Operaties & Narcose: Wat gebeurt er?

Een operatie is ontwrichtend en een enorme bron van stress. De meeste mensen zien dan ook als een berg op tegen een aanstaande operatie. Zorgen om de gezondheid, de narcose en de gevolgen van de ingreep. Angst om te vroeg wakker te worden of helemaal niet meer. Bang voor naalden, voor pijn, voor dokters in blauwe jassen die zich over je heen buigen. Men lijdt het meest aan het lijden wat men vreest! Maar wie voorbereid is heeft het halve werk al gedaan. En geen mens is gelijk.

Pre-operatief onderzoek

Als een operatie is afgesproken komt u eerst op bezoek bij de anesthesioloog. Deze medisch specialist regelt samen met de anesthesie-assistent de verdoving tijdens de operatie. Via apparatuur worden levensfuncties zoals ademhaling, bloeddruk, lichaamstemperatuur, nierfunctie, hersenfunctie en hartslag continu bewaakt en ondersteund. Om te weten welk type verdoving en de hoeveelheid het meest geschikt is, doet de anesthesioloog eerst een pre-operatieve screening. In de praktijk komt dit neer op het invullen van een vragenlijst over uw gezondheid (medicijngebruik, eerdere operaties, allergie voor bepaalde medicijnen), en een lichamelijk onderzoek. Het gaat daarbij om lengte, gewicht en bloeddruk, soms een ecg. Eventueel volgt er nog aanvullend onderzoek. Verder wordt besproken welke verdovingsmogelijkheden er zijn en hoe de pijnbestrijding (en anti-misselijkheidsmedicatie) na de operatie in zijn werk gaat. Op de dag voor de operatie worden alle gegevens gecontroleerd.

Aanvullend pre-operatief onderzoek

Moet er nog meer onderzoek gedaan worden voordat de operatie groen licht krijgt, dan zal dit meestal gaan om bloedonderzoek. Dit om een beeld te krijgen van nierfunctie en bloedstolling. Een longfunctieonderzoek is ook mogelijk: dit houdt in dat u in een mondstuk van een apparaat moet blazen zodat de hoeveelheid lucht die u weer uitblaast kan worden gemeten. Een ECG (hartfilmpje) is een hartonderzoek zodat de functie van uw hart duidelijk wordt. Dit wordt meestal gedaan bij oudere patiënten (ouder dan 60 jaar) en/of als u hartklachten heeft. Ten slotte zijn röntgenfoto's van hart en longen mogelijk, dit om een indruk van deze organen te krijgen. Ook dat wordt gedaan bij oudere patiënten, en ook bij bepaalde typen operaties.

De dag van de operatie

Voor een operatie moet u nuchter zijn. Dit betekent: niet eten of drinken vanaf de avond voor de operatie. Tanden poetsen mag wel. Is de operatie in de middag dan is het soms mogelijk om 's morgens vroeg nog wat water of slappe thee te nemen. De reden hiervan is een levensbedreigende situatie te voorkomen: Onder narcose word je beademd wat de kans vergroot dat er maagvocht in de longen terechtkomt. Het operatieprogramma wordt meestal de dag van te voren vastgesteld maar onvoorziene omstandigheden zijn helaas niet onvermijdelijk. Een verpleegkundige bereidt u voor op de operatie. Vaak krijgt u kort voor de ingreep de zgn. 'pre-medicatie', wat neerkomt op een kalmerend middel (sedatie per injectie of tablet), soms gecombineerd met pijnstilling. Het fijne hiervan is dat u veel rustiger tegen de operatie aankijkt en op de OK heeft u hierdoor minder medicatie nodig. Sieraden zoals ringen, horloges, piercings, maar ook acrylnagels, make-up, nagellak, bril, contactlenzen en een gebitsprothese zijn niet toegestaan. Een gehoorapparaat mag vaak weer wel. Als laatste krijgt u een operatiehemd aan.

