Dissociatie, ziektebeeld of een gezonde reactie

Dissociatie, ziektebeeld of een gezonde reactie Dissociatie is een psychiatrisch beeld dat als ziektebeeld wordt beschouwd en ook als zodanig is opgenomen in het de DSM IV. Het diagnostisch handboek voor psychiaters. Dissociatie kan het gevolg zijn van ernstige kindermishandeling- en/of misbruik. Maar is dissociatie wel een ziektebeeld of kan je het ook zien als een reactie die juist heel gezond en ook normaal is voor een kind dat zich in een situatie bevind waarin zijn of haar grenzen worden overschreden?

De pure kindergeest

Een kindergeest is puur en mooi als het geboren wordt. Zij is kwetsbaar en moet nog leren in het leven te staan en hoe alles werkt in de wereld. Zij is hiervoor afhankelijk van de opvoeders / ouders. Deze zouden haar een basis moeten geven waarop ze de wereld in kan als volwassene.

Rollenspel als normaal verschijnsel

Ieder mens speelt rollen in het leven. Iemand die bij de bakker een brood besteld stelt zich anders op dan als je bij een vriendin op de koffie gaat. Je stelt je in op de situatie die je voor je krijgt. De één wat sterker dan de ander, maar in principe is dit heel normaal gedrag. Als kind leer je dit al in de opvoeding. Je past je aan het gezin aan. Je houdt je aan de regels die in huis gelden. Je houdt je aan de regels die je worden opgelegd. Dit is ook een algemeen kenmerk van opvoeding. En ook nodig. In het volwassen leven zijn veel regels. Velen ook ongeschreven. En als je kind een kans wil geven in de volwassen maatschappij is het aanleren van regels en hoe de maatschappij werkt een teken van zorg en liefde.

De flexibiliteit en grenzen van het mishandelde kind

In een groot aantal gevallen gebeurt dit niet. In de praktijk is het nu eenmaal zo dat kinderen misbruikt en mishandeld worden. En op grotere schaal dan de meeste mensen beseffen of zouden durven beseffen. Een kind is gewoonweg nog niet in staat is om alles te bevatten wat er gebeurd. Vaak gebeuren er dingen die een kind niet wil maar waar het niet onderuit komt. Dit vraagt om een flinke aanpassing van het kind zelf. Dit kan ze vaak nog niet beseffen op een bewust nivo wanneer ze nog erg jong is. Maar een zeker aanpassingsvermogen zit in ieder mens en is aangeboren. Een kind past zich feilloos aan de situatie aan waarin het zich bevindt. Een kind is flexibel. Ook als het een situatie is waarin ze zich niet prettig voelt of onder druk komt te staan. Juist dan. Ze neemt dan een rol aan die past bij de situatie. Zoals ieder kind zou doen in welke situatie dan ook.

Het simpele voorbeeld van een persoon bij de bakker die zich aanpast aan de situatie door een bepaalde rol aan te nemen wordt ineens een stuk grimmiger. Een kind dat onder druk komt te staan, wiens natuurlijke grenzen worden overschreden of zelfs slachtoffer is van geweld, op welke manier dan ook, zal de rollen wat extremer aanpassen. Bij depersonalisatie en derealisatie doet men dit door de wereld en/of zichzelf op een afstandje te zetten. Maar soms is het trauma zo overweldigend dat een kind niet anders meer kan dan de rol deels of geheel van zich af te splitsen. En omdat de traumatische situatie over de grenzen van het kind heen gaan zal ze de rollen verder afsplitsen van haar eigen persoonlijkheid. Het leven is ingesteld op het in stand houden van leven en niet op afbraak. Dit is een aangeboren en ingebouwd mechanisme.

De regels die worden opgelegd en de situaties waaraan een mishandeld kind wordt blootgesteld zijn extremer dan het zou moeten zijn. Een kind heeft een flexibele geest en kan veel verdragen. Het aanpassingsvermogen van een kind is vrij groot. Daar tegen over staat wel dat een kind niet het vermogen heeft om het geen er met hem of haar gebeurd in de juiste context te plaatsen en dit een plek te geven in het hoofd. De hersenen van een kind zijn nog niet volgroeid en de manieren van omgaan met gebeurtenissen is dan ook nog niet voldoende aangeleerd en geïntegreerd in het systeem. Het kind heeft veel minder copingmechanismen dan een volwassene. Een kind kan moeilijker begrijpen waarom iemand hem of haar pijn doet en dingen doet die niet goed voelen en die hij of zij niet wil. Ze begrijpt niet waarom haar naasten niet luisteren naar haar als ze haar grenzen aangeeft en iets duidelijk wil maken. Dit zou een kind juist in een gezonde opvoeding moeten leren. Maar bij een mishandeld kind gebeurt dit niet, of op een ongezonde manier.

