Ui, knoflook en onze hormonen, een familiegeschiedenis

Alliumsoorten zoals knoflook, ui en prei zijn al duizenden jaren in gebruik als groente en als geneeskruid (1). Maar dat alle ui-achtigen door de eeuwen heen en in alle culturen ook bekend waren om hun hormonale werking is weinig bekend, terwijl de halve wereld op zoek lijkt naar afrodisiake middelen. Gewoon ajuinen dus!

Egypte

Het eerste authentieke bericht over het gebruik van kruiden, waaronder knoflook, komt uit de tijd van de Egyptische pyramides, zowat 3000 jaar voor Christus. Er werden toen enorme bedragen besteed bij de aankoop van ui en knoflook. Blijkbaar waren ze niet alleen nodig als voedsel, maar moesten ze ook bescherming bieden tegen epidemies. Met enige overdrijving durf ik zelfs zeggen dat er geen pyramides geweest zouden zonder 'onze' look. Eén van de oudste geschriften over de geneeskracht van kruiden is de Papyrus Ebers (2) (1500 v. Chr.), waar knoflook wel 22 keer vermeldt wordt. Onder de vele indicaties valt steeds weer de ontsmettende werking op, maar ook het gebruik tijdens de zwangerschap, bij de geboorte "om een kind uit het lichaam van de vrouw los te laten" en bij de menstruatieproblemen wordt look vermeld. De ui-achtigen vinden we ook terug in de grafkamer van de farao Toet-Anck-Amon (400 v. Chr.)

Rome

De medische kennis over de Allium-species moet reeds vroeg van het Oosten naar Griekenland overgebracht zijn. Hippokrates (460-375 v. Chr.) schrijft dat zij "warm en opwekkend" zijn en dat ze "bij de geboorte de baarmoeder openen". Plutarchus (50-120 na Chr.) vermeldt dat de ajuin "de tranen en de begeerte" opwekt. Ajuin werd ook bij de hanengevechten gebruikt om de dieren agressief te maken. Letterlijk en figuurlijk hanig dus. Vanuit Griekenland verspreidde het gebruik zich over het ganse Romeinse rijk. Ovidius beschrijft in zijn 'Ars amatoria' verschillende potentie- en liefdesverwekkende middellen waaronder ook de 'witte ui' oftewel look. Plinius de Oude (23-79 na Chr.) geeft uitvoerige instructies over de teelt en het gebruik van vele Alliumsoorten tot en met bieslook en daslook. Zo beweert hij bijvoorbeeld dat bieslook "het vrouwelijk orgaan reinigt en opwekt tot bijslaap".

Gelijkaardig gaat het er ook aan toe bij Celsus (25-50 na Chr.) en Martial (40-102 na Chr.), die prijst knoflook aan als afrodisiacum met het vers "cum sit anus conjux et sit tibi mortua membra, nil aliud bulbis quam satur esse podest". Ik zal het zeker maar niet vertalen.Bij de Romeinen werden verschillende ui-soorten ook als abortivum gebruikt. Dioscorides vermeldt de 'Skorodon' (A. sativum) maar ook 'Prason' (prei), 'Ampleprason' en 'Krommyon' (ui). Stel je voor, onze ordinaire prei als vruchtafdrijvend middel. Ze moesten dan wel in grote hoeveelheden worden gebruikt (3).

Israël

De Israëlieten moesten hun huwelijkse plicht op de Sabbatavond vervullen en kregen daarom het advies om vooraf veel 'Schum' (knoflook) te eten. Dit wordt in de Talmoed duidelijk vermeld, daar staat ook dat look "het zaad vermeerdert" (4). De lookgewassen hadden niet alleen een medische en voedingstechnische betekenis, maar werden ook als symboolplanten gebruikt. Tijdens trouwplechtigheden droeg de bruidegom een vergulde knoflookbol in zijn knoopsgat en bij de rijke Joden uit Konstantinopel hing men een met goud en parels versierd zakje met look aan het bed.

Arabië

De botanicus-arts Ibn-al-Baitar schrijft over Thum' (knoflook): "hij vermeerdert het zaad en is goed voor diegenen die door overvloedige bijslaap te weinig zaad bezitten". Gelijkaardig wordt over 'Basal' (ui) bericht. Merkwaardig is wel dat geadviseerd wordt om een waterig aftreksel te maken om die afrodisiake werking te verkrijgen. Ook andere hormonale werkingen worden door Ibn-al-Baitar aan het decoct van lookbladeren toegeschreven.

