Serotonine: chemie van de levenslust

Serotonine is een zogenaamde neurotransmitter. Neuro-transmitters zijn boodschappers die in de hersenen informatie van de ene cel naar de andere overbrengen. Een groot aantal van deze chemische transmitterstoffen is reeds bekend. Serotonine beïnvloedt het slaap-waakritme, ons seksueel gedrag, de agressie, geheugen, eetlust, angst en natuurlijk ons levensgevoel.

Tryptofaan, suiker en serotonine

Serotonine wordt uit een eiwitbouwsteen, het aminozuur tryptofaan gevormd. Maar voordat hieruit serotonine kan ontstaan, moet het tryptofaan eerst in de hersenen terechtkomen, en dat is helemaal niet zo eenvoudig. Want het heeft aan de 'grens' tussen het bloed en de hersenen een transportmiddel, een 'taxi' nodig die het naar de hersenen vervoert. En deze 'taxi' vervoert niet alleen tryptofaan, maar ook nog andere aminozuren. Gewoonlijk is tryptofaan een zelden geziene passagier, omdat ons voedingseiwit hiervan slechts anderhalf procent bevat. Dat verandert wanneer wij iets zoets eten. Dan stelt ons lichaam insuline beschikbaar om de suiker, die snel het bloed instroomt, te verwerken. De insuline verwijdert niet alleen de suiker uit het bloed, maar voorziet ook de spieren van aminozuren. Hierdoor daalt het gehalte aan aminozuren in het bloed, en staan er niet meer zoveel aan de 'grens' tussen het bloed en de hersenen te dringen om in de taxi te komen. Een uitzondering vormt het tryptofaan. Het wordt in het bloed achtergehouden, zodat de concentratie ervan gelijk blijft. Daardoor kan het tryptofaan nu meer zitplaatsen in de 'taxi' vergaren. Als gevolg hiervan komt er meer tryptofaan in de hersenen terecht en wordt er meer serotonine gevormd.

Wanneer wij in plaats van koolhydraten veel eiwit eten, doet zich precies het tegenovergestelde verschijnsel voor. Dan neemt het aantal aminozuren toe. Het weinige tryptofaan heeft maar weinig kans om in de hersenen terecht te komen. Dit voorbeeld toont aan hoe complex terugkoppelingssystemen werken: eet men eiwit, dat tryptofaan levert, dan komt er minder tryptofaan in de hersenen terecht dan wanneer men suiker eet, die helemaal geen tryptofaan bevat. Op deze manier wordt eenzijdige voeding voorkomen. Dit mechanisme zou kunnen verklaren waarom wij eerst het tryptofaanhoudende vlees eten en daarna het zoete dessert.

Heel normale bestanddelen van levensmiddelen, zoals in dit geval suiker, kunnen dus, mits op de juiste wijze toegepast, 'de stemming erin brengen'. Mensen eten vooral daarom zo graag zoetigheid omdat dit hun humeur opvrolijkt zonder het verstand, zoals bij de alcohol, te benevelen. Dat is een verklaring waarom wij zo graag snoepen: wanneer het lichaam eenmaal heeft ervaren dat het met suiker de levensvreugde op zijn minst voor enige tijd kan verhogen, verlangt het daar steeds vaker naar. De hierna volgende daling van de stemming doet de rest.

Waarom we seizoensgebonden eten

Maar waarom eten wij bij het ontbijt brood met honing of jam, en niet 's middags? Waarom eten wij 's winters en in de herfst veel meer zoetigheid dan 's zomers of in het voorjaar? Ook deze vragen kan men beantwoorden wanneer men de hersenstofwisseling nader beschouwt.
U kent waarschijnlijk het gevoel: november komt eraan, en u wordt neerslachtig, moe en hebt trek in iets zoets. U grijpt naar marsepein, chocolade en koek. Natuurlijk komt u hierdoor ook een paar kilo aan. En hoe meer u probeert uw vermoeidheid uit te slapen, des te erger het wordt. Maar troost u: poolonderzoekers kennen het probleem ook. In de poolnacht klagen zij over neerslachtigheid en gewichtstoename. Over het algemeen komt dit verschijnsel - in de medische vaktaal 'winterdepressie' genaamd - op het noorden van onze aardbol veel vaker voor dan aan de equator. Een reis naar het zonnige zuiden of een skivakantie in de glinsterende sneeuw doen vaak wonderen.

Licht en suiker

Waar het ons aan ontbreekt, is licht. Licht en suiker hebben naar het schijnt hetzelfde effect op de stemming van de mens. Beide werken inderdaad in op de serotoninestofwisseling. Met één verschil: terwijl suiker voor een toename van de boodschappersstof zorgt, gaat zonneschijn de afbraak ervan tegen. De gebruikelijke interieurverlichting is, in tegenstelling tot het daglicht, niet voldoende om de afbraak te stoppen. Het is dus begrijpelijk dat de mensen in de donkere dagen voor Kerstmis naar de koektrommel grijpen. Ieder mens streeft naar een positief levensgevoel en wil graag in een goed humeur zijn. Daar leven wij voor. Daarop is ons handelen gericht. Intuïtief doen wij ons best om onze serotoninespiegel hoog te houden. Daarom eten wij datgene wat wij eten.

In het voorjaar, als de dagen weer langer en zonniger worden, verdwijnt onze drang naar suiker en koek. De slaperigheid maakt plaats voor nieuwe dadendrang, en wij vallen dan vanzelf een paar kilo af. Daarom zijn er ook zoveel voorjaarsdiëten, maar is er geen novemberdieet. Zo wordt de schijn van succes opgehouden. Wanneer de lichtsterkte afneemt, wanneer de schemering valt of wanneer wij slapen, begint in de hersenen de omzetting van serotonine in het hormoon melatonine. Als gevolg hiervan daalt de serotoninespiegel. 's Ochtends is deze dus het laagst. Dit verklaart mogelijk onze trek in confituur bij het ontbijt.

Beweging en serotonine

Naast suiker en licht verhoogt ook lichamelijke activiteit de serotonineconcentratie in de hersenen. Mensen die bij weer en wind de deur uitgaan om te joggen willen dus niets anders dan degenen die thuis snoepen: koste wat het kost in een goed humeur blijven. Bijzonder effectief is de wintersport. De sneeuw reflecteert het licht, de lichamelijke activiteit brengt de skiër in een milde euforische stemming. Sporters en mensen die zware lichamelijke arbeid verrichten lopen daarom niet zoveel gevaar verslaafd te raken aan snoep. En omdat de nachtelijke serotonine-afbraak pas eindigt wanneer wij opstaan, bestaat er natuurlijk nog een mogelijkheid om de serotonineconcentratie in de hersenen zo hoog mogelijk te houden: vroeger opstaan. Dit is goed voor de psyche, en veel depressieve mensen hebben er al baat bij gehad.

Samengevat: het gaat ons er niet om, de suiker het predikaat 'onschuldig' toe te kennen of de consumptie ervan te bevorderen. Suiker is evenmin noodzakelijk als alcohol. Wij willen alleen duidelijk maken waarom zelfs de meeste critici van de suiker naar deze zoete stof verlangen. Wie geen rekening houdt met deze samenhangen, zal zijn pogingen om het suikergebruik, onder welke vorm dan ook, te verminderen telkens opnieuw zien stranden.