Dementie & knutselen: Kleuren & kleurboeken bij dementie

Kleuren van kleurplaten kan voor met mensen met dementie, een zinvolle en ontspannen tijdsbesteding zijn. Maar dat kan alleen als u het werken met kleurboeken op maat maakt. Ouderdom en Alzheimer, een ziekte die dementie veroorzaakt, beperken de mogelijkheden. Toch is creatief bezig zijn voor deze senioren, individueel of in een groep, haalbaar. Daarvoor moet u de kleurplaten met zorg (samen) uitkiezen. Ook het materiaal (kleurpotloden, viltstiften, verf of krijt), kunt u bewust kiezen. Eventueel begeleidt u een oudere met Alzheimer bij het kleuren. Ook kan het goed zijn om de ingekleurde plaat een functie te geven. Kleuren is voor oudere mensen met dementie geen kinderachtige bezigheid, als u de activiteit met zorg uitvoert. Veel wan wat voor ouderen met dementie geldt, geldt trouwens net zo goed voor gezonde ouderen die in een verpleeghuis of bejaardenhuis wonen. Als u op de genoemde aspecten let, kan kleuren deel uit maken van een actieve, zinvolle dagbesteding!

Is kleuren kinderachtig?

Misschien moeten we maar bij de laatste vraag beginnen. Is kleuren ‘kinder-achtig’? Getuigt het van gebrek aan respect als u een bejaarde die aan het dementeren is stimuleert tot het inkleuren van kleurplaten? Of als u geestelijk gezonde ouderen in een zorgcentrum op een verpleeghuis laat kleuren in een kleurboek voor volwassenen?

Voor veel volwassenen is kleuren een bezigheid voor kinderen. Vanaf de peuterleeftijd tot en met groep acht van het basisonderwijs. Daarom vinden wij kleuren ‘kinderachtig’, in de betekenis van‘geschikt voor kinderen’. En dus niet voor ons volwassenen! Met de huidige rage van kleuren en kleurboeken begint voor veel volwassenen dat beeld te veranderen. Maar dat geldt nog niet voor mensen met bijvoorbeeld Alzheimer of vasculaire dementie.

Kleurboeken voor volwassenen

Er bestaan tegenwoordig volop kleurboeken voor volwassenen, ook in Nederland. Zoekt u maar eens op de site van Bol.com. Als u de gevonden kleurboeken bekijkt, zult u zien dat de gekozen afbeeldingen zeker niet kinderachtig zijn. Er zijn boeken om in te kleuren met bijna uitsluitend abstracte afbeeldingen, boeken met kleurplaten die deels abstract en deels concreet zijn en kleurboeken waarin alle of bijna alle voorstellingen concreet zijn. De keuze is enorm.

Kleurplaten voor senioren
Binnen de categorie kleurboeken voor volwassenen is er een subcategorie: boeken met kleurplaten voor senioren. Het verschil zit hem vooral in de gedetailleerdheid van de kleurplaten. Voor senioren met minder goede ogen, minder energie en mogelijk een minder goede fijne motoriek, is dat zeker van belang. Zolang er nog weinig keuze is in kleurboeken die speciaal voor ouderen met dementie zijn ontworpen, is deze subcategorie de meest geschikt voor mensen met bijvoorbeeld Alzheimer.

Kleurboeken voor ouderen met dementie

Compleet op maat ontworpen kleurboeken voor ouderen met dementie bestaan sinds 2014 ook! Waarover later meer. Kleuren op zich is niet kinderachtig. Wat kleuren ‘kinderachtig’ maakt is meestal de tekenstijl en onderwerpen van de afbeeldingen. Blader maar eens door een doorsnee kleurboek van de Hema of het Kruitvat. Daar is niets mee mis, maar ze zijn ontworpen voor kinderen.

Kleurplaten en kleurboeken speciaal voor dementerenden ontwikkeld
In 2013 zijn kleurplaten op de markt gekomen die speciaal ontwikkeld zijn voor ouderen met dementie. U kunt deze kleurplaten online bestellen via www.gerdahiemstra.nl. Het zijn maar liefst 40 kleurplaten, geïnspireerd op afbeeldingen van vroeger. Het mooie is dat u de originelen kunt bewaren en mag kopiëren binnen de eigen afdeling. In 2014 en 2015 verscheen ook een kleurboek over het Koningshuis en een kleurboek met Bijbelse afbeeldingen. Dit zijn 'kleur en vertel-boeken'. Dat wil zeggen dat u de kleurplaten ook kunt gebruiken om met de mensen in gesprek te komen.
Daarnaast is er nog een kleurboek in deze serie die geïnspireerd is op borduurwerkmotieven en folkloristische motieven. Heel leuk voor de oudere dames die bijna allemaal hebben gehandwerkt.

