Geurbeleving: Waarom is dat zo belangrijk voor de mens?

Geur is, volgens het woordenboek, het waarnemen van de aanwezigheid van een gasvormige uitwaseming door de neus (Encyclo, 2016). Het waarnemen van geuren is een onderdeel van de zintuigelijke informatieverzameling en wordt vaak onderschat ten opzichte van de andere zintuigen, maar waarom is geur eigenlijk zo belangrijk voor de mens?

Hoe nemen we geur waar?

Een neus heeft, naast de ademhaling, de functie om te ruiken. Een geur ontstaat door kleine deeltjes geurstof die aanwezig zijn in de lucht. Door de ademhaling komen de geurstoffen langs het reukslijmvlies, boven in de neusholte. In het reukslijmvlies zijn trilharen gelegen die geurstoffen opvangen en vervolgens via de reukzenuw signalen aan de hersenen afgeven (Gezondheidsnet, 2016; EduMedia, 2016). Het waarnemen van geur is echter niet voor iedereen vanzelfsprekend. Een bacterie, een virus of een trauma kan bijvoorbeeld de reukzenuw aantasten en anosmie veroorzaken. Anosmie is de benaming van een aandoening, waarbij totaal reukverlies optreedt. Soms is het tijdelijk, maar het kan ook onomkeerbaar zijn. Totaal reukverlies is een groot gemis voor de smaak, maar daarnaast verdwijnen geurherinneringen en mist de mens een alarmfunctie (Mulder, 2013). De alarmfunctie van de neus bestaat bijvoorbeeld uit het waarschuwen voor bedorven voedsel of gevaarlijke situaties, zoals een brand (Agenda Plus, 2009).

Geur en smaak?

Geur speelt een grotere rol in ons leven dan vaak gedacht wordt. Smaak wordt bijvoorbeeld door negentig procent door geur bepaald (Lenntech, 2016). Smaakpapillen kunnen enkel de kwaliteiten ‘zoet’, ‘zuur’, ‘bitter’ en ‘zout’ onderscheiden. De rest van de smaken worden onderscheiden door geur (Air Aroma, 2016). Bij het eten wordt voedsel in de mond warm, waardoor er aromastoffen vrijkomen. Het bewegen van de mond en de tong versterkt dit effect. Uiteindelijk, bij het slikken, komen de aromastoffen van de mond- in de neusholte terecht en wordt het reukcentrum in de hersenen geactiveerd (Ontwikkelcentrum, 2016).

Geur, geheugen en emoties?

In de hersenen liggen er directe verbindingen tussen de reukschors en het limbische systeem. Het limbische systeem is het gedeelte van de hersenen dat betrokken is bij herinneringen en emoties (Hersenstichting, 2016). In vergelijking met andere zintuigen heeft de reukzin dus een belangrijke rol bij het oproepen van herinneringen (EduMedia, 2016). Geuren worden bijna altijd in het langetermijngeheugen opgeslagen. Bij het ruiken van een bepaalde geur ontstaat dan een onbekende emotie die naderhand kan gekoppeld kan worden aan herinnering uit het verleden (Eaude, 2016). Dit wordt ook wel het ‘Proustfenomeen’ genoemd. Marcel Proust, een Fransman, beschrijft in één van zijn boeken een flashback naar aanleiding van een geur (Nadelunch, 2014). Het is wetenschappers nog niet gelukt om het fenomeen te verklaren, maar het feit is wel dat geuren onbewust aan herinneringen worden gekoppeld (Oude Elferink, 2012).

Het effect van geur

Oude beschavingen maakten al gebruik van allerlei plantengeuren. In de twintigste eeuw is echter pas het gebruik van geuren in therapeutische vorm ontstaan; de aromatherapie (Agenda Plus, 2009). Bij aromatherapie worden etherische oliën gebruikt. Etherische oliën worden ook wel essentiële oliën genoemd. Essentiële oliën zijn vloeistoffen die gewonnen worden uit bomen, bloemen, struiken, zaden en wortelen. Deze vloeistoffen beschermen een plant, maar hebben ook een belangrijke taak bij het groeien en bepalen daarnaast de geur van een plant. Niet alleen voor planten zijn deze oliën essentieel; uit onderzoek blijkt namelijk dat deze oliën een positieve werking op het lichaam en de geest kunnen hebben (Aromatherapie, 2017). Geurprikkels hebben in vergelijking met de andere zintuigelijke prikkels het meeste invloed op hersenactiviteit. De geur van lavendel heeft bijvoorbeeld kalmerende effecten, maar helpt daarnaast ook tegen hoofdpijn. De geur van rozemarijn verbetert het geheugen en ook heeft deze geur de eigenschap om fysieke uitputting, hoofdpijn en mentale vermoeidheid tegen te gaan (Evans, 2012). Naast de voorgaande werkingen van essentiële oliën kunnen bepaalde varianten ook preventief aangewend worden, bijvoorbeeld gericht op immuniteit, de huid en circulatie. De toepassing van de essentiële oliën kan verschillend zijn. Soms wordt de olie gebruikt om het lichaam plaatselijk te masseren, maar in andere gevallen verdient het inhaleren van de oliën de voorkeur. Een aromatherapeut kan daar uitsluitsel over geven (Aromatherapie, 2017).