Ontwaken tijdens een narcose

Operaties onder volledige narcose zijn tegenwoordig een routinezaak. Maar er zijn echter patiënten die tijdens de operatie ontwaken. En dat kan vervelende gevolgen hebben.

Anesthesie kan gewaarwording van pijn tijdelijk uitschakelen

Anesthesie is een relatief jong vak in de geneeskunde. Geboren worden we allemaal, en geopereerd zijn mensen ook altijd al. Net zo lang bestaat ook de wens om de daarbij optredende pijn te verdoven of althans te verzachten. Maar tot het midden van de 19e eeuw werd er zonder verdoving geopereerd. Of het zou moeten zijn dat een patiënt zich voor een medische ingreep stomdronken dronk, een geliefd thema in veel Hollywoodwesterns.

Op 16 oktober 1846 echter, bewees een tandarts in Boston tijdens een publiek optreden voor de eerste keer, dat het door de toediening van ether mogelijk was om het bewustzijn en daarmee dus ook de gewaarwording van pijn voor een bepaalde tijd uit te schakelen. Dat was een baanbrekende ontdekking. Het maakte überhaupt moderne chirurgie mogelijk.

Wakker worden op de operatietafel

Inmiddels heeft zich de anesthesie evenals andere medische disciplines verder ontwikkeld met nieuwe technieken en een heel scala aan moderne medicamenten, die een milde en veilige narcose mogelijk maken. Vandaag de dag is het vanzelfsprekend dat de meest complexe operaties onder volledige narcose worden doorstaan. Maar zo helemáál vanzelfsprekend is dat ook weer niet. Ontwaken tijdens een operatie komt vaker voor dan men denkt. Van 1000 patiënten die een algemene narcose ondergaan, ontwaken er volgens onderzoeken twee op de operatietafel en kunnen zij zich de operatie achteraf herinneren. "Awareness" heet dat fenomeen in medisch jargon.

Wat ervaren patiënten op zo’n moment?

Voor de getroffen patiënten betekent dit dat zij zich na de operatie in bepaalde gevallen bepaalde indrukken kunnen herinneren. Het zijn vooral waarnemingen via het gehoor en aanrakingen, die expliciet bij hun in herinnering blijven. Zien kunnen ze niets omdat hun ogen ter bescherming van het hoornvlies met een pleister zijn afgeplakt. En spreken is niet mogelijk omdat in de mond de intubatiebuis is ingebracht, die het lichaam naast narcosegas van zuurstof voorziet. Bovendien worden bij de meeste patiënten de spieren lamgelegd. Als een orthopedist een heupprothese precies op de millimeter inpast, kan hij geen contracties en aangespannen spieren gebruiken.

Expliciet Awareness

Van "expliciet Awareness", waarbij de patiënt overduidelijk wakker is en de gebeurtenissen achteraf duidelijk kan recapituleren, is maar zelden sprake. Zo was er de man die zich kort na een rugoperatie alle details van de ingreep herinnerde, vanaf het precieze moment dat ze hem op zijn buik hadden gedraaid.

Belevingen blijven vaak aanwezig in het onderbewustzijn

Veel vaker dan dit soort expliciete geheugenprestaties, kunnen het onbewuste herinneringen zijn. Sommige patiënten ontwaken inderdaad tijdens een operatie, maar kunnen de belevingen in de operatiezaal aansluitend niet meer terughalen. De herinnering blijft verborgen in het onderbewustzijn, schimmig en weinig concreet, om bij sommigen later, soms zelfs na meerdere jaren of tientallen jaren in het bewustzijn terug te keren. Bij de een is het toeval dat zulke herinneringen weer toegankelijk maakt, bij anderen komen ze alleen door psychoanalyse of hypnose aan het licht.

Psychische schade door “ongewenst ontwaken”

In medische kringen wordt er niet eraan getwijfeld dat “ongewenst ontwaken” op langere termijn psychische schade bij de betrokkene kan veroorzaken. Het is aangetoond dat de symptomen van post-traumatische stressstoornis bij Awareness vijfmaal vaker voorkomen dan bij soldaten die terugkeren uit oorlogsgebieden. Gedupeerden melden zich niet gauw uit eigen beweging bij de bevoegde anesthesist, zelfs niet bij patiëntenorganisaties. Niet zelden plaatsen ze maanden later anoniem en vol schaamte hun verhaal op een internetforum.