Hoe voorkom je als leerkracht stemproblemen?

Wie als leerkracht in het onderwijs werkt weet dat het één van de mooiste beroepen ter wereld is. Kinderen begeleiden, kennis en vaardigheden overbrengen, het zijn dingen die er echt toe doen. Feit is, dat je als leerkracht erg veel gebruik maakt van je stem, méér dan in veel andere beroepen het geval is. Stemproblemen zijn vervelend, voor jezelf en voor je klas. Hoe voorkom je als leerkracht stemproblemen?

Stem

We hebben allemaal onze eigen stem. Dat begint bij twee stembanden of stemplooien die in het strottenhoofd, dus in je keel, te vinden zijn. De ruimte tussen de twee stembanden noemen we de stemspleet. Dan heb je stemspieren, waarmee je de stembanden kunt besturen, waardoor de stemspleet groter of kleiner kan worden. In rust is die stemspleet helemaal open, want dan moet je gewoon adem kunnen halen. Door ze te sluiten of bijna te sluiten komen de stembanden onder spanning en geven ze een trilling mee aan de lucht die je uitademt. Daardoor hoor je geluid. Je tong en lippen zorgen voor de nodige klinkers en medeklinkers. Het is een mooi systeem, dat je door veelvuldig of geforceerd gebruik ook teveel kunt belasten. Het zijn de stembanden die het dan zwaar krijgen.

Stemproblemen

Als je voor de klas staat, dan ben je veelvuldig aan het woord. Niet alleen spreek je veel, je spreekt ook vaak harder dan je in normale gesprekken zou doen. En dat heeft consequenties, het blijkt dat in het onderwijs meer dan de helft van de leerkrachten regelmatig te maken krijgt met stemproblemen, de een meer dan de ander. En dat kan weer leiden tot ziekteverzuim. Het is dus zaak om te zorgen dat de stemmen van leerkrachten soepel blijven en dat overbelasting van de stem wordt voorkomen. Trouwens, dat geldt niet alleen voor leerkrachten. Ook als je niet voor de klas staat zit je niet op stemproblemen te wachten. Dan kunnen onderstaande tips erg nuttig voor je zijn.

Voorkomen van problemen

Om stemproblemen te voorkomen kun je een aantal dingen doen of juist nalaten. Bekijk onderstaand lijstje met aandachtspunten:

Toonhoogte

Probeer zoveel mogelijk te spreken op jouw persoonlijke en natuurlijke toonhoogte. Steeds op een lagere toon spreken omdat je denkt dat je daarmee gezag uitstraalt is dus niet zo’n goed idee. Juist op een hoge toon spreken, wat veel mensen bijna automatisch bij jonge kinderen doen, moet je ook proberen te vermijden.

Fluisteren

Het is een vaakgehoord misverstand, dat je bij keel en stemproblemen maar vooral moet fluisteren. Hiermee maak je het probleem eigenlijk alleen maar erger, bij fluisteren worden de stembanden namelijk voor het grootste gedeelte gesloten en dat geeft extra belasting terwijl je die nu net probeerde te vermijden.

Ademhaling

Met een rustige en goede ademhaling krijgt je stem vanzelf wat meer volume en klinkt duidelijker. Daarmee ben je beter te verstaan en hoef je dus minder hard te spreken. Bij een goede ademhaling voel je ook je buik bewegen: bij elke inademing zet je buik uit, bij elke uitademing trekt je buik weer naar binnen. Als je goed oplet zul je merken dat bij een inademing niet alleen je buik uitzet, maar ook je flanken.

Niet te hard

Vooral in grote ruimtes, zoals de aula of gymzaal, maken leerkrachten extra stevig gebruik van hun stemvolume. Zeker in een gymzaal moet je vaak boven het geluid van spelende kinderen zien te komen. Dat dit extra belastend is voor je stem is duidelijk. Het is beter om in de gymzaal een gymfluitje te gebruiken of een ander opvallend geluid om de aandacht te krijgen. Ook gebaren kunnen helpen. Spreek met de kinderen goed af hoe op zo’n signaal of gebaar gereageerd moet worden.

Articulatie

Verstaanbaarheid komt niet alleen van het stemgeluid, de toonhoogte of het volume. Het heeft ook heel veel te maken met de manier waarop je je klanken maakt. Let daarom op goede articulatie en vermijd het te snel spreken.

Vecht niet tegen geluid

Heb je veel last van storend geluid uit de omgeving, probeer dan niet met je eigen stemgeluid daar overheen te komen. Dat gaat je vaak niet lukken en het zorgt voor een stevige stembelasting. Probeer het storende geluid buiten te sluiten (doe bijvoorbeeld de ramen of deuren dicht), zorg dat de afstand tussen jouzelf en de kinderen niet te groot is (kom dichterbij staan) en zorg dat je langzamer spreekt met duidelijke articulatie.

Rumoerige kinderen

Veel leerkrachten proberen juist harder te spreken als de kinderen rumoerig zijn. Dat gaat niet werken, het kinderrumoer zal eerder met je meestijgen. Vraag je zelf af waarom de kinderen niet stil zijn. Misschien ben je al te lang aan het woord. Het is ook een goed idee zelf juist wat zachter te gaan praten. Kinderen proberen toch naar je te luisteren en zullen zelf stiller worden.

Let op je keel

De hele dag maar praten, dat is voor je stem een hele opgave. Dat is het voor je klas trouwens ook. Het is goed om regelmatig rustmomenten te hebben, waarin je je stem spaart en de kinderen ongestoord en zelfstandig opdrachten kunnen verwerken.

Let op je gezondheid

Als leerkracht sta je niet alleen bloot aan mogelijke stemproblemen, je komt ook in aanraking met allerhande ziektekiemen die je club met kinderen de klas indraagt. Aandacht voor je gezondheid en verhoging van je weerstand is belangrijk. Dat betekent: gezonde voeding, voldoende rust en vermijd roken.

Frisse lucht

Bedompte en benauwde lucht, dat is een aanslag op je welbevinden. Het is ook niet best voor alerte leerlingen en al helemaal niet voor je keel. Zorg voor voldoende ventilatie en houdt de luchtvochtigheid in de gaten. Te hoog is niet goed, maar te laag is voor je stem ook belastend.

Voorbereiding

Aandacht voor je stem, dat betekent ook aandacht voor de voorbereiding van je verhaal. Een goede voorbereiding maakt het mogelijk dat je minder lang maar wel veel effectiever aan het woord kunt zijn. Bovendien houdt een korter verhaal de aandacht van je leerlingen veel beter vast. En dat betekent weer minder stembelastende correcties naar die leerlingen die het niet meer hebben volgehouden.

Kom in beweging

Alsmaar vanachter je bureau de klas toespreken heeft verschillende nadelen. Het maakt je les afstandelijker en zorgt voor een –letterlijk én figuurlijk- te grote afstand tussen jou en je groep. Ga dichterbij staan, zodat je meer contact hebt met de klas en met individuele leerlingen. Bovendien, als je dichterbij bent hoef je ook minder hard te spreken.

Kortom

In veel gevallen is het mogelijk om stemproblemen te voorkomen of ze in ieder geval binnen de perken te houden. Een goede voorbereiding van het lesmateriaal, het lokaal en de opstelling al een stap in de goede richting. Met wat meer rust en minder stemdruk is heel wat overbelasting te voorkomen. Ervaar je nog steeds problemen? Dan is een bezoek aan de huisarts, KNO-arts of een logopedist aan te raden. Wat lessen logopedie kunnen je helpen je stem optimaler te gebruiken en fouten te vermijden.