Help, ik heb een soja-allergie! Wat kan ik nog wel eten?

Allergisch zijn voor soja is lastiger dan de meesten denken. Soja zit namelijk niet alleen in voedingsmiddelen, maar ook in huidverzorgende crèmes en zelfs in het pijnstillende middel Advil. Het is onmogelijk om een lijst te maken met voedingsmiddelen die soja kunnen bevatten, omdat het in zoveel producten zit. Bovendien beslist elke producent zelf of zij soja in hun product toevoegen. Toch zijn er voedingsmiddelen die doorgaans wel soja bevatten en voedingsmiddelen die vaak sojavrij zijn.

Inhoudsopgave

• Wat is soja?
• Functie in voedingsmiddelen
• Allergische reactie op soja
• Soja wordt op diverse manieren vermeld op etiketten
• Producten die doorgaans soja bevatten zijn onder andere …
• Welke producten zijn sojavrij?

Wat is soja?

Soja is een peulvrucht die 35% eiwit en 19% vet bevat. Soja is geliefd in de voedselindustrie, omdat het een goedkope bron van eiwit is. Soja wordt hoofdzakelijk ingezet als emulgator, maar verbetert ook de structuur van het product en verhoogt het eiwitgehalte. Olie van soja is de meest geconsumeerde plantaardige olie wereldwijd.

Functie in voedingsmiddelen

Soja doet voornamelijk dienst als lecithine. Lecithine is een restant uit zaden of bonen van oliehoudende planten, zoals soja, zonnebloem, maïs en raapzaad. Het wordt verkregen door de zaden of bonen onder hoge druk uit te persen. De olie die achterblijft, wordt vrijgemaakt van verontreinigingen, gefilterd en gedroogd, zodat er een bruine pasta overblijft. Deze pasta heet lecithine. Oorspronkelijk waren sojabonen de bron om lecithine te verkrijgen. Sinds een aantal jaren wordt lecithine ook verkregen uit andere bronnen en dan hoofdzakelijk zonnebloempitten.

Lecithine wordt hoofdzakelijk toegepast als emulgator. Een emulgator is een hulpmiddel om twee stoffen te mengen die moeilijk samen te brengen zijn, zoals waterige en vette stoffen. In producten die je moet bakken (zoals vlees) voorkomt lecithine dat de olie in de pan opspat. In bijvoorbeeld chocolade en andere oliehoudende producten voorkomt lecithine dat de vloeibare en vaste bestandsdelen uiteenvallen.

Allergische reactie op soja

Bij een allergische reactie reageert het afweersysteem op soja, omdat het lichaam dat als een gevaarlijke stof beschouwt. De allergie leidt tot lichamelijke klachten en kan zich op de volgende manieren uiten:

• Je krijgt orale klachten, zoals een jeukende of tintelende mond, rode vlekken in het gezicht, eczeem, of zwellingen die eruit zien als blaasjes.
• Je wordt misselijk en krijgt last van darmkrampen. Er kan bloed meekomen bij de ontlasting.
• Je krijgt last van je luchtwegen en gaat niezen of hoesten, of in ernstigere gevallen ontstaan er ontstekingen in de slokdarm waardoor je het benauwd krijgt en met een piepend geluid gaat ademhalen.
• In het ernstigste geval krijg je een anafylactische shock. Dit is een acute extreme reactie die ervoor zorgt dat je bloeddruk plots verlaagt, je luchtwegen vernauwen en je uiteindelijk flauwvalt.

Afhankelijk van de lichamelijke reactie op de inname van soja, kun je besluiten of je soja compleet schrapt uit je dieet of dat je het met mate eet. Word je plots erg benauwd als je soja hebt gegeten, wacht dan niet te lang en bel de hulpdienst.

