Hormonen (oestrogenen) in ons drinkwater

Begin jaren negentig verschenen wereldwijd alarmerende berichten over hermafrodiete vissen, slakken en kikkers. Vrouwelijke dieren hadden mannelijke eigenschappen en omgekeerd. Nederland blijkt geen uitzondering. In de Brabantse Dommel heeft bijna de helft van de mannelijke brasems eicellen in het testisweefsel. De boosdoeners? Oestrogenen. De grote vraag is of ook de menselijke vruchtbaarheid wordt bedreigd door de hormoonverstoorders.

De Pil

Urine is het belangrijkste kwaad voor het watermilieu. Vrouwen en mannen plassen de natuurlijke oestrogenen oestron en 17ß-oestradiol uit. En ook het synthetische 17a-ethynyloestradiol, uit de anticonceptiepil, levert een belangrijke bijdrage, naast – waarschijnlijk – dierlijke oestrogenen uit mest. Ten slotte zijn er de xeno – of pseudo- oestrogenen. Gebromeerde vlamvertragers, weekmakers ( ftalaten, bisfenol A ) en andere chemicaliën blijken ook te binden aan oestrogeenreceptoren. De concentraties van die stoffen overtreffen die van de echte oestrogenen vaak ruimschoots, maar hun aandeel in de hormoonverstoring blijkt klein (1 tot 4 %) door hun veel zwakkere binding op oestrogeenreceptoren.

Er is een Canadese studie waarbij de langetermijn invloed van oestrogenen op een heel ecosysteem, een meer, is onderzocht. Bij concentraties die je ook in Nederland verwacht bleken vispopulaties in te storten. Naast vissen en slakken lijken vooral visetende dieren last te hebben van oestrogenen en andere hormoonverstoorders. Maar hard bewijs ontbreekt hiervoor.

Hoe zit het met de mens?

Het drinkwater in europa is gevrijwaard van oestrogenen, het gevaar komt daardoor vooral van de xeno- oestrogenen. In veel landen holt de kwaliteit van sperma achteruit. En in Scandinavië stijgt het aantal gevallen van teelbalkanker bij jongetjes snel. Komt dit door de hormoonverstoorders? Onderzoekers aan het AMC in Utrecht werken mee aan een groot Europees onderzoeksproject om juist die vraag te beantwoorden. Zij vonden in diermodellen een kleine verstoring in de zaadcelvorming. Maar ?f en wát voor gevolgen dat heeft op langere termijn, is onduidelijk. De vraag blijft voorlopig dus open. De Gentse hoogleraar Nik Van Larebeke alarmeerde echter onlangs de Vlaamse media. Hij verwacht de komende decennia een omkering van het geboorteoverschot, dus meer meisjes- dan jongensbaby’s. In delen van Groenland en Canada is dit de laatste jaren het geval. Bij de Inuit in Noord- Groenland worden zelfs tweemaal zoveel meisjes als jongens geboren. Bijna zeker is wel dat op de één of andere manier de mannelijke embryo’s zich niet goed kunnen ontwikkelen door xeno- oestrogenen en vaker een miskraam veroorzaken.

Hormoonvrij

Uit voorzorg hebben de EU en ook de waterschappen maatregelen genomen om xeno- oestrogenen uit het milieu te halen. Is daar al effect van te merken? Voor de klassieke xeno- oestrogenen zoals pcb’s en bepaalde bestrijdingsmiddelen is er duidelijk een afname zichtbaar. Maar het gebruik daarvan is ook al jaren geleden aan banden gelegd. Van de nieuwe xeno- oestrogenen zijn nu nog te weinig meetgegevens om trends te zien. De gebromeerde vlamvertragers zijn een uitzondering. Concentraties daarvan nemen juist toe in onze kustwateren. Voor vissen ook voorlopig geen goed nieuws. Het is (te) kostbaar om alle oestrogenen uit rioolwater te verwijderen.

De Wageningse onderzoeker Titia de Mes pleitte onlangs in haar proefschrift voor scheiding aan de bron. Urine zou apart opgevangen moeten worden en oestrogeenvrij worden gemaakt met ozon. Is dat praktisch haalbaar? Bij nieuwbouwprojecten wel. In Sneek loopt bijvoorbeeld een demonstratieproject. Het toiletwater wordt eerst vergist om biogas te maken, dan volgt een aerobe nabehandeling en een stap waarin ammoniak en fosfaten worden terug gewonnen. En dan is het water oestrogeenvrij? Nee, daarvoor is de ozonbehandeling nog nodig, maar die laatste stap zit er helaas nog niet in. De oestrogenen gaan nog steeds het riool in. Een teleurstelling misschien, maar met een aparte opvang kunnen ze er wel worden uitgehaald.

We zullen het zien, gelukkig drink ik al jaren mineraalwater uit een pak!