Wat is muziektherapie?

Muziektherapie is een vakgebied dat nog maar weinig bekendheid betreft binnen de hulpverlening, maar langzaam leert men de therapeutische waarde van muziek steeds meer in te zien. Verschillende onderzoeken hebben inmiddels aangetoond dat muziek invloed heeft op emotioneel, gedragsmatig, cognitief, sociaal en lichamelijk gebied. Een muziektherapeut werkt op methodische wijze, middels muzikale middelen om verandering, ontwikkeling, stabilisatie of acceptatie te bewerkstelligen.

Muziek is universeel

Muziek brengt resonantie, oftewel trillingen, voort. Deze trillingen hebben invloed op alle levende organismen om ons heen. Mensen zijn al eeuwen overtuigd van de helende werking en de invloed van muziek op ons welzijn. We zijn ons er niet altijd van bewust, maar we worden voortdurend beïnvloed door muziek in ons dagelijks leven. Muziek kan ons rust brengen, ons activeren, brengt mensen bij elkaar en kan steun bieden in een moeilijke periode. Waar we ook ter wereld komen, iedereen begrijpt de taal van muziek. Muziek is universeel.

Muziek als middel

Binnen muziektherapie wordt muziek als middel beschouwd om vervolgens tegemoet te komen aan de hulpvraag van de cliënt. Muziek is het middel, niet het doel. Vaak ontstaat de verwarring tussen een muzikant en een muziektherapeut. Het doel van een muzikant is het laten horen van een muziekstuk dat in perfectie wordt uitgevoerd. Het doel van een muziektherapeut is niet het in perfectie uitvoeren van de muziek, maar middels de muziek een beleving neer te zetten en via de muziek in te spelen op de hulpvraag van een cliënt. Denk bijvoorbeeld aan het uiten van gevoelens, wanneer hier problemen in worden ervaren, rust ervaren wanneer er sprake is van onrust, verwerken van moeilijke ervaringen, enzovoorts. Dit maakt het verschil tussen het luisteren en genieten van muziek, omdat het mooi is, en het ervaren van muziek als therapie.

Enkele doelstellingen waarvoor muziektherapie geïndiceerd kan worden zijn ontspanning, uiting van gevoelens / gevoelsleven exploreren, verwerken van verlieservaring, opdoen van positieve ervaringen, activering, vergroten van eigenwaarde, ontwikkelen van spraak, het versterken van zelfbeeld / zelfvertrouwen, enzovoorts.

Muziektherapeutische proces

Om het muziektherapeutische proces van start te kunnen laten gaan is het van belang dat deze tot stand komt vanuit indicatie door een arts. Dit vanwege het feit dat muziektherapie niet ingezet wordt omdat het ‘leuk’ is voor de cliënt, maar omdat er een hulpvraag is ontstaan die middels muziektherapie mogelijk te behandelen is.

Een muziektherapeut maakt of zingt niet zomaar een willekeurig liedje. De muziektherapeut werkt in op een hulpvraag of probleemgebied. Het opbouwen van een therapeutische relatie (vertrouwensband) is van belang om een gevoel van veiligheid te creëren waarin gevoelens gedeeld en geuit kunnen worden. Middels technieken en interventies stuurt de therapeut muzikaal in op de beleving. Dit betekent dat de instrumentkeuze (piano, gitaar, dwarsfluit, stem, klankschalen, enz.), de speelwijze (hard, zacht, snel, langzaam, slagtechniek, tokkeltechniek, open of gesloten akkoorden) en de liedkeuze (herkenbaar of juist niet) bewust worden gekozen om vervolgens een bepaald effect teweeg te brengen. Muziektherapeuten maken gebruik van Bruscia- technieken. Dit zijn muzikale technieken in een muzikaal spel dat bijvoorbeeld het spel van een ander kan intensiveren, kalmeren, imiteren en structureren, zodat de ander zich uitgedaagd voelt zich te laten horen, gekalmeerd of begrepen voelt, empathie voelt, veilig voelt. Zo zijn er nog vele andere technieken mogelijk.

