De geneeskracht van zuurbes

De zuurbesstruik komt voor op het gehele Euraziatische continent en Noordwest-Afrika. Tegenwoordig is hij om culinaire redenen gecultiveerd in Nieuw Zeeland, Noord-Amerika en Groot-Brittannië. Het is een plant waarvan sommigen denken dat de bessen giftig zijn maar dat blijkt onjuist. De zuurbes wordt gebruikt als sierplant. Hij heeft doorns en kan drie meter hoog worden. Bovenal heeft de plant medicinale kwaliteiten. Hij wordt vooral in de fytotherapie ingezet bij spijsverteringsproblemen en nierstenen. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Zuurbes is niet giftig
• Zuurbes in Iran
• Geschiedenis zuurbes
• Naamgeving
• Werkzame stoffen zuurbes
• Zuurbes voor de spijsvertering
• Zuurbes bij nierproblemen
• Overige medicinale werkingen zuurbes
• Dosis en waarschuwing

Zuurbes is niet giftig

Zuurbes is geen giftige struik, zoals sommige mensen denken. Deze geneesplant kan gegeten worden zolang je bescheiden hoeveelheden hanteert. In diverse landen maakt men jam van zuurbes. Van de wortelbast en wortel wordt een medicinale thee gemaakt. De gedroogde zuurbesvruchtjes worden in een zelf gemaakte muesli gegeten als rozijnen. In Rusland wordt er een snoepje gemaakt op basis van deze zure bes. Er zit berberine in en in zuivere vorm is dit een giftige stof. Je komt echter zuivere berberine niet tegen in delen van de zuurbesplant, misschien dat daarom verwarring is ontstaan over de vermeende giftigheid van zuurbes.

Zuurbes in Iran

In Iran, waar de bes zereshk wordt genoemd, kookt men de bessen om sauzen te bereiden. De zuurbes wordt soms samen met rijst gekookt. Iran is de grootste producent van zuurbes; in dat land wordt jaarlijks circa 4500 ton zuurbes geoogst. De zuurbes wordt op hetzelfde land gekweekt als saffraan en tegelijkertijd geoogst. Overigens is Iran ook ´s werelds grootste producent van saffraan.

Geschiedenis zuurbes

In de 17e eeuw dachten boeren dat de zuurbes een schimmel veroorzaakte op graansoorten. Er was een hevige strijd gaande of de zuurbes wel of geen bestaansrecht had. De mensen die zuurbesjam maakten vonden dat het azijnzure vruchtje gewoon moest kunnen groeien. In de V.S. is het lange tijd verboden geweest om zuurbes in te voeren. In 1865 werd inderdaad wetenschappelijk vastgesteld dat schimmels op de zuurbesplant sneller genetisch ontwikkelen door uitwisseling van informatie met zuurbes waardoor er schadelijke schimmels konden ontstaan. Dat weerhield men er echter niet van om de zuurbes te blijven gebruiken als natuurmedicijn. Zo wordt in de traditionele geneeskunde van Oostenrijk een thee, gelei en siroop van de berberis gemaakt om luchtwegenproblemen, koorts, infecties, verkoudheid en de griep mee te behandelen.

Naamgeving

De Latijnse naam voor zuurbes is Berberis vulgaris. In het Nederlands wordt naast zuurbes de namen zuurdoorn, azijnbes en berberis gebruikt. Berberis is de Latijnse naam voor bes en vulgaris betekent ´gewoon´. Hij heet uiteraard azijnbes omdat de bes zuur smaakt en zuurdoorn omdat er doorns aan de struik zitten.

Werkzame stoffen zuurbes

In de fytotherapie wordt met name de wortel en de wortelbast gebruikt. Soms wordt de bes en het blad eveneens aangewend voor medicinale doeleinden. De belangrijkste werkzame stof in zuurbes is de alkaloïde berberine. Daarnaast zitten de alkaloïden jatrorrhizine, palmatine, oxyacanthine, magnoflorine, berberubine, berbamine, columbamine, isoterandine en chelidoninezuur erin. Voorts bevat de zuurbes resinen, tanninen en vitamine C.

Zuurbes voor de spijsvertering

De bittere alkaloïden berberine en oxyacanthine maken van zuurbes een eetlustopwekkend middel. Daarnaast is het een maagversterkend middel. Het zorgt ervoor dat er meer galzuren worden aangemaakt zodat het eten beter verteerd kan worden. Daardoor is het goed voor de spijsvertering in het algemeen en worden voedingsstoffen beter opgenomen in het lichaam. Hierdoor zorgt het tevens voor een laxerende werking. Verder is het zurige van de bes een middel dat braakneigingen indamt. In de fytotherapie wordt zuurbes ingezet bij de volgende indicaties:

• Dyspepsie,
• Anorexia,
• Lever- en galstuwingen,
• Galstenen,
• Galkolieken,
• Misselijkheid, braakgevoelens,
• Constipatie.

Zuurbes bij nierproblemen

Zuurbes heeft een urinedrijvende werking. Er zitten stoffen in die de nieren stimuleren in hun werking. Op deze manier worden ongewenste afvalstoffen beter uit het lichaam afgevoerd en kunnen nierproblemen zoals nierstenen niet of minder snel ontstaan. Er geldt een contraindicatie voor het gebruik van zuurbes bij nierproblemen als met tijdens een nieraandoening koorts heeft. Mocht de patiënt geen koorts hebben dan kan de zuurbes worden aangewend bij:

• Nefrolithiasis of nierstenen,
• Oedeem,
• Urineretentie,
• Ureterpijnen.

Overige medicinale werkingen zuurbes

De zuurbesbast is een tonicum voor de bloedvaten en wordt bij spataderen en aambeien ingezet. De antibacteriële werking van zuurbes wordt gebruikt bij infectieuze diarree, giardiasis, oppervlakkige ooginfecties, leishmaniasis, malaria, trichomoniasis en trypanosomiasen.

Dosis en waarschuwing

De wortel moet slechts in beperkte mate gegeten worden. De voorgeschreven maximum dosis is 0.6 gram, driemaal daags. Van de wortel wordt een kort afkooksel die je als thee kan drinken. Hiervoor wordt 40 gram per liter water gebruikt en er wordt aangeraden hier drie koppen thee per dag van te drinken teneinde de medicinale werkzaamheid te verkrijgen. Je kunt een tinctuur of moedertinctuur kopen op basis van een voorschrift van en fytotherapeut. Zuurbes wordt niet gegeven aan zwangere vrouwen omdat het de baarmoeder te veel stimuleert. Bij irritatie van het maagdarmslijmvlies wordt zuurbes niet voorgeschreven omdat het een te prikkelende werking heeft.