Kleurplaten kiezen uit kleurboeken of zoeken op het internet
U kunt ook via internetsites meerdere kleurboeken voor volwassenen kopen en daarin selecteren of op kleurplaten van speciale sites op het internet. U vult gewoon 'kleurplaat' in. Vaak komt u dan terecht bij kleurplaten voor kinderen, waarop u weer een specifiek onderwerp kunt kiezen. Of u komt terecht op een verzamelpagina, een startpagina, waar u een thema uit kunt kiezen. Kijk dan eens bij een categorie als 'kunst en cultuur' of 'abstract en geometrisch' of 'mandala's'. Daar kunnen best geschikte platen voor dementerende ouderen tussen zitten, als u let op de hieronder vermelde criteria.

Een tweede mogelijkheid is het zoeken via bijvoorbeeld Google naar kleurplaten met de Engelse termen: "colouring picture" of "coloring picture" of "colouring picture dementia". Het gemakkelijkst gaat dit als u kiest voor Google, afbeeldingen.

Criteria voor het uitkiezen van kleurplaten voor ouderen met Alzheimer

Bij het op maat maken van alle activiteiten voor dementen en ook die van het inkleuren van kleurplaten, zijn een aantal criteria toegepast in de boeken van Gerda Hiemstra. Deze criteria zijn over het algemeen:

• Eenvoudig
• Niet kinderachtig
• Herkenbaar
• Concreet
• Niet te bewerkelijk
• Passend bij de persoon

Tip

Voorbeelden van andere geslaagde afbeeldingen voor ouderen, vindt u in het boek: 'Een hart vol verhalen, voorleesboek voor ouderen'.
Naast de twaalf speciaal voor ouderen met dementie geschreven verhalen, treft u twaalf getekende afbeeldingen aan bij die verhalen, die voldoen aan bovengenoemde criteria. Het boek is bij iedere boekhandel te bestellen.

Toelichting op de criteria voor kleurplaten

• Eenvoudig: niet te veel details, overzichtelijk en met een duidelijk hoofdonderwerp.
• Niet kinderachtig: het onderwerp van een kleurplaat is geschikt voor volwassenen: liever een waslijn met herkenbare kledingstukken dan een knuffelbeertje.
• Herkenbaar: voor veel ouderen met dementie zijn onderwerpen van vroeger geschikter dan moderne onderwerpen. Bejaarden met Alzheimer herinneren zich voorwerpen en scènes uit hun jeugd beter dan hedendaagse voorstellingen.
• Concreet: abstracte vormen zijn voor dementerenden vaak moeilijk. Hun vermogen tot abstraheren neemt af en het herkennen en interpreteren van een afbeelding wordt daardoor moeilijker. Ook minder goed kunnen zien vanwege de ouderdom speelt een rol. Maar ouderen die veel gevoel voor kleur hebben of van moderne kunst hebben gehouden, kunnen wel plezier beleven aan het inkleuren van vormen en patronen. Denkt u dan bijvoorbeeld aan mandala’s.
• Niet te bewerkelijk: ouderdom en een ziekte als Alzheimer beïnvloedden de energie en concentratiemogelijkheden van deze senioren. Kies daarom voor kleurplaten die gemakkelijk af te krijgen zijn. Of kleur af en toe een stukje.
• Passend bij de persoon: een man die zijn hele leven boer is geweest, zal niet snel aan het kleuren gaan. Iemand die vroeger van kunst bekijken in een museum hield, misschien weer wel. Maar het kan ook zijn dat zo iemand zijn eigen prestaties te minimaal vindt. Een vrouw die gehandwerkt heeft en oog heeft ontwikkeld voor kleur, vindt het misschien wel leuk. Een oude knutselaar of amateurschilder is er wellicht ook voor te porren. Kortom, realiseert u zich altijd met wie u aan de slag gaat. En tast het af, observeer goed: vindt uw vader of moeder of partner of cliënt het wel leuk of niet?

Materiaalkeuze

Een heel praktisch aspect bij een handvaardigheid als kleuren van kleurplaten of kleuren in kleurboeken.

