Melatonine - Het slaaphormoon

Melatonine is een hormoon (signaalstof) dat door het menselijk lichaam in de epifyse (pijnappelklier) wordt aangemaakt uit serotonine. De productie van de stof is lichtafhankelijk en heeft grote invloed op het slaap- en waakritme. Daarnaast is melatonine een sterke antioxidant, het heeft het vermogen om het ontstaan van vrije radicalen door oxidatie te beperken. Een reden voor extra inname van melatonine kunnen slaapstoornissen zijn.

Lokatie hypofyse met oranje aangegeven / Bron: Patrick J. Lynch, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Ontdekking

In 1917 waren er voor het eerst aanwijzingen dat melatonine een rol speelde bij het veranderen van kleur door amfibieën en reptielen. Midden jaren ’70 werden er aanwijzingen gevonden dat de stof een rol speelt bij het circadiaans (dag- en nacht) ritme van zoogdieren. In eerste instantie werd melatonine vanuit dierlijke hypofysemateriaal verkregen, inmiddels wordt het volledig gesynthetiseerd.

Melatonine molecuul / Bron: Sbrools, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Biosynthese en regulatie

Het molecuul melatonine ontstaat na een viertal enzymatische stappen waarbij het essentiële aminozuur tryptofaan de basis vormt. De meest belangrijke stap in het proces is een lichtafhankelijke reactie, alleen in het donker zal het zogenaamde enzym aralkylamine N-actyltransferase zijn werk doen. Deze stof is met name van blauw licht afhankelijk (met een golflengte tussen de 460 en 480nm), blootstelling hieraan zal de productie van melatonine uitstellen. De blootstelling aan blauwgekleurd licht resulteert dus in het uitblijven van de natuurlijke productie van melatonine. De kunstmatige inname van melatonine zal het vervroegen van de slaap tot effect hebben en tevens resulteren in eerder wakker worden.

Functie

Circadiaans ritme
In het lichaam zijn een verscheidenheid van stoffen actief om te zorgen voor een normaal circadiaans ritme. Deze zorgen ervoor dat gedurende de nacht het lichaam in rust is en kan herstellen zodat ’s ochtends weer fris aan de dag kan worden begonnen.
Baby’s vertonen vanaf ongeveer de 3e maand na geboorte een stabiele patroon van melatonine per 24 uur, met de piek tussen 24:00 en 8:00. De productie van deze stof neemt met de leeftijd af. Gedurende de pubertijd is de secretie van melatonine met enkele uren vertraagd, resulterend in latere slaap en wektijden.

Antioxidant
Melatonine is een krachtige antioxidant, dat met name radicale zuurstof- en stikstofatomen kan opruimen. Het vermogen van het molecuul om het celmembraan en de bloed - hersenbarrière te passeren is uitstekend, wat er voor zorgt dat het in het lichaam werkzaam is.

Bronnen van melatonine

Voedingssupplement
In Nederland is melatonine in tabletvorm in twee soorten verkrijgbaar. Ten eerste zijn er zogenaamde voedingssupplementen, die dienen als een aanvulling op het normale dieet. Hierin zit een relatief lage hoeveelheid melatonine. De reactie op een bepaalde hoeveelheid melatonine kan per individu sterk verschillen, niet iedereen heeft baat bij dezelfde dosering. Het advies is om met ene relatief lage dosering te beginnen en deze stapsgewijs te verhogen. Melatonine supplementen van meer dan 0,3mg vallen in Nederland onder de geneesmiddelenwet en zijn hierdoor alleen op doktersrecept verkrijgbaar. In november 2014 is besloten deze wetgeving strenger te handhaven, waardoor hogere doseringen niet meer als supplement te koop zijn.

Voorbeeld 'Circadin 2mg' tabletten / Bron: Neurim Pharmaceuticals, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Op recept
Via een arts zijn bij de apotheek ook tabletten melatonine verkrijgbaar. Een bekend merknaam is ‘Circadin’, deze tabletten zijn 2mg. Een indicatie kan bestaan uit de kortdurende (maximaal 3 maanden) behandeling van slaapstoornissen op een leeftijd van 55 jaar of ouder. Deze kunnen 1-2 uur voor het slapengaan worden ingenomen. Tijdens de zwangerschap en borstvoeding wordt het afgeraden deze te gebruiken. Het medicijn kan het reactie en concentratievermogen overdag verminderen.

Voeding
Een andere externe bron van melatonine kan het innemen van voedsel zijn. Met name producten zoals uien, bananen, rijst en kersen bevatten een beperkte hoeveelheid melatonine. De voorloper (tryptofaan) bevindt zich met name in honing, pinda’s, zaden, soja, kwark, kalkoen, kip, avocado, tomaat en dadels.

Behandeling van aandoeningen

Een aantal studies hebben laten zien dat melatonine de slaapduur van patiënten met slapeloosheid kan laten toenemen, met name in combinatie met lichttherapie. Mogelijk zijn patiënten met hoofdpijn (met name migraine en clusterhoofdpijn) op een preventieve wijze gebaat bij de inname. Betreffende het risico op ontstaan van kanker zijn nog geen overtuigende studieresultaten behaald bij inname. Er zijn wisselende maar geen overtuigend significante resultaten behaald met melatonine op het gebied van het voorkomen vaneen jetlag.

Nadelen

De inname van melatonine heeft echter ook een aantal mogelijke bijwerkingen, waaronder misselijkheid, geïrriteerdheid, verminderde bloeddruk en hypothermie. Mensen die al bekend zijn met hypotensie zullen vaak een toename van de klachten van duizeligheid merken. Over de gezondheidseffecten van langdurige inname (>3 maanden) is relatief weinig bekend. De effecten op mensen met auto-immuunstoornissen (bijvoorbeeld reumatoïde artritis of morbus Crohn) zijn nog onbekend, het wordt afgeraden om bij deze aandoeningen melatonine te gebruiken. Bij het gebruik van een therapeutische dosering melatonine is vooraf overleg met een arts altijd verstandig.