Voor de operatie

De verpleegkundige brengt u naar de 'holding', dit is de wachtkamer voor de OK. Hier, of pas in de operatiekamer krijgt u een infuus aangelegd, meestal in hand of arm. Een infuus is een klein slangetje in een bloedvat waardoor vocht en medicijnen (dus ook de narcose) kunnen worden toegediend. Het enige wat u hiervan voelt is het prikje om het slangetje in te brengen. Ook krijgt u een bloeddrukband aangelegd zodat de bloeddruk continu kan worden gemeten, en wordt u met plakkers op uw borst aangesloten op een ECG-apparaat voor bewaking van uw hartslag. Op een vinger wordt een soort knijper gezet die het zuurstofgehalte in uw bloed voortdurend opmeet. Een douchemuts maakt uw outfit vervolgens af. Soms krijgt u van al deze handelingen al niet veel meer mee, en indien wel, dan zal het u verbazen hoe weinig het u allemaal kan schelen.

Welke soorten anesthesie?

Voor anesthesie zijn verschillende mogelijkheden. Plaatselijke anesthesie betekent dat er slechts een klein deel van het lichaam wordt verdoofd, het deel waar de operatie plaatsheeft. Regionale anesthesie wil zeggen dat een groter deel van uw lichaam wordt verdoofd, bijvoorbeeld het onderlichaam, een arm of been. Bij algehele anesthesie (narcose) wordt uw hele lichaam verdoofd en verkeert u tijdens de ingreep in diepe slaap. Afhankelijk van het soort operatie (hoe omvangrijk, en welke plaats) wordt een bepaalde techniek gekozen. Soms heeft u zelf inspraak hierbij. Ook als het gaat om een plaatselijke verdoving, hoeft u niets van de operatie te zien.

Ruggenprik (spinaal anesthesie)

Een ruggenprik is zoals het woord al aangeeft een prik in de rug, in de ruimte waarin zich het ruggenmergsvocht bevindt. Hierin wordt een verdovende vloeistof gespoten. Wat u hiervan merkt is een warm gevoel in de benen, waarna het gevoel in de benen langzaam weggaat en u deze tijdelijk niet meer kan bewegen. Dit type verdoving kan alleen worden gedaan als de ingreep lager plaatsheeft dan het niveau van de navel. Na een paar uurtjes komt de kracht en het gevoel in de benen weer terug. Hoofdpijn na deze verdoving is een mogelijke bijwerking, maar deze is kortdurend.

Epidurale anesthesie

Gaat het om een heel grote operatie? Dan krijgt u wellicht te maken met een epidurale verdoving. Deze wordt soms naast een algehele narcose gebruikt om tijdens en na de ingreep nog extra verdoving te kunnen geven, zonder dat dit slaperigheid geeft. Hierbij verliest u het gevoel in de benen niet. In de rug, juist buiten de ruimte waarin zich het ruggenmergsvocht bevindt, wordt een slangetje geplaatst waar het verdovende middel in wordt gespoten. Het duurt ongeveer dertig minuten voordat het ingewerkt is.

Locoregionale anesthesie

Deze vorm van verdoving is plaatselijk en geschikt voor een ingreep aan de ledematen. Een arm of been wordt verdoofd door middel van een injectie rond de schouder of het bekken. Postoperatief kan dit ook worden toegepast om pijn te bestrijden, waarbij er in dit geval een slangetje wordt achtergelaten. Vindt u het griezelig om wakker te blijven, dan kunt u ervoor kiezen om naast deze verdoving te gaan 'slapen'.

Narcose (algehele anesthesie)

Met een narcose bent u tijdens de hele operatie 'afwezig'. De verdoving (bewustzijnsverlaging, pijnbestrijding en spierverslapping), wordt via het infuus ingebracht, waarna u binnen enkele minuten in slaap valt en niets meer merkt of voelt. Soms wordt u nog gevraagd van 1 tot 10 te tellen, waarbij u meestal niet verder komt dan vijf. Bij kinderen gaat de procedure met een 'kapje' ofwel mondmasker waarmee het narcosegas wordt ingeademd. Bent u onder narcose, dan krijgt u een buisje via de mond of neus in de luchtpijp ingebracht (intubatie), zodat u wordt beademd. Dit omdat de sterke anesthesiemiddelen vaak leiden tot onderdrukking en verlamming van de eigen ademhaling. De luchtweg moet vrij blijven en inhoud van de maag mag niet in de longen lopen.

