Hersenen en het vermogen tot verandering

De meeste onderzoekers waren er een aantal jaren geleden van overtuigd dat de vorm en werking van de hersenen een paar jaar na de geboorte wel vastlag. Veranderingen waren negatief: alcohol zorgt voor verlies van cellen, aftakeling door ziekte of ouderdom. Echter hebben onze hersenen een enorm vermogen tot verandering en aanpassing! Dit gaat ons hele leven door maar, zijn wel het grootst en het makkelijkste aan te tonen bij baby's en kinderen.

Hersenen en ontwikkeling

Hersenen ontwikkelen zich door invloeden van binnenuit en buitenaf en verschillende processen bepalen dit. Allereerst door spontane, intern gegenereerde processen die optreden zonder invloed van buitenaf. Men noemt dit ook wel ervaringsonafhankelijke plasticiteit. Een andere vorm van verandering is ervaringsverwachte plasticiteit, hierbij ontwikkelen hersenen zich door een combinatie van genen en informatie uit de buitenwereld op een normale manier. Dit kan uitsluitend als bepaalde stimulatie van buitenaf aan het genetische 'programma' is toegevoegd. Kinderen ontwikkelen bijvoorbeeld taal. Het ontwikkelt zich alleen als zij tijdens een kritieke periode worden blootgesteld aan taal. Als dit niet zo is, vindt de taalontwikkeling en de ontwikkeling van de gerelateerde hersennetwerken niet meer vanzelfsprekend plaats.

Ervaringsonafhankelijke en ervaringsverwachte plasticiteit zorgen er dus voor dat bepaalde delen in onze hersenen en de verbindingen daartussen zich normaal gesproken bij iedereen op dezelfde manier ontwikkelen. Deze ontwikkeling, die leidt tot een identieke ontwikkeling bij ons allen, wordt specificiteit genoemd.

Verschillen

Er zijn wel belangrijke verschillen, anders zouden we allemaal hetzelfde zijn. Specificiteit is dus niet het enige proces dat onze hersenen vormt. Want we zijn allemaal uniek! Dat komt omdat we verschillen in onze hersenen hebben. Een gedeelte wordt ingegeven door onze genen, maar ook niet alleen genen: ook je omgeving.

Genen en omgeving

Genen en omgeving zijn één in het ontwikkelingsproces. Het is afhankelijk van het leven dat je leidt en de dingen die op je pad komen. Ervaringsafhankelijke plasticiteit zorgt hier dus voor en sterker nog, zij zorgen er zelfs voor dat een persoon gedurende heel zijn/haar leven veranderingen ondergaan. Je hersenen kunnen nieuwe verbindingen ontwikkelen.

Flexibiliteit

Flexibiliteit is ook wel noodzakelijk, gezien we in een wereld leven waarin men eisen stelt aan ons. Overleven is dan aanpassen. Onze hersenen kunnen zich aanpassen door de ervaringsverwachte en ervaringsafhankelijke plasticiteit.
Je brein vormt je 'zijn', maar je zijn vormt ook je brein! Stitshoorn, M. (2006)

Plasticiteit

Door het principe plasticiteit is er nog meer mogelijk, bijvoorbeeld door beschadigingen in onze hersenen kunnen functies verloren gaan, maar worden anderen functie weer geoptimaliseerd. Het wordt dus gecompenseerd.

Blinden

Bij blinden zie je vaak dat zij een betere tastzin hebben, beter horen en een beter verbaal geheugen hebben dan mensen die wel kunnen zien. Bij kinderen die blind geboren zijn, ontvangt de visuele cortex geen informatie meer en tòch blijft dit gebied niet werkeloos. Het wordt ingezet om andere informatie te verwerken. Een hersengebied dat intact is maar niet meer gestimuleerd wordt, blijft niet ongebruikt.

Voorbeeld van invloed vanuit omgeving

De kippenjongen, misschien ooit van gehoord of misschien ook niet. Dit is een typisch voorbeeld van invloed vanuit de omgeving. Sujit Kumar, een jongen die van jongs af aan in een kippenhok werd opgesloten. Als kind geslagen met een koevoet en van de trap gegooid en niemand vond het ooit nodig om in te grijpen. Het was voor Sujit een stabiele omgeving, het kippenhok. Hij leerde door imitatie en gedroeg zich als een kip. Hopte, fladderde, pikte en kukelde.

Bejaardenhuis

Toen hij acht jaar was en inmiddels zes jaar in het hok woonde, werd hij door hulpverleners gevonden. Hij werd naar een bejaardenhuis gebracht, waar hij door zijn vreemde en agressieve gedrag onhanteerbaar bleek. Hij werd vastgebonden en dit tweeëntwintig jaar lang. Zijn lichaam zaten vol zweren, hij was ziek en verwilderd. Wie er verantwoordelijk was voor de mishandeling en verwaarlozing is nooit echt duidelijk geworden. Misschien Sujits moeder die zelfmoord pleegde of zijn vader die dood werd aangetroffen in de kofferbak van zijn eigen taxi. Zijn opa en oma gingen er in ieder geval wel mee door totdat hulpverleners hem vonden.

Hulp voor Sujit

Ene Elisabeth Clayton van de Rotaryclub vab Suva (hoofdstad Fiji) kwam terecht in het bejaardenhuis en wist niet wat ze zag en ze besloot hem te helpen. De eerste zes maanden werd hij geobserveerd en veel internationale specialisten bogen zich er over.
Er werd gekeken naar hersenbeschadiging, maar daar was geen sprake van. Het was wel zichtbaar dat hij een tekort had aan menselijk contact. Er werd een plan opgesteld om hem menselijk gedrag aan te leren, hij maakte snel vordering en vooral op sociaal emotioneel en motorisch vlak. Hij raakte gehecht aan mensen om hem heen en vooral aan Elisabeth. Zijn mentale en motorische ontwikkeling is nu als een driejarig kind. Dit is een mooi voorbeeld van de invloed die de omgeving kan hebben. Er is ook een documentaire gemaakt over hem: Saving a Wild Boy.

Conclusie

Dit maakt zo duidelijk hoe je omgeving je hersenen en daardoor je gedrag vormen. De plek waar je geboren wordt en de opvoeding zijn (min of meer) toevallige factoren die in interactie met je genen, invloed hebben op de werking van je hersenen en dus je gedrag. Dit wordt vooral in je jeugd gevormd. Het creëert nieuwe paden, maar sluit ook bepaalde wegen af.

Lees verder

• De Gegeneraliseerde Angststoornis
• Wat is Gamma-Aminoboterzuur?
• Hersenen en angst