De Schijf van Vijf, van 1953 tot en met 2016

De adviezen van het Voedingscentrum worden gebundeld in de Schijf van Vijf. Deze adviezen zijn bedoeld om een gezond eetpatroon te bevorderen, vroeger om ondervoeding te voorkomen en sinds 1981 vooral om overmatig consumeren tegen te gaan en een gezond gewicht en een uitgebalanceerd voedingspatroon te bevorderen. De Schijf van Vijf is in het verleden ook wel eens de maaltijdschijf en de voedingswijzer genoemd.

De Schijf van Vijf tegen ondervoeding

In 1953 werd door het Voedingscentrum de Schijf van Vijf geïntroduceerd. Deze bestond toen uit:

• Melkproducten
• Groenten, fruit en aardappelen
• Vlees, vis, kaas, eieren en peulvruchten
• Boter, margarine en levertraan
• Graanproducten

Iedere dag moest je uit iedere categorie minimaal één product binnen krijgen. Hiermee zou ondervoeding worden tegengegaan. In Nederland was ondervoeding in 1953 nog steeds een serieus probleem.

De maaltijdschijf

In 1981 was er van ondervoeding in Nederland geen sprake meer. Het werd nu tijd dat er aandacht kwam voor gezonde voeding omdat er steeds meer snacks en tussendoortjes genuttigd werden. In de jaren tachtig waren hart- en vaatziekten en beroertes ten gevolge van te veel en te vet eten een serieus probleem. In 1980 zou 71 procent van de sterfgevallen voeding gerelateerd zijn. Gelukkig is dit percentage in de jaren daarna langzaam afgenomen, waarschijnlijk mede dankzij de bewustwording door de maaltijdschijf van het Voedingscentrum (1981). Deze bestond uit vier categorieën:

• Graanproducten, aardappelen en peulvruchten
• Groenten en fruit
• Melkproducten (waaronder kaas) en vlees
• Halvarine, margarine en boter

De boodschap hierbij was: eet vooral veel plantaardig. In 1991 werd de maaltijdschijf vervangen door de voedingswijzer, maar ook deze bestond uit vier categorieën en de boodschap was ongeveer gelijk. Eet zoveel mogelijk gevarieerd en plantaardig en wees matig met vet en met zout.

De Schijf van Vijf in 2004

In 2004 kwam de Schijf van Vijf weer terug. Dit omdat deze nog steeds in het hoofd van de mensen bleek te zitten, ondanks dat deze schijf al meer dan twintig jaar niet meer gebruikt werd. Deze keer kwam de Schijf van Vijf met de volgende categorieën:

• Groente en fruit, van elk minimaal 200 gram per dag
• Aardappelen, brood, rijst en pasta, bij voorkeur in de volkoren variant
• Zuivel, vlees, vis en vleesvervangers
• Halvarine, margarine en oliën, waarbij het bakken in olie de voorkeur geniet
• Water, mag altijd en vrijwel onbeperkt gedronken worden

In deze Schijf van Vijf werd voor het eerst benoemd dat we niet te veel moeten eten en vooral moeten bewegen. Het motto was: Eten doen we hygiënisch, gevarieerd en niet teveel, met veel groente, fruit en brood en weinig verzadigd vet. Beweging moet.

De nieuwe Schijf van Vijf in 2016

Bij de Schijf van Vijf uit 2004 kwamen geregeld nieuwe regeltjes naar gelang er nieuwe inzichten en ideeën over voeding ontstonden. In het voorjaar van 2016 kwam het Voedingscentrum daarom met een nieuwe Schijf van Vijf. Deze Schijf van Vijf bestaat uit de volgende categorieën:

• Groente en fruit (ongeveer 250 gram groente en 2 stuks fruit)
• Smeer- en bereidingsvetten (ongeveer 40 gram)
• Vis, peulvruchten, vlees, ei, zuivel en noten (ongeveer 1 portie vis/vlees/peulvruchten, 40 gram kaas, 25 gram noten en 2/3 porties zuivel)
• Brood, graanproducten en aardappelen (ongeveer 4-5 bruine of volkoren boterhammen en 4-5 opscheplepels aardappel)
• Dranken (1,5 tot 2 liter vocht, hoofdzakelijk water en thee)

De hoeveelheden zijn afhankelijk van leeftijd en geslacht. Wat bewegen betreft wordt er nu gesproken over de energiebalans. Verder wordt er geadviseerd om niet te vaak producten te eten die niet in de Schijf van Vijf staan. Zo blijf je gezonder, makkelijker op gewicht en vergroot je de kans op een gezonde oude dag.

Wat hoort er dan volgens het Voedingscentrum niet thuis in de Schijf van Vijf:

• Geen groenten of fruit uit blik of pot
• Geen groentesap of vruchtensap
• Geen à la crème producten
• Geen harde margarine, frituurvet, kokosvet of roomboter
• Geen vleesvervangers, vet vlees of bewerkt vlees
• Geen gezouten of gesuikerde noten
• Geen sojadrank, volle melkproducten, ijs, pudding, vla, of vruchtenyoghurt
• Geen vette kazen, room, wit brood of witte broodproducten
• Geen alcohol, frisdrank, sportdrank, lightdrank
• Geen snoep, koek, gebak, chips, snacks
• Geen smaakmakers zoals zout, kruidenmixen, sojasaus, sambal, bouillon, enz.
• Geen jam, honing, hagelslag, stroop, salades, hummus of sandwichspread
• Geen dressing, saus, jus of suiker

Waarom 10.000 stappen per dag?

Sinds 2004 speelt ook beweging een rol bij de Schijf van Vijf en dit is zeker niet ten onrechte. Maar hoeveel beweging per dag is genoeg en wanneer spreekt men van een actieve levensstijl?

Gemiddeld zetten we per persoon zo’n 5.000 tot 6.000 stappen per dag. Wanneer we hiernaast een half uur per dag extra zouden bewegen, komen we op 10.000 stappen per dag en dat zou dan een realistisch doel voor iedereen moeten zijn, aldus de Japanse arts Yoshiro Hatano. Het valt nog niet mee om aan die 10.000 stappen per dag te komen, toch is het een goed streven om te proberen dit te halen. Het schijnt nog beter van de gezondheid te zijn dan drie dagen per week naar de sportschool gaan. Je wordt met 10.000 stappen per dag fitter en slanker dan met dat sportschoolbezoek, drie keer per week. Dat klinkt toch heel motiverend!