mijn kijk op

De wederkerigheid van gastvrijheid in de zorg

Als iemand opgenomen wordt in een zorgcentrum, een verpleeghuis of een andere instelling, is het belangrijk dat iemand zich welkom voelt. Gastvrijheid maakt dat mensen zich op hun gemak voelen. Veel zorginstellingen hebben gastvrijheid hoog in het vaandel staan. Gastvrijheid is wederkerig, want de bewoner is misschien wel te gast in het tehuis, maar als je als zorgprofessional of vrijwilliger op de kamer van een bewoner komt ben je zelf ook te gast. Hoe verhouden deze twee zich tot elkaar? Ben je aan de ene kant als zorgverlener de gastheer of - vrouw en aan de andere kant ook te gast?

Een geschiedenis van gastvrijheid

In de zorgverlening komen dagelijks veel ontmoetingen voor. De bewoner of cliënt ziet de verzorgende, de verpleegkundige, hulpverleners en vrijwilligers. Veel organisaties vinden gastvrijheid naar de bewoners een belangrijke waarde. Gastvrijheid is een deugd die al eeuwen bestaat. Er waren bij de hindoes al jaren voor onze jaartelling opvangtehuizen voor vermoeide reizigers, maar ook voor verschopte dieren die verzorging nodig hadden. In de Joodse traditie is gastvrijheid als bescherming van de vreemdeling van belang. In de westerse cultuur werd gastvrijheid vooral door christelijke gemeenschappen georganiseerd. In het vroege christendom stichtten de zogenaamde hospitia, tehuizen waar onderdak en verzorging werd aangeboden aan pelgrims, zieken en ouden van dagen. In de Middeleeuwen werd deze taak door de kloosters overgenomen.

Gastvrijheid aan de vreemdeling

Van oorsprong heeft gastvrijheid vooral te maken met de opvang van vreemdelingen. Het Latijnse woord 'hostis' betekent oorspronkelijk vreemdeling. Dat woord 'hostis' komen wij nu tegen in woorden als hotel, hospitality, hospitaal en hospice. Aan de houding tegenover de vreemdeling kan je zien hoe gastvrij iemand is, want het is niet moeilijk om gastvrij te zijn voor de mensen die je kent, met wie je goed kan opschieten. In gastvrijheid komt het er op aan hoe je met mensen omgaat die je niet direct tot je vrienden zou rekenen. In de zorgverlening is gastvrijheid juist van belang, want de patiënt, cliënt of bewoner kan nou net die vreemde voor je zijn. Die vreemdeling is niet alleen een kwetsbaar en hulpbehoevend mens. Hij is ook de ander die anders is dan je verwachten zou.

De vreemdeling als bedreiging

De vreemdeling is anders. Hij roept niet alleen gevoelens van zorg en bekommering op. De vreemdeling kan ook als een bedreiging worden ervaren. De vele vluchtelingen die naar het Westen komen, worden door sommigen als een bedreiging ervaren. Het Latijnse woord 'hostis' heeft niet alleen te maken met gastvrijheid, maar ook met vijandschap. Het Engelse woord hostility, wat vijandigheid betekent, is daar bijvoorbeeld van afkomstig. Als je met mensen werkt is het goed om er bij stil te staan welke gevoelens iemand bij je oproept en hoe dat je professionele houding kan beïnvloeden.

De waarde van gastvrijheid in de zorg

Gastvrijheid is een belangrijke waarde in de zorg. Voor mensen die opgenomen zijn in een zorgcentrum of een verpleeghuis is het belangrijk dat ze gastvrij onthaald worden. Gastvrijheid reikt veel dieper dan gebruikelijke zorg; een bed, eten en drinken. Bij gastvrijheid staat de gast centraal. Dat houdt in dat cliënten, de bewoners, hun familie en vrienden welkom zijn. Zij worden niet geduld, maar zijn juist welkom. Sterker nog, om hen is het begonnen! Zij staan centraal.