Het infuus is behalve van belang voor toediening van slaapmiddelen en pijnstilling, ook nodig voor eventuele vocht- en bloedtoediening. Veel mensen zijn bang dat ze toch nog iets merken of voelen tijdens een narcose, maar die zorg hoeft u niet te hebben. De anesthesist merkt zoiets namelijk meteen, want bij pijn stijgt de bloeddruk en versnelt de hartslag. Er zal dan direct worden ingegrepen. Is de operatie klaar dan wordt de toediening van slaapmiddelen gestopt, de buis weer uit uw luchtpijp gehaald en wordt u langzaam wakker. Lichte keelpijn of heesheid kan door het buisje komen, maar dit gaat weer weg.

Word ik wakker tijdens de operatie?

Sommige patiënten vrezen dat ze tijdens de ingreep hun bewustzijn vroegtijdig terugkrijgen of zelfs de hele operatie zullen meemaken. Deze angst is ongegrond omdat narcose een combinatie is van vele middelen die de patiënt in slaap houden. Tijdens de operatie gaan prikkels van buitenaf wel gewoon door, waardoor de patiënt soms achteraf denkt dat hij stukken van de operatie heeft meegekregen. In werkelijkheid gaat het dan om de postoperatieve fase, niet de operatie zelf. De hersenen zijn na een operatie namelijk niet goed in staat om te bepalen wanneer wat heeft plaatsgevonden. Met de huidige anesthesiemedicatie en -technieken is de kans dat iemand wakker wordt tijdens een operatie extreem klein. De moderne bewakingsapparatuur helpt de anesthesioloog om te bepalen hoe diep de narcose is. Indien nodig zal hij extra medicatie toedienen zodat de slaap diep genoeg blijft.

Na de operatie

Als de operatie voorbij is wordt u naar de uitslaapkamer (ofwel verkoeverkamer of 'recovery') gebracht waar gespecialiseerde verpleegkundigen u opwachten. U krijgt pijnbestrijdende middelen en eventuele andere medicijnen (bijv. tegen misselijkheid), en verblijft hier totdat u goed wakker bent. Na enkele uren wordt u naar de afdeling gebracht. Heeft u intensieve bewaking nodig omdat het bijvoorbeeld een zeer grote operatie betrof, dan gaat u korte tijd naar de IC (intensive care). Meestal weet u dit al voor de operatie.

Pijnbestrijding

De pijnbestrijding heeft als doel dat u kunt slapen en normaal kunt blijven ademen. De pijn volledig wegnemen is niet altijd mogelijk. Meestal komt de verpleegkundige langs en vraagt u op een schaal van 1 tot 10 (soms met behulp van een liniaal) hoeveel pijn u ervaart. De pijnbestrijding wordt hierop aangepast. Soms krijgt u zelf een PCA pompje (morfinepomp of 'patient controlled analgesia') die op uw operatie en postuur is ingesteld. Met een druk op de knop verhoogt u hiermee zelf de pijnstilling, zonder tussenkomst van een verpleegkundige. Overdosering is niet mogelijk. Pijn hoeft u overigens niet alleen in het operatiegebied te hebben. Spier- en rugpijn bijvoorbeeld, wordt veroorzaakt door lange tijd bewegingloos in een oncomfortabele houding op de operatietafel te hebben gelegen. Soms bestaat het gevoel alsof u bent overreden door een vrachtwagen.

Niet meer wakker worden uit narcose?

De kans dat u door de narcose niet meer ontwaakt is uiterst klein. Het belangrijkste, maar toch zeldzame risico van een narcose is een allergische reactie op één van de gebruikte middelen, wat helaas niet goed voorspelbaar is. Slechts in uitzonderlijke, zeer ernstige gevallen kan dit fataal aflopen. Dankzij de nieuwe anesthesiemiddelen, moderne technologie en permanente bewaking is anesthesie tegenwoordig bijzonder veilig. Komt een patiënt toch te overlijden dan is dat in bijna alle gevallen het gevolg van de ingreep zelf of van onderliggende gezondheidsproblemen, en heeft het dus helemaal niets met de narcose te maken.

