Het Menselijk Lichaam

Over het menselijk lichaam, en de meest vitale functies ervan. Leer in het kort hoe ons lichaam werkt.

Het menselijk lichaam

Het menselijk lichaam is oneindig complex en veelzijdig. Het is dan ook nagenoeg onmogelijk om alle processen in het lichaam uit te leggen. Daarom volgt hier een kleine selectie van de meest vitale onderdelen van ons lichaam.

De hersenen

Je hersenen zijn de aansturing van je lichaam. Alles wat wij doen, denken, beredeneren en voelen wordt geregeld via de hersenen. De hersenen bestaan bijna helemaal uit zenuwcellen, wel 10 miljard bij elkaar. Elke zenuwcel heeft een hele serie dunne ‘vingers’, waarlangs zij signalen naar andere zenuwcellen kan sturen.

Verschillende gedeelten van de hersenen doen verschillende soorten werk. Alle signalen uit je lichaam komen binnen in de thalamus, waar ze uitgezocht worden en doorgestuurd naar het juiste hersendeel. Daarom wordt de thalamus ook wel de hersenbrug genoemd. Er zijn echter zaken die niet via de thalamus worden geregeld. Enkele vitale, constante functies zoals je ademhaling en hartslag worden geregeld via de hersenstam. Deze werk volledig automatisch, zodat je bij deze zaken niet hoeft na te denken.

Het grootste deel van je hersenen is je hersenschors. Hier worden binnenkomende boodschappen bekeken en wordt beslist wat er moet gebeuren. Als er iets gedaan moet worden, stuurt de hersenschors via de zenuwen berichten naar de spieren die in actie moeten komen.

De hersenen werken gekruist, dat wil zeggen, de linkerhelft van je hersenen bestuurt de rechterkant van je lichaam. De zenuwen die aan je linker hersenhelft vast zitten, kruisen de zenuwen van de rechter hersenhelft. Ook werken de beide helften van de hersenen niet precies hetzelfde. Zo is de linker hersenhelft beter in probleemoplossing, rekenen en taal, terwijl de rechterhelft is gewoonlijk beter is in creatieve en gevoelsmatige zaken.

Het zenuwstelsel

De zenuwen zijn de boodschappers van je hersenen. Het belangrijkste centrum van je zenuwstelsel is je ruggenmerg. Het ruggenmerg bestaat uit een dikke bundel zenuwen, ook wel neuronen genoemd, die de hoofdverbinding vormt tussen je hersenen en de rest van je lichaam. Vanaf het ruggenmerg vertakken de zenuwen zich in dertig kleinere bundels.

In ons lichaam flitsen de elektrische signalen constant heen en weer. Dit begint met een waarneming van onze zintuigen. Deze waarneming wordt via de zintuigzenuwen naar de hersenen gebracht. Zo weten we wat er om ons heen gebeurd. Als je hersenen besloten hebben wat er moet gebeuren, zenden ze signalen uit via een tweede stel zenuwen, de motorische zenuwen. Die zijn aangesloten op de spieren van je lichaam. Als het “bericht”, ook wel impuls genoemd bij een spier aankomt, verspreidt deze zich door de spier en zet deze in werking.

Bijna alle zenuwen komen uit op de hersenen, maar er zijn er ook, die alleen een verbinding vormen tussen een spier en een andere zenuw, en niets anders doen dan een bepaalde spier laten bewegen. Eén zo’n zenuw zit bijvoorbeeld vlak onder je knie. Als je daar een tikje geeft, schiet je onderbeen automatisch naar voren. Dit heet een reflex, een ‘kortsluiting’ die helemaal buiten de hersenen om werkt.

Zenuwcellen zijn erg kwetsbaar. Veel soorten cellen kunnen zichzelf splitsen, maar een zenuwcel kan dat niet. Daarom zitten ze goed beschermd in je schedel en wervelkolom.

Spieren

Je spieren vormen bijna de helft van je totale lichaamsgewicht, en regelen elke beweging die we maken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de willekeurige en onwillekeurige spieren. Willekeurige spieren sturen bijvoorbeeld je armen of benen aan. Ze werken alleen als jij daar “opdracht” toe geeft. Onwillekeurige spieren regelen alle onbewuste processen zoals je hartslag en het voortduwen van voedsel door je darmen.