De kwetsbaarheid van het hooggevoelige kind

Daarnaast is ieder kind anders. Er zijn kinderen die gevoeliger zijn dan andere kinderen. Sommige kinderen zijn hooggevoelig. Zij pikken meer signalen op en zijn eerder geneigd in de tunen op de wereld dan andere kinderen. Vaak zijn dit ook kinderen die de wereld helderder en treffender zien dan andere kinderen. Zij voelen eerder aan wat de ander wil en zijn dan ook eerder geneigd zich aan te passen. Als een kind jong en hooggevoelig is dan gebeurd dit automatisch. Vaak houdt dit ook in dat een hooggevoelig kind gedissocieerder reageert dan een kind dat niet hooggevoelig is. Daarmee kan je naar mijn mening ook deels verklaren waarom twee kinderen uit hetzelfde gezin op heel verschillende manieren kunnen reageren op een soortgelijke thuissituatie.

Dissociatie als uitgebreid rollenpatroon

Het aanpassingsvermogen in de vorm van een aannemen van een rol in de samenleving / gezin kent verschillende gradaties. Des te groter en ingrijpender het geweld, des te verder komen de rollen uiteen te liggen. Sommige traumata zijn zo ernstig dat een kind niet in staat is om het geen haar overkomt te integreren in haar nog prille geest. De rol wordt dan zo zeer verplaatst dat ze er zelf niet of nauwelijks meer bij is. Men noemt dit dan dsnao en in het meest extreme geval DIS.

Ikzelf zie dissociatie puur als een afsplitsing en/of op afstand zetten van jezelf, een aanpassingsmechanisme in verschillende gradaties. Een volledig gezonde manier van omgaan met overweldigende situaties. Eigenlijk is dit puur een manier van de geest om het bestaan in stand te houden. Een bijzonder wonderlijk mechanisme welke in het lichaam is ingebouwd. Een gave, een prachtig mechanisme. Zonder dit mechanisme zou de mensheid er heel anders uitzien. Het geeft flexibiliteit aan deze levensvorm. Ik zie het niet als een ziektebeeld. Wat niet wegneemt dat het vaak wel als een probleem of handicap wordt ervaren. En dat is logisch. Het is een manier van in het leven staan die niet prettig aanvoelt. Je hebt jezelf zodanig aangepast en aan moeten passen dat je er zelf niet of nauwelijks meer kon zijn. Je hebt een stuk van jezelf moeten inleveren of weggeven om jezelf aan te kunnen passen. Dit gaat tegen de natuur van de mens in. Tenminste, wel als we spreken over de mate van grensoverschrijdende levensomstandigheden waarin men leeft als men het aanpassen dissociatie moet gaan noemen.

De noodzaak van de wetenschappelijke visie

In de wetenschap noemt men deze manier van omgaan met pijnlijke situaties dissociatie. Men heeft deze manier van omgaan en manifesteren van situaties en problemen zelfs in een boek vastgelegd. De DSM IV. In dit boek deelt men het begrip dissociatie in een aantal categorieën in. Hieronder vallen bijvoorbeeld depersonalisatie, derealisatie, dissociatieve fugue, dissociatieve amnesie, dsnao en dis.

Uiteraard kan het handig zijn om een bepaalde toestand een naam te geven. Ook omdat men dan makkelijker een behandeling kan geven die past bij deze bepaalde manier van in het leven staan. Het is inderdaad waar dat ernstig mishandelde kinderen bepaalde kenmerken en eigenschappen hebben en bepaalde problemen ervaren die herkenbaar zijn in de groep mishandelde kinderen. Een arts of therapeut heeft een diagnose nodig om een cliënt optimaal te kunnen behandelen. Als meer kinderen op een bepaalde manier reageren en met soortgelijke problemen komen is het handig om kennis te kunnen bundelen om tot de beste en doeltreffendste behandeling te komen. Je zou een kind tekort doen als je dit niet zou doen.