Symptomen na een operatie

Pijn kan goed worden tegengegaan, maar er zijn ook andere verschijnselen na een operatie mogelijk. Zo kunt u misselijk zijn en moeten overgeven. Dit hangt samen met de soort anesthesie en gaat met of zonder medicatie vanzelf weer over. Eten en drinken mag pas na verloop van tijd. Dit omdat het na het ontwaken uit narcose reëel is dat u nog niet helemaal wakker bent en daardoor onvoldoende slikt. Na een kleine ingreep zijn de medicijnen vaak na enkele uren genoeg uitgewerkt om opnieuw te kunnen eten en drinken, maar gaat het om een buikoperatie of andere zware ingreep dan liggen de darmen stil en is het wachten tot deze weer op gang komen.

Na een operatie kunt u ook licht gedesoriënteerd of duizelig zijn, en nog enkele uren slaperig. Anderen kan het opvallen dat u wartaal uitkraamt, terwijl u denkt volledig helder te zijn. Het komt verder vaak door u zich vreemd, slap of doodmoe voelt. Ook concentratiestoornissen en problemen met het geheugen zijn mogelijk. En zelfs hallucinaties kunnen voorkomen. De duur hiervan varieert van enkele uren tot dagen. En afhankelijk van de zwaarte van de ingreep kunnen dit soort symptomen zelfs nog weken aanhouden. Niet alles komt door de narcose, want klachten kunnen ook samenhangen met de stressreactie die door de operatie is uitgelokt.

Wakker worden met overal slangen...

Het is mogelijk dat u wakker wordt met een slangetje in uw neus. Afhankelijk van uw conditie regelt dit de toevoer van extra zuurstof. Ook kunt u een maagsonde via de neus hebben gekregen, vooral na een grote operatie in buik of borstkas. Dit zachte siliconen slangetje leidt naar de maag en blijft hier enkele dagen zitten. De maaginhoud kan op deze manier afvloeien zodat misselijkheid en braken worden voorkomen. Ook kan zo voeding worden toegediend. Een blaascatheter ofwel blaassonde is ook een mogelijkheid: dit is een slangetje in uw blaas dat tijdelijk urine opvangt en de hoeveelheid meet. U kunt op de operatiedag immers lange tijd niet naar de wc. Zo kan de vochtbehoefte worden berekend en is er inzicht in uw nierfunctie. Meestal wordt u van te voren ingelicht hierover. In elk geval ligt u nog aan een infuus wat soms lange tijd moet blijven zitten. Er kunnen hier enkele bezwaren optreden, zoals plaatselijke pijn en prikkeling, en een lokale ontstekingsreactie van sommige geneesmiddelen die door het infuus lopen.

Sedatie of 'roesje'

Sedatie is minder diep dan narcose en wordt vooral gebruikt bij belastende onderzoeken zoals een endoscopie, bijv. colonoscopie (darmonderzoek) of gastroscopie (maagonderzoek). Het middel (vaak Dormicum, stofnaam Midazolam) verlaagt het bewustzijn zodanig dat u de ingreep of procedure beter doorstaat of zelfs helemaal niet meemaakt. Het centrale zenuwstelsel is gedempt en de spieren zijn verslapt. Het korte termijngeheugen wordt weggenomen en er wordt tijdens de ingreep geen memorie opgeslagen. U beleeft dus misschien wel dingen maar vergeet dit ook weer meteen. Dit kan overkomen als flarden van rare dromen of een film die aan u voorbij schiet. Dormicum kan op diverse manieren worden toegediend, waarbij intraveneus het vaakst wordt gekozen. Via een infuus wordt het dan direct aan het bloed toegediend. Dit geeft de beste controle op dosering en werkt het snelst. Binnen een minuut bent u al 'onder zeil' en de duur is meestal een half uur. Via een eenmalige injectie is ook mogelijk, en soms volstaat enkel een tablet. Alle angst verdwijnt op slag.

'Surgery is always second best. If you can do something else, it's better.' ~ Dr. John Kirklin