Als je een spier spant, wordt die korter en dikker. Bij het korter worden trekt de spier aan de lichaamsdelen waaraan ze bevestigd is, waardoor je in beweging komt. Veel spieren in je lichaam werken samen. Ze sturen hetzelfde lichaamsdeel aan op de omgekeerde manier. De ene spier ontspant zich op het moment dat de andere zich aanspant, waardoor je bijvoorbeeld je arm kan strekken of buigen.

Een van de belangrijkste spieren in je lichaam is je hartspier. Door het samentrekken en ontspannen van verschillende delen van de hartspier wordt er constant bloed door ons lichaam gepompt.

Het Bloed

Door ons lichaam stroomt gemiddeld vijf liter bloed. Ons bloed bestaat uit vele verschillende stoffen, zodat het veel verschillende taken kan uitvoeren. De belangrijkste taak is het lichaam voorzien van zuurstof en voedingsstoffen (zoals vitamines, eiwitten, suikers en vet).
Maar het vervult nog veel meer belangrijke taken, zoals het afvoeren van afvalstoffen naar je longen, lever en nieren, die deze verder verwerken. Ook helpt je bloed de lichaamstemperatuur te regelen.

Het bloed bestaat voor meer dan de helft uit een waterige vloeistof die plasma heet. Daarin zijn veel stoffen opgelost, zoals zouten en voedingsstoffen. De rest bestaat uit cellen.

De meeste cellen zijn de schijfvormige rode bloedlichamen. Zij zorgen voor het vervoer van de zuurstof. De rode cellen bevatten namelijk hemoglobine, een chemische stof die gemakkelijk zuurstof (of andere gassen) opneemt en afgeeft.
Verder bevat het bloed witte bloedlichamen, die infecties helpen bestrijden. Ze kunnen binnengedrongen ziektekiemen insluiten en onschadelijk maken.
De stollingstoffen (bloedplaatjes) van het bloed dichten wonden van je huid. Zodra er ergens een wond ontstaat waaruit bloed wordt verloren beginnen de bloedplaatjes daar aan elkaar te kleven. Ze vormen zo een kleverig kluitje waaraan de bloedcellen blijven vastplakken. De bloedplaatjes en bloedcellen wisselen stoffen uit waardoor ze een microscopisch net vormen waarin nog meer cellen verstrikt raken. Zo vormt een klont bloed zich tot een hard stolsel, dat de wond afdicht.
In een druppeltje bloed zitten 5.000.000 rode en 10.000 witte bloedlichamen en 250.000 bloedplaatjes op elkaar geplakt.

Bloed vervoert heel wat speciale chemische stoffen. Het verdeelt bijvoorbeeld hormonen over je lichaam. Deze stoffen regelen onder andere je groei en je seksuele ontwikkeling.

Het bloed voorziet ons hele lichaam van zuurstof. Dit begint bij het hart, een grote spier die het bloed door ons lichaam pompt. Eerst wordt het bloed naar de longen gepompt. Daar neemt het zuurstof op, en scheid het koolstof af. Dan wordt het bloed via het hart de slagaderen in gepompt. Deze vertakken zich in steeds kleinere buizen. De slagaderen, zijn helemaal dicht. Er kan niets door wanden naar binnen of naar buiten dringen. Pas als ze zich vele malen hebben gesplitst en uiteindelijk zijn uitgemond in de haarvaten, kunnen de stoffen uit het bloed door de wanden heen dringen naar de weefsels van je lichaam. De Afvalstoffen komen daar in het bloed terecht. Na het kleinste punt voegen de haarvaten zich weer samen, worden groter en groter en vormen uiteindelijk weer aderen, die het bloed weer terugvoeren naar het hart.

Het bloed wordt constant schoon gemaakt. Dit gebeurt in je nieren. De beide nieren bevatten elk meer dan een miljoen microscopische filters. Er stroomt 2000 liter bloed per dag. Dat betekent dus dat jouw vijf liter bloed dagelijks 400 keer gefiltreerd wordt. Afvalstoffen worden samen met een beetje water uit bloed gefiltreerd om er urine van te maken.