Soja wordt op diverse manieren vermeld op etiketten

Sinds november 2005 is het verplicht om soja in de vorm van lecithine voluit (hetzij dik gedrukt, met hoofdletters of met kleine letters) op de verpakking te schrijven. In de praktijk blijkt dat deze regel niet altijd wordt toegepast. Een groot deel van de fabrikanten noteert soja als een van de volgende E-nummers:

• E-322 (lecithine; meestal van soja soms van zonnebloem-, maïs- of raapzaadolie)
• E-426 (soja-hemicellulose)
• E-479b (geoxideerde soja-olie)

Daarnaast wordt soja in oosterse producten vaak omschreven als:

• Chiang (specerijenpasta)
• Isoflavonen (fytochemicaliën uit soja). Dit zijn stoffen die voornamelijk voorkomen in soja, maar ook in lijnzaad en andere groenten en granen.
• Kinako (poeder van geroosterde sojabonen)
• Natto (gefermenteerde sojabonen)
• Okara (sojazemelen)
• Toa-tjo (sojapasta)
• Yuba (vel van verhitte sojamelk)

Ook al eet je al jaren producten die geen soja bevatten, blijf de etiketten lezen. Een fabrikant kan ervoor kiezen om wel opeens soja in het product te verwerken. Een nieuwe verpakking is vaak een teken dat de ingrediëntenlijst is aangepast. Daarnaast kunnen namen van producten misleidend zijn voor de consument. Een voorbeeld is de smeerbare boter van het eigen merk van de Albert Heijn ‘Lekker op brood. Met zonnebloemolie.’ Aangezien zonnebloemolie een veelgebruikt alternatief is voor soja-olie zal menig consument verwachten dat het kuipje boter geen soja bevat. Niets blijkt minder waar. Er zit gewoon soja in, met een vleugje zonnebloemolie.

Er wordt sterk aangeraden om altijd de ingrediëntenlijst te lezen, ongeacht het product. Als je bijvoorbeeld een bakje verse olijven koopt, zul je zien dat het laagje olie in het bakje vaak is gewonnen uit sojabonen. Niet alleen in voedingsmiddelen zit soja, maar ook in geneesmiddelen (zoals Advil) en cosmeticaproducten (zoals lippenstift en huidcrème).

Producten die doorgaans soja bevatten zijn onder andere …

Graanproducten

Graanproducten en dus ook deegwaren die gemaakt zijn uit granen bevatten vaak soja. Enkele voorbeelden waarbij je extra moet opletten zijn brood, beschuit, knäckebröd, ontbijtgranen, pizza, koek en gebak. Paneermeel wordt ook gemaakt van granen, dus let ook op als je een aardappelkroketje of een kaassoufflé wilt eten.

Sauzen en oliehoudende producten

De term sauzen omvat een ellenlange lijst, waarvan de meeste producten soja bevatten. In vrijwel alle kant-en-klare sauzen (zoals dipsaus, sladressing, pastasaus, satésaus enzovoorts) en oliehoudende producten (waaronder frituurvet, boter, mayonaise en pindakaas) is de kans groot dat er soja in is verwerkt. Let ook goed op bij de aanschaf van kant-en-klaarmaaltijden, want daar kan een saus in zitten die gemaakt is op basis van soja.

Lekkernijen

Enkele voorbeelden van lekkernijen zijn: ijs, snoep, chips, zoutjes, chocolade (repen, bonbons, chocoladepasta, hagelslag) en nagerechten.

Oosterse producten

In de oosterse keuken wordt soja veelvuldig gebruikt. In sommige sauzen is soja zelfs het hoofdbestanddeel, zoals ketjap. Lees de ingrediëntenlijst dus goed voordat je producten koopt van Aziatische herkomst.

Vleesvervangers en vleeswaren

Vleesvervangers, zoals tofoe worden voornamelijk gemaakt op basis van soja. Bij vleeswaren zullen de meeste consumenten niet verwachten dat daar ook soja in wordt verwerkt. Vaak wordt vergeten dat sojabonen niet alleen worden gebruikt voor menselijke consumptie, maar ook dieren eten soja. 90% van de sojabonen die Nederland invoert, wordt verwerkt in rundveevoer, varkensvoer en pluimveevoer. Nederland is zelfs na China de grootste importeur van soja ter wereld (anno 2016).

Elk lichaam reageert anders op een allergie, ongeacht wat voor allergie dit is. In het gunstigste geval maakt het lichaam antistoffen aan om stoffen, die vergelijkbaar zijn met het allergeen, te bestrijden. Voedingsmiddelen waarin soja is verwerkt kan zo een veel minder ernstige allergische reactie opwekken dan het consumeren van een pure sojaboon. Ook in veevoer zit een deel van de oorspronkelijke sojaboon, maar dat hoeft niet per se een allergische reactie op te wekken bij mensen die vlees eten van een dier dat soja heeft gegeten.

