Setpointgewicht & gevolgen van ondervoeding

Dagelijks hebben mensen het wel over hét ideale dieet en dat dit dieet toch echt gaat werken. Veel diëten worden afgewerkt en vaak valt men inderdaad af, hoewel men na een bepaalde periode vaak weer op het oorspronkelijke gewicht uitkomt. Dit wordt veroorzaakt door de setpointtheorie waarbij iedereen zijn eigen setpointgewicht heeft. Wat houdt deze setpointtheorie in? Wat is het Minnesota Starvation Experiment en wat zijn hierbij de fysieke en psychologische gevolgen van ondervoeding? Wordt de setpointtheorie ook duidelijk bij dit experiment?

Diëten

Er zijn talloze diëten. Het varieert van koolhydraatarm tot een sapkuur. Mensen leggen vele euro's neer voor speciale afslankproducten en zelfs gevaarlijke afslankpillen. Men valt inderdaad vaak af van deze diëten en soms in het begin zelfs heel snel. Het probleem blijkt dat mensen vaak na een bepaalde periode weer op het oude gewicht terecht komen. Waardoor wordt dit veroorzaakt en is het haalbaar om een bepaald gewenst gewicht na te streven?

Setpointgewicht

Je kunt een bepaald gewicht willen nastreven dat misschien totaal niet realistisch is. Iedereen heeft namelijk een 'setpointgewicht'. Dit setpointgewicht is eigenlijk het gewicht waar jouw lichaam zich goed bij voelt. Op deze manier kan iemand met dezelfde leeftijd en lengte een totaal ander gezond gewicht hebben. Er spelen hier meerdere factoren een rol zoals je bouw en je genetische aanleg.

De setpointtheorie houdt eigenlijk in dat het lichaamsgewicht – bij een normaal eetpatroon – stabiel rond een bepaald punt blijft schommelen naarmate de groei van het lichaam geheel voltooid is. Dit punt wordt ook wel het setpoint genoemd. Dit gewicht blijft iemand automatisch behouden als je je aan deze punten houdt:

• Eet als je honger hebt
• Stop met eten indien je verzadigd bent
• Zorg voor voldoende lichaamsbeweging

Het is belangrijk te melden dat het setpoint kan schommelen met vijf tot tien kilo. Het is een vrij stabiele gewichtsmarge waarin iemand zijn lichaam geprogrammeerd is om optimaal te functioneren.

Veel mensen die een dieet hebben geprobeerd, herkennen dat het moeilijk is om het verloren gewicht er ook daadwerkelijk af te houden. In de eerste weken van het dieet verliest men vaak veel gewicht, maar dit wordt vaak weer terug verkregen. Dit leidt soms tot veel frustraties omdat de hoeveelheid voedselinname alsnog gereduceerd kan zijn ten opzichte van het normale voedingspatroon. Dit is eigenlijk een teken van het lichaam dat het probeert zijn natuurlijke gewicht te behouden. Dit gaat alleen op als iemand zich houdt aan de drie regels van de setpointtheorie: dus eten wanneer je honger hebt, stoppen bij verzadiging en voldoende lichaamsbeweging. Iemand met overgewicht of obesitas doordat hij/zij zich niet houdt aan bovenstaande regels, zit waarschijnlijk niet op zijn natuurlijke setpointgewicht.

Hoe werkt dit?

Als je onder het lichaam zijn natuurlijke setpointgewicht komt, dan probeert je lichaam door het verhogen van de eetlust en het verlagen van je metabolisme je gewicht weer naar zijn natuurlijke setpoint te krijgen. Het metabolisme vertraagt zich waardoor je meer energie zult vasthouden. Doordat het lichaam minder calorieën binnenkrijgt, gaat het proberen om zo effectief mogelijk met deze calorieën om te gaan. Er zijn meerdere tekenen waaraan je dit kunt merken:

• Je kunt meer gaan slapen
• Je lichaamstemperatuur daalt
• De menstruele cyclus kan stoppen bij te veel gewichtsverlies

Door het verlies van lichaamsvet neemt meestal de eetlust toe en kan het voorkomen dat mensen gaan 'bingen'. Bingen houdt in dat men grote hoeveelheden calorieën in een korte tijd naar binnen werkt. Dit komt doordat het lichaam vraagt om meer voedsel zodat het optimaal kan functioneren.

Boven het setpoint

Indien het lichaam boven zijn natuurlijke setpointgewicht komt, dan gaat het metabolisme juist omhoog. Het lichaam gaat proberen om de gewichtstoename ongedaan te maken door het metabolisme te versnellen en hierdoor meer calorieën te verbranden. Dit is onder andere te merken aan een hogere lichaamstemperatuur.

Wat is mijn setpointgewicht?

Er is niet een test die aangeeft wat je natuurlijke setpointgewicht is. Iedereen moet zelf achter zijn eigen setpoint komen door goed te luisteren naar de behoeften van zijn lichaam, normaal te eten en voldoende in beweging te zijn. Bij mensen die jarenlang een dieet hebben gevolgd, kan het tot een jaar duren voordat het lichaam zijn metabolisme weer optimaal werkt en het gewicht weer terugkeert naar zijn natuurlijke gewichtsmarge.

