Gevaren van frauduleuze medicijnen

Een vrije markt voor vitaminen, medicijnen, kruiden en andere farmaceutische middelen maakt de kans op bedrog groter. Criminelen in Nederland, voornamelijk afkomstig uit het buitenland, kunnen steeds makkelijker naïeve slachtoffers vinden omdat het moeilijk blijkt voor patiënten om vast te stellen welke medicijnen vervalst zijn en welke de juiste werkzame stoffen bevatten. De gevolgen van nepmedicijnen zijn erg groot, er kunnen vervelende bijwerkingen op treden of er kunnen vervuilde stoffen in de medicijnen zitten. Door deze wanpraktijken zijn wereldwijd inmiddels al 100.000 mensen overleden na het gebruik van nepmedicijnen.

Wat is medicijnfraude?

Nepmedicijnen in beeld

Een nepmedicijn of een nepdrug is een drug of medicijn, dat geproduceerd dan wel verkocht wordt; terwijl de effectiviteit, echtheid en herkomst ervan misleidend is. Een nepmedicijn kan een onjuiste hoeveelheid van werkzame stoffen bevatten, of er zitten juist helemaal geen werkzame stoffen in, de valse medicijnen worden verstrekt met onjuiste of valse verpakking of etiketten en bevatten stoffen die niet op de verpakking staan. Een ander gevaar is dat het nepmedicijn op de verkeerde manier door het lichaam verwerkt wordt.

Verschillende soorten nepmedicijnen

Er zijn verschillende soorten neppillen op de markt. Veel voorkomende typen pillen zijn vervalste erectiepillen en kankermedicijnen. Maar ook nepantibiotica worden door de douane gevonden. Het blijkt dat de pillen moeilijk te onderscheiden zijn omdat de vervalsers vrij geraffineerd de echte pillen imiteren. Hierdoor is het voor hun erg makkelijk slachtoffers te maken. In het buitenland worden vooral middelen aangeboden tegen malaria of AIDS die niet de werkzame stoffen bevatten. Bij een onderzoek uit 2007 in Zuidoost-Azië bleek 53 procent van de gekochte anti-malaria pillen vervalst.

Verschil met placebo’s

Het verschil tussen een placebo en een nepmedicijn is klein maar betekenisvol. Een placebo wordt aan patiënten in de eerste plaats onder zorgvuldig gecontroleerde omstandigheden verstrekt door artsen, therapeuten en andere behandelaars. Een placebo is een pil waar geen werkzame stoffen in zitten maar waarvan de patiënt gelooft dat het medicijn wel werkt. De werking van het placebo is ook omstreden omdat er eigenlijk een beroep gedaan wordt op de zelfgenezende werking van het menselijk lichaam. Deze is volgens aanhangers van de theorie te beïnvloeden door gedachten, opvattingen en premissen, mits op de correcte wijze geformuleerd en overgedragen door de behandelaar. Bij een nepmedicijn zijn de aangeboden pillen vervalst door criminelen. Het verschil zit hem in het soort kwaal waarvoor het wordt aangeboden. Omdat de zelfgenezende werking van het lichaam slechts een beperkte werking heeft worden placebo’s in principe alleen aangeboden bij milde voornamelijk psychosomatische kwalen terwijl een nepmedicijn door de kwaadwillende handelaren doorgaans verkocht wordt als remedie tegen allerlei ziektes en kwalen die helemaal niet of slechts beperkt te genezen zijn op basis van premissen. Een ander verschil wordt gevonden in de intentie; die bij een placebo zuiver medisch is en bij een nepmedicijn slechts gebaseerd is op winstbejag.

Verkoop of productie van nepmedicijnen is strafbaar

Het aanbieden van nepmedicijnen is oplichting volgens het Wetboek van Strafrecht artikel 326. Hierop staat een straf van maximaal 3 jaar. Een ander strafbaar delict die de fraudeurs mogelijk riskeren, is dood door schuld (artikel 307 Wetboek van Strafrecht) waarbij de gevangenisstraf kan oplopen tot 4 jaar. De kans hierop is zeker aanwezig omdat het innemen van vervuilde pillen het lichaam zo kan ontregelen dat mensen overlijden en hoewel dit mogelijk niet de opzet zou zijn, is het wel een dramatisch gevolg. In situaties waarbij pillen verkocht worden om de consument bewust te doden of ziek te maken is er sprake van doodslag of moord. Denk hierbij aan het verkopen van valse sportstimulerende middelen in de hoop dat een tegenstander slechter presteert of zelfs sterft. Verder kan er nog letselschade ontstaan waardoor het slachtoffer recht heeft op smartengeld omdat de benadeelde levenslang ongeneeslijk ziek of gehandicapt wordt door de nepmedicijnen.