Het kleurmateriaal

Voor mensen die weinig kracht in hun handen hebben zijn viltstiften geschikter dan kleurpotloden. Bij kleurpotloden kunt u eventueel kiezen voor aquarel kleurpotloden. Dan kan na het kleuren met de potloden, een oudere er nog met een vochtige penseel overheen. Dan ziet het geheel er vloeiender uit. Kijk wel of fijne motoriek van voor de tweede stap van de betreffende oudere nog goed genoeg is. Bij viltstiften kunt u voor de zekerheid kiezen voor niet watervaste viltstiften in verband met vlekken. Let er wel op dat het papier geschikt is voor viltstiften. Viltstift drukt gemakkelijk door naar een volgende pagina. Wat zonde is als het de pagina's in een kleurboek aan beide zijden een voorstelling hebben. Vetkrijt kan vrij hard zijn. Pastelkrijt is zacht en korrelig. Schilderen met verf doet volwassener aan, maar kan gauw vlekken opleveren. Als u voor waterverf kiest, gaat een vlek er meestal wel weer uit. Verven met penselen vraagt minder kracht maar een goede fijne motoriek.

Een schort voor of geen schort voor bij het kleuren of verven

Wil iemand wel of niet een schort voor? Of associeert de persoon met dementie het dragen van een schort met kinderen? Is iemand erg gesteld op nette kleding of niet? Heeft een mevrouw een hekel aan vieze handen? Houdt een doekje bij de hand. Ook hier is maatwerk van belang.

Papier

Kies voor niet al te dun papier. Dun papier gaat sneller kapot. Deze mensen hebben niet altijd meer de controle over hun spierkracht. Werkt u met verf, kies dan voor papier dat vocht op kan nemen: aquarelpapier.

Tip voor aanschaf van papier:

Aquarelpapier is zowel per vel als per blok te koop, zowel online als bij gespecialiseerde tekenzaken.
Voor organisaties als dagbestedingen, verpleeghuizen en woonzorgcentra kan het de moeite waard zijn diverse groottes en diktes en kleuren op voorraad te hebben en in een goede ladekast te bewaren. Er zijn ladekasten te koop waarin vellen papier op A1 formaat passen!

Ondergrond

Laat mensen werken op een ondergrond die tegen ‘een stootje kan’. Niet te dun karton dat best vuil mag worden. Een tafel die goed afgenomen kan worden.

Begeleiding van het kleuren

Kies in overleg

De begeleiding begint al met het uitkiezen van een kleurplaat. Kies, kies samen of laat iemand een onderwerp kiezen dat aanspreekt, dat bij hem of haar past.

Voorkom een gevoel van gecontroleerd worden

Werkt u een op een, dan kan het verstandig en plezierig zijn om zelf ook te kleuren en de begeleiding tussen door te doen. Dat maakt de begeleiding speelser en minder opvallend. Mensen willen zich niet ‘gecontroleerd’ voelen. Kleurt u met meer mensen tegelijk, dan heeft u zelf meestal geen gelegenheid om te kleuren. Verdeelde begeleiding is bij voorbaat al minder nadrukkelijk.

Help eventueel met het kiezen van een kleurplaat

Ouderen met bijvoorbeeld Alzheimer voelen zich geregeld onzeker. Bevestiging kan dan helpen. Bekijk samen de kleurplaat en bespreek wat er op de plaat staat. Herkent iemand het centrale onderwerp niet, dan kan het goed zijn de hoofdfiguur met bijvoorbeeld een dikke zwarte stift te omlijnen. Help, indien nodig met het kiezen van kleuren. Ouderen met een ziekte die dementie veroorzaakt, kunnen moeite krijgen met kiezen. Kiezen uit drie kleurplaten of kleuren is moeilijker dan kiezen uit twee kleuren of twee kleurplaten. Kiezen uit een dik kleurboek vol kleurplaten kan er toe leiden dat iemand alleen maar bladert. Maar als iemand dat fijn vindt, is dat natuurlijk ook goed!

Voorkom ongelukjes

Probeer ongelukjes te voorkomen door bijvoorbeeld het koffie drinken te scheiden van het kleuren. Leg dus de kleurplaten of kleurboeken even opzij. Koffie of thee die omgaat over een tekening, kan mensen laten schrikken. Voorkom zoveel mogelijk vlekken op de kleding met verf. Een vlek op de kleding kan iemand met dementie bezorgd maken en erg afleiden: gaat het er nog wel uit? Voorkomen is beter dan gerust moeten stellen.

Wat doet u met het resultaat?