Dit alles komt tot stand op een non-verbale wijze. Juist hierin ligt de meerwaarde voor bijvoorbeeld oudere dementerenden, die niet meer in staat zijn om verbaal te communiceren. Observatie is zeer belangrijk. Met name bij cliënten waar interactie of verbale terugkoppeling niet meer vanzelfsprekend is. Muziektherapie wordt ingezet om een positief resultaat te bewerkstelligen. Op sommige momenten gaat het om de kleine signalen die juist erg van belang zijn. Een rustigere ademhaling, minder spierspanning, een diepe zucht, een glimlach of tranende ogen. Hoe klein de reactie ook lijkt, het kan van grote betekenis zijn.

Kenmerken

Muziektherapie heeft enkele kenmerken die een meerwaarde vormen binnen de therapeutische hulpverlening:

• Muziektherapie is een non-verbale therapievorm. Daar waar het verbale aspect moeizaam verloopt kan muziektherapie een alternatief zijn. Muziektherapie valt onder de ervaringsgerichte therapieën.
• Muziektherapie is een laagdrempelig medium. Iedereen kan muziek ervaren, mee tikken op een ritme, mee spelen op een instrument en de beleving aangaan. Het is binnen muziektherapie niet van belang dat de cliënt over muzikaliteit beschikt. Het is aan de muziektherapeut om het medium op een psychisch veilige, laagdrempelige wijze aan te bieden.
• Muziek biedt structuur, herkenning en veiligheid. Het ritme en opvolging van bepaalde akkoorden geven de muziek een vaste structuur. Deze op elkaar volgende tonen zijn vaak te herkennen, men weet hoe de melodie verder gaat. Daarnaast geven bekende liedteksten een gevoel van herkenning. Deze vaste structuur in combinatie met herkenbaarheid van de muziek geeft het medium een ‘veilig’ karakter.
• Muziek is emotie. Klanken weerspiegelen een emotionele betekenis. Iedereen kent wel een muziekstuk dat bepaalde herinneringen met zich mee draagt. Melodielijnen of bepaalde teksten komen sneller tot het gevoel dan verbale communicatie. Binnen verbale communicatie verschuilen mensen zich vaak achter hun cognitie. Uitingen worden beredeneerd waardoor het gevoelsniveau geen plaats krijgt. Muziek speelt juist in op het gevoelsniveau waardoor het uiten van gevoelens makkelijker, in een muzikaal kader, geuit kunnen worden.
• Het muzikale geheugen blijft bij mensen met dementie langer intact dan het niet-muzikale geheugen. Dit maakt muziek een geschikt medium om tot contact te komen. Daarnaast is bekend dat in vele gevallen (denk aan afasie) nog hele liedteksten naar boven komen terwijl gewone communicatie soms niet meer mogelijk is.
• Daar waar cognitieve functies verminderen versterkt het gevoelsniveau. Muziek komt snel en intens tot het gevoelsniveau.

Werkvormen

Binnen muziektherapie zijn meerdere werkwijzen mogelijk. Het hangt van de doelgroep af welke werkvorm er wordt toegepast. Muziektherapie kan zowel actief als receptief worden aangeboden. Tijdens actieve muziektherapie speelt of zingt de cliënt actief mee. Er kunnen liedteksten geschreven worden, samen een muzikaal spel spelen door gebruik te maken van verschillende laagdrempelige instrumenten, samen achter de piano plaats nemen en in sommige gevallen de ervaring verbaal terugkoppelen. Soms werkt de muziektherapeut met thema’s. De cliënt vertelt welk thema er ten gehore gebracht mag worden om deze vervolgens te reflecteren. Tijdens receptieve muziektherapie zal de cliënt passief deelnemen. De ervaring staat voorop. Om deze ervaring intenser te laten zijn kunnen sfeerelementen ingezet worden (licht, natuurgeluiden, geur, enzovoorts). Zowel individuele- als groepstherapie zijn in actieve en receptieve vorm inzetbaar.