Nepdrugs

Naast vervalste medicijnen worden er ook nepdrugs aangeboden. Hier zijn in Nederland bijvoorbeeld toeristen in Amsterdam slachtoffer van. Soft of harddrugs worden gedeeltelijk vermengd met niet werkzame stoffen. Zo wordt XTC regelmatig aangelengd met mondverfrisser, wordt er bij hasj soms boomschors toegevoegd of gaan er gedroogde kruiden (bijvoorbeeld oregano) in zakjes wiet en wordt melkpoeder verkocht als cocaïne. In de jaren 60 probeerden oplichters pillen te maken waar ze bijvoorbeeld een merknaam van de stof LSD op aan hadden gebracht, omdat door gebruik van een meer bekende merknaam druggebruikers bereid waren meer geld te betalen. Doordat drugs in het illegale circuit zitten is het voor vervalsers erg makkelijk om slachtoffers te vinden, omdat kopers van illegale middelen meestal geen aangifte doen bij de politie want ze waren immers al strafbaar. En daardoor is het voor oplichters een koud kunstje om nepdrugs te verkopen aan nietsvermoedende toeristen in Amsterdam.

Gevolgen

Bedreiging van de volksgezondheid

De gevolgen van nepmedicijnen kunnen voor patiënten zeer ernstig zijn en zelfs uiteindelijk de dood tot gevolg hebben. De omvang van de geneesmiddelenvervalsingen is inmiddels zó omvangrijk dat de WHO (de Wereldgezondheidorganisatie) spreekt van een serieuze bedreiging van de volksgezondheid. In sommige neppillen die in Nederland worden gevonden zitten uiterst giftige stoffen zoals boorzuur, rattengif, loodhoudende verf en zelfs kwik. Als kwik zich ophoopt in het lichaam treedt na herhaaldelijk gebruik bijvoorbeeld in de organen allerlei kwalen op. Als kinderen worden blootgesteld aan kwik worden de effecten nog sterker. De klachten lopen uiteen van misselijkheid, buikpijn, spierkrampen, diarree, verminderd of tintelend gevoel in de vingers en tenen, verminderd gezichtsvermogen, afwijkingen aan het hart, bloedarmoede, problemen met de lever en het zenuwstelsel, trillingen van het lichaam, verhoogde prikkelbaarheid, geheugenverlies en slapeloosheid.

Patiënten sterven door gebruik van nepmedicijnen

Door fraude met medicijnen kunnen er in Nederland ook mensen overlijden. Dit kan onder meer geconcludeerd worden op basis van een schatting van het aantal verkochte nepmedicijnen; wat volgens de overheid in Nederland 50% is van het medicijnaanbod via internetwebsites. Exacte cijfers van het aantal doden die medicijnfraudeurs op hun naam hebben in Nederland zijn niet bekend. Het is niet eenvoudig vast te stellen hoeveel mensen er wereldwijd sterven de schattingen lopen uiteen van enige 10-duizenden slachtoffers tot mogelijk meer dan 700.000. De WHO heeft vastgesteld dat er wereldwijd minstens 700.000 mensen door het gebruik van nepmedicijnen voor onder andere malaria en tbc zijn gestorven, maar omdat dit slechts slachtoffers betreft die aan 2 types pillen zijn overleden is het daadwerkelijke aantal zeer waarschijnlijk nog hoger.

Wie zijn de handelaren?

Buitenlandse handelaren met professionele websites

De herkomst van de nepmedicijnen is doorgaans niet Nederlands. Vanuit Azië nemen China (7 %) en India (75%) een deel voor hun rekening; een ander land waar nepmedicijnen geproduceerd worden is Egypte. Landen uit Oost-Europa blijken actief als handelaren van nepmedicijnen. Omdat de pillen worden aangeboden via professioneel uitziende websites is het voor patiënten moeilijk vast te stellen wat echt is en wat nep. Via landen als Roemenië en Bulgarije worden de nepmedicijnen met de post verzonden en omdat er vrij verkeer van personen en goederen is in de Europese Unie, is er weinig tot geen controle. In de handel in nepmedicijnen gaat 200 miljard dollar om. In Europa is dat 10,5 miljard Euro en in Nederland zijn de schattingen dat de cijfers rond de 79 miljoen liggen. De cijfers zijn afkomstig van de Wereldgezondheidsorganisatie en een in 2010 gepubliceerd onderzoek in opdracht van het farmaceutische concern Pfizer.

Bestrijding

Overheden

De bestrijding van medicijnfraude is niet makkelijk. Sinds 2007 worden in landen als Ghana, Nigeria en Kenia platforms opgericht die de verificatie van medicijnen per SMS mogelijk maakt. Farmaceutische multinationals stellen hun gegevens hiervoor beschikbaar. De opsporing in Nederland ligt bij de douane en de politie. Om nepmedicijnen op te sporen wordt gebruikt gemaakt van röntgenapparatuur en geavanceerde spectroscopische technieken. Het ministerie van VWS heeft een zelf een nepwebsite opgezet met daarom een waarschuwingsfilmpje, maar dit is eigenlijk een druppel op de gloeiende plaat, omdat de schatting is dat ongeveer 50% van de aangeboden medicijnen via internet vals is.