Spijsvertering

Spijsvertering betekent het verteren van voedsel (spijs) tot stoffen die door het lichaam kunnen worden opgenomen. Dit proces begint in de mond, waar het voedsel wordt vermalen en vermengd met speeksel. Speeksel bevat bepaalde enzymen al beginnen met het omzetten van voedsel naar voedingsstoffen. In de mond wordt zetmeel afgebroken, wat uiteindelijk wordt omgezet in glucose. Het voedsel wordt dan doormiddel van spieraantrekkingen (peristaltiek) via de slokdarm naar de maag vervoerd. In de slokdarm worden koolhydraten verwerkt. In de maag wordt het inmiddels zacht geworden voedsel gekneed en gemengd met maagsap en maagzuur. Deze zorgen voor de afbraak van eiwitten. Ook worden door het zure milieu van de maag de met het voedsel meegekomen bacteriën dood. Aan beide kanten van de maag zitten kleppen die voorkomen dat het zoutzuur in de slokdarm komt en die de spijsbrij in kleine porties naar de Twaalfvingerige darm transporteren. In de twaalfvingerige darm wordt het voedsel samengevoegd met sappen uit de alvleesklier, die de zure massa neutraliseren. Ook wordt er door de lever gal aan toegevoegd, die vetten verwerkt. In de dunne darm worden de voedingsstoffen door de darmvlokken opgenomen in het bloed. De dikke darm haalt de laatste resten voedingsstoffen en water uit de brij. De onverteerbare resten van de voeding wordt in de endeldarm opgeslagen. Deze worden circa eenmaal per dag als ontlasting door de anus uit het lichaam verwijderd.

Het immuunsysteem

Naast het weren van virussen, bacteriën en parasieten wordt het immuunsysteem ook wel ingezet om giffen en ook zieke lichaamscellen op te ruimen.

Het immuunsysteem kan worden onderverdeeld in een adaptief (verworven) en een aspecifiek (aangeboren) deel. Het adaptieve deel past zich aan de ziekteverwekker aan, dit kost tijd, maar zal uiteindelijk een sterke afweer worden. Bovendien is het lichaam daarna vaak langdurig beschermd tegen deze ziekteverwekker. Het aspecifieke deel daarentegen is direct werkzaam, maar minder specifiek en kan de afweer soms maar weinig in gang zetten.
De afweer bestaat uit twee delen. Enzymen die de ziekteverwekker afremmen en enzymen die de ziekteverwekker opruimen.

De witte bloedcellen zijn cellen van het immuunsysteem die zich in het bloed of in de lymfevloeistof bevinden. Er zijn witte bloed cellen uit zowel het aspecifieke als het adaptieve immuunsysteem.

Het kost het aangepaste (adaptief) immuunsysteem soms dagen of weken om goed te kunnen reageren op een besmetting. Desalniettemin wordt ons lichaam constant aangevallen door ziekteverwekkers. Daarvoor is het snelhandelende ingeboren (aspectief) immuunsysteem. De ingeboren immuniteit bestrijdt ziekteverwekkers door middel van receptoren, die veel ziekteverwekkers snel herkennen, en zo de witte bloedcellen helpen ze te bestrijden.

Als men een infectie oploopt reageert het lichaam hierop door het immuunsysteem in te schakelen om de indringers te vernietigen.

Als wij ons ziek voelen

Moe: Als men een infectie oploopt wordt er vanuit het lichaam een impuls naar de hersenen gestuurd. In het brein wordt het immuunsysteem actief. Daarvoor zijn de immuunactieve cellen in het brein verantwoordelijk. Zij kunnen pro-inflammatoire cytokines produceren, waarmee de ziekterespons wordt gemoduleerd. Deze ziekterespons betekend dat er een signaal wordt gegenereerd dat aangeduid wordt met moeheid, maar in feite een drang is om naar bed te gaan. In bed kan de temperatuur het meest economisch verhoogd worden en door de afzondering vermindert de kans op besmetting, dat laatste geldt ook voor de verhoogde prikkelbaarheid. Fysieke activiteit is niet of sterk verminderd mogelijk zolang de ziekterespons actief is.

Koorts: Ons lichaam verhoogt de temperatuur om de witte bloedcellen te helpen de ziektekiemen te verslaan. Witte bloedcellen kunnen namelijk wel tegen de hogere temperatuur, maar de ziektekiemen vaak niet.

Braken/Diarree: Bij verkeerd voedsel probeert ons lichaam dit er zosnel mogelijk uit te werken om infecties te beperken. Het kan ook zijn dat het lichaam al zijn energie moet steken in het verslaan van de ziektekiemen en dus het voedsel niet kan verwerken.