Dissociatie op een glijdende schaal

In de praktijk heb ik echter ook gemerkt dat er een glijdende schaal is binnen het dissociatiespectrum. Uiteraard zijn er mensen die zo zeer getraumatiseerd zijn dat er sprake is van een totale dissociatie of polyfragmentatie, maar in veel gevallen is het niet zo strikt. Vaak zie je dat mensen die de diagnose dis hebben gekregen ook vaak toestanden vertonen die men onder dsnao, depersonalisatie en derealisatie kan onderbrengen. Veel mensen met dis beschrijven ook perioden dat men zich half bewust zijn van een situatie, of situaties waar men zich bewust voor afsluit door de dissociëren. Vaak wil men bepaalde zaken ook niet weten. Vaak ook bewust of onbewust. Als men verder is in het proces is dit vaker bewust.

Vaak zie je ook dat in de loop van de jaren de vorm van dis een wat glooiender vorm aanneemt. Hiermee bedoel ik bijvoorbeeld dat je, als je de diagnose dis gekregen hebt, vaker aanwezig bent of half aanwezig of bewust bent. Vooral als de interne communicatie en samenwerking toeneemt, zie je vaak dat de dissociatie een andere of vagere vorm gaat aannemen. Men komt minder in de overlevingsstand en raakt meer aangepast aan het hier en nu. Eigenlijk een gezondere situatie Je keert terug naar de normale manier van je aanpassen in het leven. De rollen komen dichter bij elkaar te liggen en de grenzen worden vager. Dit past echter niet volledig meer bij de diagnose dis. Je kunt je bijvoorbeeld sommige gebeurtenissen in het heden beter herinneren en bent er soms meer bij. Je kijkt mee met “anderen”. Je praat soms mee met iemand anders en weet wat er gebeurd en gezegd wordt. Je bent meer betrokken bij wat er intern gebeurd en afspeelt. Vaak lopen rollen dan ook meer in elkaar over. Wat ook teweeg brengt dat je vaak minder goed weet wie je nu eigenlijk bent. Naar mijn idee is dit het gevolg van een stuk bewustwording en verwerking.

Ik wil hiermee niet beweren dat je dan op dat moment niet meer in aanmerking zou komen voor de diagnose dis. Het is alleen meer aangepast aan het hier en nu en je huidige behoeften. In het heden is het vaak minder nodig om dit mechanisme aan te spreken. Vooral als het heden veiliger is, is de dissociatie vaak vooral nog gewenst om niet tot de kern van de dissociatie door te kunnen breken. Je bent wel volwassen maar in het verleden heb je het niet voor niets nodig gehad om de ervaringen af te splitsen. De herinneringen hieraan, of jezelf als “ik” moeten verbinden aan deze gebeurtenissen, is vaak teveel gevraagd of te belastend, en zal, indien dit past en mogelijk is bij jou als persoon, zeer gedoseerd en onder goede deskundige begeleiding plaats moeten vinden.

Mishandelde kinderen: Kunstenaars in aanpassen

Mishandelde kinderen zijn kunstenaars en experts in aanpassen. Zij hebben dit namelijk hun hele jeugd op extreme wijze gedaan. Het is hun manier van leven en in het leven staan. Het probleem is dat de wetenschap de neiging heeft bovengenoemd aanpassingsmechanisme in hokjes in te delen. Iemand die op een wat glooiender manier dissocieert kan zich op die manier een bedrieger voelen. Vaak zelfs een simulant. Ook kan de buitenwereld diegene als zodanig gaan beschouwen. Vaak zijn mensen die mishandeld zijn als kind al niet geloofd of heeft men niet naar haar geluisterd. Dit kan dus een verergering geven van de klachten en/of een hogere neiging zich weer aan te passen. Ik wil hiermee uiteraard niet beweren dat het concept simuleren niet bestaat. Integendeel. Maar dit is een heel ander ziektebeeld / symptoom met hele eigen kenmerken en problematiek. Ik wil dit in dit artikel even buiten beschouwing laten. Ik zou dan te ver van het thema afwijken.

Mensen die dissociëren zullen er ook voor moeten waken dat ze zich niet meer aanpassen dan nodig is. Vooral in therapie is die neiging groot. In het heden is het niet altijd meer zo nodig. Je geest is volwassen en kan meer aan dan vroeger. Je hoeft je niet meer volledig aan te passen en te voldoen aan de eisen, wensen en verwachtingen van de ander. Ook niet als je deels afhankelijk bent van de ander, en als de ander een therapeut is.