Gastvrijheid is samen delen

Gastvrijheid betekent dat we andere mensen ruimte bieden waarin zij zichzelf kunnen zijn. Het is mensen hartelijk ontvangen en uitnodigen tot het deelnemen aan het leven zoals dat in zorgverlening vormgegeven wordt. Je gastvrij gedragen betekent oog hebben voor het welbevinden van de cliënt gedurende de tijd dat hij of zij in het zorgcentrum verblijft. Bij gastvrijheid hoort het samen de maaltijd delen en het samenzijn beleven door samen koffie te drinken of een spelletje te doen. Juist deze dingen krijgen in de kleinschalige zorg extra aandacht.

Elkaar ontmoeten

Bij gastvrijheid nemen we deel aan het leven van de ander. Er zijn ontmoetingen van mens tot mens. Gastvrijheid betekent vooral ook luisteren naar het verhaal van de ander, luisteren naar wat hem bezig houdt, wat hem gelukkig en verdrietig maakt, wat hij hoopt en waar hij bang voor is. Gastvrijheid is ook een gesprek over de dingen van alle dag of herinneringen op halen aan de tijd van toen.

Vertrouwen

Als je gastvrij bent naar mensen, zal je ervaren dat mensen je gaan vertrouwen en je toelaten in hun leven. Dan kun je tot de ontdekking komen dat jij gast bij de ander bent. Je wordt als gast welkom geheten in het leven van de ander. Dat kan bijvoorbeeld doordat een bewoner vertelt over zijn of haar leven. Als hij of zij met je deelt wat belangrijk en kostbaar voor de ander is dan ben je zelf als gast toegelaten. Tot je verrassing ben je zomaar bij elkaar te gast. Dat is een mooie en waardevolle ontdekking.

Gastvrijheid is wederkerigheid

In werkelijke gastvrijheid gaat het om wederkerigheid. De gastvrouw of gastheer die geeft, wordt op haar of zijn beurt gast die ontvangt. Die rollen wisselen voortdurend. Van het ene op het andere ogenblik word je van gastvrouw of gastheer die de ander welkom heet, tot gast in het leven van de ander. Gastvrijheid is wederzijds. De gast én de gastvrouw of -heer hebben elkaars gastvrijheid nodig. De gast omdat hij of zij in een situatie van nood verkeert, omdat hij of zij hulpbehoevend is. De zorgverlener omdat geen mens aan zichzelf genoeg kan hebben. Waar mensen niet meer tot een relatie van gastvrijheid kunnen komen, bijvoorbeeld omdat ze de gast als indringer vijandig afwijzen, of de gast misbruik maakt van de betoonde gastvrijheid, gaat er iets fundamenteels mis in de relatie van het mens-zijn. In zorg geldt dat in het bijzonder.

Zorgverlener is ook te gast

Cliënt en zorgverlener of vrijwilliger zijn te gast bij elkaar. Bij je gastvrij gedragen hoort dan ook het besef dat ook jij gast bent bij de ander. Als je bijvoorbeeld in de kamer van een cliënt komt, betreed je zijn of haar ruimte. Je bent dan de gast van de cliënt. Respect voor de ruimte van de cliënt hoort daarbij. Dit geldt nog meer bij de persoonlijke verzorging, zoals bij het wassen van een cliënt. Als je een cliënt uitnodigt om gewassen te worden, dan ben je gastvrouw of gastheer en tegelijkertijd word je als gast toegelaten door de cliënt.

Bij elkaar te gast zijn

Klopt het dat we bij elkaar te gast zijn? Voor de mevrouw met wie de vrijwilligster in het voorbeeld wel. De vrijwilligster bevestigt haar gast-zijn als ze mevrouw vraagt of ze een stoel mag pakken. Als gastvrouw nodigt ze de bewoner uit haar levensverhaal te vertellen. De mevrouw gaat hier op in en vertelt wat haar bezighoudt. En dan kan het maar zo gebeuren dat ze op een gegeven moment stopt met haar verhaal. Ze wordt zich bewust van haar rol als gastvrouw: ‘Wilt u een bakje koffie?’ vraagt ze aan de vrijwilligster. Zo zijn ze bij elkaar te gast.