Het is hierbij belangrijk dat je accepteert dat het lichaam een bepaalde gewichtsmarge heeft om de vicieuze cirkel van diëten te kunnen onderbreken.

Minnesota Starvation Experiment

Het Minnesota Starvation Experiment was een klinische studie die uitgevoerd is op de Universiteit van Minnesota tussen november 1944 en december 1945. De onderzoekers wilden de fysiologische en psychologische effecten bepalen van ernstige en langdurige diëtaire restrictie en wat het effect van diëtaire rehabilitatiestrategieën.

Aan het experiment deden 36 mannelijke vrijwilligers mee. Het experiment was verdeeld in drie fases:

• een 12 weken durende controlefase waarin fysiologische en psychologische observaties verzameld werden zodat ze een baseline hadden voor elk individu.
• een 24 weken durende uithongeringsfase waarin de calorische inname van elk individu drastisch gereduceerd werd – gedurende deze fase verloor ieder individu een gemiddelde van 25% van het gewicht dat ze hadden voor deze fase.
• een 12 weken durende herstelfase waarin rehabilitatiediëten gebruikt werden waarbij de vrijwilligers langzamer meer eten kregen. De groepen waren verdeeld in vier groepen met verschillende calorische energielevels. In deze groepen werden ze nog verdeeld in subgroepen waarin ze verschillende hoeveelheden eiwitten en hoeveelheden aan vitaminesupplementen kregen.
• een 8 weken durende herstelfase waarin de calorische inname en hoeveelheid voedsel zonder restricties was, maar zorgvuldig werd bijgehouden en gecontroleerd.

Deze 36 vrijwilligers werden vervolgens vanaf deze 'refeeding'-periode nog 9 maanden lang gevolgd. Wat opvallend was dat ze allen heftige fysieke, sociale en psychologische veranderingen vertoonden. Deze veranderingen waren vaak zelfs onveranderd of nog deels aanwezig gedurende de herstelweken.

Enkele resultaten waren dat tijdens de langdurige uithongeringsfase er sprake was van een significante toename in:

• Depressie
• Hysterie
• Hypochondrie

Er waren nog andere psychische en fysieke reacties op de ondervoeding

• Er waren tevens heftige psychologische reacties zoals automutilatie waarin zelfs één vrijwilliger drie vingers van zijn hand amputeerde met een bijl, hoewel de vrijwilliger niet zeker wist of hij het nou bewust of per ongeluk had gedaan.
• De vrijwilligers kregen een obsessie voor voedsel zowel tijdens de uithongerings- als in de herstelfase. Er waren vrijwilligers die bijvoorbeeld kookboeken uit hun hoofd gingen leren. 40% van de mannen gaf aan allerlei kookplannen te hebben voor de toekomst én drie mannen werden zelfs kok na het experiment!
• Er waren concentratiestoornissen en stoornissen in het oordeelsvermogen. Hoewel gestandaardiseerde testen geen echte tekenen van verminderde capaciteit lieten zien.
• Het basaal metabolisme nam af. Dit betekent dat het lichaam minder calorieën gaat verbranden in rust. Dit kan zich vervolgens uiten in een lagere lichaamstemperatuur, ademhalingsfrequentie en hartfrequentie.
• Sommige vrijwilligers kregen oedeem. Dit komt door een verlaagd eiwitgehalte in het bloed. Het lichaam heeft namelijk energie nodig om bijvoorbeeld een belangrijk eiwit zoals albumine in het bloed aan te maken.
• De mannen gingen zich meer isoleren en seksuele impulsen namen af.

Deze effecten zijn onderzocht bij een uithongering en zullen dan vooral worden gezien bij eetstoornissen zoals anorexia nervosa en bulimia nervosa. Deze effecten worden echter ook in meer of mindere mate waargenomen bij mensen die diëten volgen.

Herselfase en setpointgewicht

De mannen kwamen gedurende de refeedingfase niet plotseling heel veel aan in gewicht. Tijdens de 12 weken durende rehabilitatiefase werden de calorieën langzaam verhoogd (met hoeveelheden tussen de 800 en 1600 calorieën). Tijdens de 8 weken durende refeedingfase mochten de manen eten wat ze maar wilden. Twaalf mannen bleven in het laboratorium tijdens deze 8 weken durende fase. De mannen aten gemiddeld meer dan 5000 calorieën per dag. Sommigen van hen aten wel 11.500 calorieën op een dag. Vele maanden later gaven de mannen aan dat ze nog steeds continu een hongergevoel hadden dat ondanks verhoogde voedselinname erg moeilijk te stillen was. De meeste mannen waren na 1 à 2 jaar aangekomen tot het originele gewicht. Een aantal van hen kwam 10% daarboven uit, maar na ongeveer 6 maanden was dit gewicht echter weer gedaald naar het oorspronkelijke gewicht dat de mannen hadden voor het experiment. Uit dit experiment kwam de setpointtheorie dus ook weer duidelijk naar voren.