ForFarmers, een producent van diervoeding, houdt zich bezig met het maken van veevoer zonder soja. In 2016 heeft de producent laten weten dat insecten als goed alternatief wordt bevonden. Of veevoer met insecten een even goede eiwitbron is als veevoer met soja, zal de tijd ons leren.

Overige producten

Soja kan ook zitten in kruidenmixen, poedervormige dranken of sauzen, en soep. Sojamelk is voor mensen met een soja-allergie al helemaal uit den boze. Deze drank wordt gemaakt uit sojabonen die in water worden geplaatst en worden vermalen zodra ze week zijn geworden.

Welke producten zijn sojavrij?

Producten je wel kunt eten

Groente, fruit, aardappels en rijst zijn sojavrij. Alle overige bewerkte producten bevatten doorgaans soja. Er bestaan maar zeer weinig producten die probleemloos kunnen worden gegeten. Om die reden bestellen de meesten met een soja-allergie speciale voeding (zoals pannenkoekenmix van maïsmeel) online. Sommige online webwinkels zijn gespecialiseerd in producten zonder allergenen en hebben een groter assortiment aan sojavrije producten dat de lokale supermarkten, zoals Glutenvrije Webshop en de Glutenvrije Markt.

Sojavrije producten in de supermarkt

Een aantal producten in supermarkten zijn ook sojavrij. Houd in gedachten dat als je op een sojavrij product stuit, de fabrikant niet al haar producten zonder soja maakt. Onderstaande lijst is een beknopte opsomming van producten waar je als consument echt voor moet zoeken om er een sojavrije variant van te vinden.*

Mayonaise en fritessaus
In het overgrote deel van de flessen, potten en tubes waarin mayonaise zit, zit soja. De soja dient als een emulgator om de vetten en het azijn in de saus te mengen. Calvé bindt de bestandsdelen van hun mayonaise hoofdzakelijk met zonnebloemlecithine in plaats van sojalecithine. De fritessaus van Remia is ook sojavrij.

Boter en margarine
In smeerbare en vloeibare boter zit vaak soja. Blue Band verwerkt doorgaans geen soja in hun smeerboter, maar gebruikt zonnebloemlecithine als alternatief. Het merk, net als vele andere merken, verwerkt in hun vloeibare boter wel soja, zodat het niet spat. Supermarktketen Jumbo verkoopt als één van de weinige vloeibare sojavrije boter: ‘Jumbo Vloeibaar Bewust Culinair’.

Chocolade
In bijna alle vaste vormen van chocolade zit soja. De smeerbare variant (chocoladepasta) is gemakkelijker te verkrijgen zonder soja. Afgezien dat sojavrije chocolade bij verscheidene webwinkels kan worden gekocht, zijn ze te vinden in reguliere supermarkten. Echter, er zijn slechts twee keuzes: de ronde chocolaatjes met karamel ‘Rolo’ en de witte chocoladereep met gerst ‘Crunch’ van het bedrijf Nestlé. Tevens is de witte Magnum van het merk Ola omhuld door sojavrije chocolade (uitsluitend de witte variant).

Sojavrije vleesvervangers: Valess, De Vegetarische Slager en Quorn
Voor vegetariërs die allergisch zijn voor soja is het vinden van een geschikte vervanger (die doorgaans gemaakt worden op basis van soja) lastig. Gelukkig zijn er enkele merken die sojavrije vleesvervangers aanbieden.

Valess produceert een handvol vleesvervangers die geen soja bevatten, zoals de rookworst, schnitzels en saucijzenbroodjes. De vleesvervangers worden hoofdzakelijk gemaakt uit melk en tarwe. Het merk verrijkt haar vleesvervangers met ijzer, vitamine B1 en vitamine B12.

De Vegetarische Slager gebruikt hoofdzakelijk soja, maar maakt ook producten op basis van wortelen en erwten. In enkele producten hebben deze groentes de rol van soja overgenomen, zoals de vegetarische bacon en de visvrije gamba’s. De producten worden op smaak gebracht met specerijen.

Quorn maakt al haar producten van het eiwit van de eetbare paddenstoel Fusarium venenatum. Een voordeel aan dit merk is dat de eiwitten een vleesachtige textuur nabootsen. Een nadeel is dat het product geen vitamines en mineralen bevat en dat die ook niet zijn toegevoegd.

*De lijst is samengesteld op basis van ingrediëntenlijsten anno juli 2017