en Artemisiasoorten krijgen we dan een geurig grijsgroen en geneeskrachtig geheel. Een tuin die als toniserende kruidenthee zo vers van het veld te gebruiken is.

Lavendelboeketjes, zakjes en zeep.

Huishoudelijke toepassingen mag ik hier niet vergeten, al trap ik daarmee alle open deuren in. Daar lavendel makkelijk en mooi droogt, is het een basisbloem voor fijnzinnige droogboeketten. Probeer eens de langere bloemaren van de lavendin te drogen, in de Drôme en de Provence worden ze vers in reuzenbussels aangeboden op de plaatselijke markten.
Vul niet alleen een zakje maar een hele zak om als hoofdkussen te gebruiken ter vervanging van het muffe hopkussen. Ik droom er nog altijd van, om het hele plafond van mijn slaapkamer vol te hangen met bosjes lavendel maar ook de vloer zou je kunnen bestrooien met bloemen.

Verder is er natuurlijk de klassieke lavendelzeep, die kan je kan gewoon maken door glycerinezeep te smelten, daar lavendelolie en lavendelbloemen bij te mengen en in een vorm te gieten. Zelf maak ik wel eens lavendelsuiker. Gewoon gedroogde bloemen in een glazen pot, er witte kristalsuiker over gieten en enkele dagen laten trekken. Lekker om fruitgerechten en yoghurt te aromatiseren.
Ja ja, lavendel is lavendel is lavendel is lavendel tot in de eeuwigheid.