Tevreden over het resultaat of niet

Ga eerst na of de oudere zelf tevreden is over het resultaat. Is dat niet het geval, dan kunt u wellicht beter niets met de ingevulde kleurplaat doen. Belangrijk is dan alleen of deze oudere een prettig half uurtje heeft gehad. Leg daar dan de nadruk op.

Een ondergrond of lijst kiezen

Vaak komt een tekening beter tot zijn recht als u hem inlijst in bijvoorbeeld een wissellijst. Een gemakkelijke en voordelige oplossing is de tekening opplakken op een groter, steviger vel papier. Bijvoorbeeld op een vel etalagekarton. Etalagekarton is groot, stevig en in allerlei kleuren te koop. U kunt samen met de oudere een kleur uitkiezen voor die achtergrond.

Een collage maken

Hebben er meerdere mensen gekleurd of heeft u van 1 persoon meerdere kleurplaten, dan kunt u op een groot vel (A1 formaat van etalagekarton) een collage maken. U kunt ze samen rangschikken of dat zelf achteraf doen.

U kunt de kleurplaten in zijn geheel er op plakken of figuren uit (laten) knippen en opplakken.
Dit kan vooral leuk zijn als er een gemeenschappelijk thema is: bijvoorbeeld allerlei dieren of allerlei bloemen. Daar kunt u natuurlijk ook op aansturen! In de zomer laat u bijvoorbeeld uw cliënten kiezen uit het inkleuren van allerlei bloemen.

Tip voor aanschaffen van etalagekarton of fotokarton

Voor organisaties zoals zorgcentra en verpleeghuizen kan het de moeite waard zijn etalagekarton of fotokarton aan te schaffen in grotere hoeveelheden. Dat kan online: u hoeft er dan niet mee te slepen. Etalagekarton en fotokarton is er in diverse afmetingen en diktes. Als organisatie kunt u overwegen om te investeren in een ladekast met diverse lades om deze grote vellen in op te bergen. Zo blijft het papier droog, schoon en ongekreukt.

Particulieren kunnen grote vellen per stuk kopen bij bijvoorbeeld de Bruna of bij een gespecialiseerde tekenzaak.

Een titel kiezen en erbij schrijven
In overleg met de oudere(n) kunt u proberen een titel te kiezen bij de collage. Daarvoor is wel vaak ondersteuning nodig, omdat iemand overzicht over het geheel nodig heeft om een titel te kunnen kiezen. Het hoeft helemaal geen diepzinnige titel te zijn. ‘Bloemen’ is goed. Of: 'Dierentuin'. Plezier gaat bij deze ouderen m.i. altijd boven kwaliteit. Bovendien: wie bepaalt wat kwaliteit is?

Schrijf eventueel de titel er zelf bij of onder. Veel ouderen krijgen een bibberig handschrift. Ouderen met dementie gaan geleidelijk aan steeds slechter schrijven. Of zorg anders voor een print met de betreffende tekst.

Andere presentatie-mogelijkheden

In een verpleeghuis heb ik samen met een heel creatieve collega bijvoorbeeld een echte vogelkooi gevuld met ingekleurde vogels. Of een aquarium (of plastic bak) gevuld met ingekleurde vissen. En een waslijn opgezet met saté-stokjes met kledingstukken. Als u even brainstormt en op gang bent, kunt u hier vast op variëren.

Het prettige van het maken van een collage of andere gezamenlijke vormgeving is dat het geheel meer wordt dan de delen afzonderlijk. Het totaalbeeld wordt belangrijkere dan de individuele prestatie, waarover het individu misschien niet tevreden is.

Conclusie

Als u zorgt voor goed gekozen onderwerpen, geschikt materiaal en een zorgvuldige begeleiding, kan het inkleuren van ‘volwassen’ kleurplaten voor een oudere / ouderen met dementie een zinvolle en rustgevende tijdsbesteding zijn. Een goed gekozen presentatie van de kleurplaten, na het kleuren, kan bijdragen aan het gevoel van eigenwaarde van de oudere mens.
Dit geldt trouwens ook voor ouderen die niet aan het dementeren zijn!

Lees verder

• Kleurplaten dementerende ouderen op maat ontworpen
• Knutsels: herfstcollage voor dementerenden en kinderen
• Knutsel met plastic doppen: gratis, simpel, creatief en eco!
• Kerstversiering van oude cd's: goedkoop, simpel, snel en eco
• Kerstversiering van papieren onderzetters: simpel en snel