Van beschadigde "ik" basis naar herstel

Naar mijn mening hebben mensen die dissociëren in onvoldoende mate een ik-basis kunnen opbouwen. Men weet vaak niet goed of totaal niet wie men is en waar men voor staat. Vooral als de rollen zover uit elkaar zijn gaan liggen als bij dis het geval is. Maar in bepaalde mate geldt dit zeker ook bij mensen die depersonaliseren en derealiseren of op andere wijze dissociëren. Elke rol is in principe een deel van jezelf. Je hebt er alleen in mindere mate of geen contact mee. Dit was nodig om het kind te kunnen laten overleven en leven. Dit werkt wel in de hand dat je niet goed weet wie je nu eigenlijk bent. Wie je bent en wat je wilt is in feite verder van je af komen liggen. In sommige gevallen zo ver dat het onbereikbaar is voor een langere tijd.

Je zult in dit leven om moeten leren gaan met de problemen die je ervaart ten gevolge van de overweldigende gebeurtenissen. Dit is vaak een moeilijk een zwaar proces. Je kunt dan, vaak met begeleiding van een therapeut, een ik-basis gaan opbouwen. In dit proces kan je, door in contact te komen met de kern, meer leren over jouw kern. Juist doordat de grenzen op den duur wat vager worden kan je in contact komen met deze basis en de stukjes wat gaan samenvoegen. Een interessant, maar vaak ook zeer moeilijk, pijnlijk en vaak bijna ondraaglijk proces. Een weg die heel veel moed, uithoudingsvermogen, kracht, lef en energie vereist. Vaak lijkt het onmogelijk en te moeilijk om te kunnen voltooien. Mensen die dissociëren begrijpen vaak precies wat ik bedoel met deze zin. Het is een weg die zeker niet zo obstakels zal zijn, maar zeker wel de moeite waard. Nu heb jij het voor het zeggen. Je hoeft je niet meer aan te passen op de grensoverschrijdende manier die je is aangeleerd. Nu kan je eindelijk te weten komen wie zou zijn als je zou zijn geworden wie je had geweest. Dus hou vol en ga ervoor. Als je het verleden hebt kunnen overleven kan je het leven zeker overleven.

Ik wil tenslotte nog even een goede vriendin bedanken voor de inspiratie om dit artikel op deze manier te kunnen schrijven
© 2007 - 2024 Brigitte, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Psychische aandoeningen: dissociatieDissociatie komt vaker voor dan we denken: we dagdromen wel eens en lijken dan even van de wereld te zijn. Pas wanneer h…
DepersonalisatieDepersonalisatieDepersonalisatie is het vreemd staan ten opzichte van de eigen persoon. Dit kan voorkomen bij mensen die ernstig vermoei…
Depersonalisatiestoornis: een vervreemding van jezelfDepersonalisatiestoornis: een vervreemding van jezelfIemand die lijdt aan een depersonalisatiestoornis, heeft het gevoel dat hij buiten de werkelijkheid staat. Het is een ge…
Geschiedenis van de psychiatrieGeschiedenis van de psychiatrieDe psychiatrie bestaat nog niet zo lang zoals wij het kennen, mensen met een psychiatrische stoornis werden begin vorige…

Is lezen goed voor je?Ben jij zo iemand die graag na een dag werken liever de tv aanzet dan een boek pakt? Ja? Dan ben je daarin niet de enige…
Spijsvertering in de dikke darmSpijsvertering in de dikke darmDe dikke darm heeft vele belangrijke functies. Het speelt een belangrijke rol in de opname van belangrijke stoffen en vo…
Reactie

Fred, 21-12-2007
Hoi Brigitte, Ik vind het goed beschreven en verwoord van je. Alleen ik (persoonlijk dan) vind wel dat het een ziekte is. Omdat mijn ex-Psychiater het had over : de hersenen zijn niet meer hetzelfde of reageren anders dan voor mijn Depersonalisatie/Derealisatie. Zoiets zei hij dan. Ik vind dit artikel voor mij een beetje te lang, want dan ga ik dromen/fantaseren en dringt het niet echt en fris tot me door. Maar ik ben er van overtuigt dat andere mensen veel aan dat artikel hebben. Bedankt dat je het hebt geschreven.
Groetjes van Fred Reactie infoteur, 12-01-2008
Hallo Fred. Dank je wel voor je reactie. Jouw psychiater kan gelijk hebben. Er bestaat depersoanlisatie als symptoom en depersonalisatie als stoornis. Ik spreek in dit artikel met name over de eerste groep en ga niet in op de depersonalisatiestoornis. In het laatste geval kan jouw psychiater het zeker bij het rechte einde hebben. En daarnaast is dit artikel een persoonlijke visie. Ik geef dan ook iedereen de ruimte om dit artikel te lezen vanuit de eigen visie.

Brigitte (4 artikelen)
Gepubliceerd: 12-12-2007
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Diversen
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.