Indië

Look reist zonder problemen van het ene continent naar het andere. Zo vinden we de bolletjes terug in het Sanskriet Bowermanuscript als 'knoflooklied' waarin bij warme nachten en volle maan, op de daken der huizen, de liefde werd bedreven. Dat werd daar, stel je voor, het lookfeest genoemd (5). ln India was 'onze' plant ook in gebruik voor "de ziekte, gekenmerkt door de zoete urine, die door de honden opgelikt werd", suikerziekte dus.

China

We reizen verder, naar China, waar de look als geluksbrenger bekend was. Hij speelde een belangrijke rol bij het ritueel op de 5de dag van de 5de maand. Knoflook symboliseerde een rijke nakomelingsschap. Als zwangere vrouwen uien om hun middel droegen, hadden ze een grotere kans om een zoon ter wereld te brengen.

Europa

Na deze uitstap in de wereld keren we terug naar Europa, naar een meer recente geschiedenis en naar de Kruidboekentijd van Fuchsius (1453), Lonicerus (1557), Bock (1595), Tabernaemontanus (1616) en Matthiolus (1626).Leonard Fuchsius zegt "Knoblauch macht Neygung zum Schlaf und Lust zu den ehelichen Wercken" en het sap van uien "bringt der Frauen jre Kranckheyt ...".Adam Lonicerus schrijft in zijn 'Kreuterbuch' over knoflook dat deze "de vrouwen hunner tijd brengt als de buik er mee wordt ingewreven".De keizerlijke lijfarts Pier Andrea Matthioli vond vooral de ajuin een afrodisiacum "sie entzünden die unkeusche Gelust".

Noch dichter bij ons vermeldt Petrus Nijlandt de ui voor "Naweeën der Kraem-vrouwen". Het recept hiervoor luidt: "Koockt de Ajuyn in Wijn, daerna stoot ze en fruyt ze in Boom-olie en leght het pap- of plaesterwijs onder op de Navel". Vreemd genoeg vermeldt Nijlandt de afrodisiake werking van knoflook helemaal niet, al wordt wel aangegeven dat "loock heet en droog in de 4de graad" is. Ook bij onze 'moderne' Broeder Aloyisius, vinden we die werking niet terug, al is dat niet verwonderlijk.
Het merkwaardige boek 'Volksgeneeskunde' van J.F. Osiander geeft in het hoofdstuk over 'Onmagt' als recept n° 3 een mengsel van mosterd, knoflook, Spaanse peper en wijn. Of het werkt, weet ik niet, maar heet zal het zeker wel zijn..

Look in de wetenschap

Zoals je ziet wemelt het in de kruidengeschiedenis van opwekkende en hormonale toepassingen van de ui-achtigen. Wat zeggen onze hedendaagse coryfeeën hierover ? Zowel Berger, Hager, Hoppe en Weiss vermelden dat look hormoonachtige stoffen bevat.

De onderzoekers Galser en Drobnik injecteerden waterige knoflookextracten bij gecastreerde man-netjesvissen waarop deze 'Rhodeus amacus toch opnieuw zijn typisch paringsgedrag ging vertonen (6). Androgene werking dus?
AI-Bekairi e.a. telden een significante verhoging van de zaadcellen en een gewichtstoename van de testikels bij muizen na voedering van ajuinen gedurende 3 maanden (7). Een Indische onderzoeksgroep bemerkte een omgekeerde werking, dus een remmende invloed op de zaadcellen bij langdurig en veel gebruik van lookpoeder (8).

Spaanse wetenschappers bemerkten een oestrogeenachtig effect bij lookgebruik.Opvallend is ook het onderzoek van Kroning (9), waarbij knoflook een hormoonafhankelijke borstkanker bij muizen kon afremmen. Wat ook kan wijzen op een hormonale activiteit. Uit al deze onderzoeken lijkt Allium cepa dus eerder een androgene en Allium sativum een anti-androgene werking te bezitten. Persoonlijk denk ik dat in lage dosering genomen, deze planten eerder een regulerende werking hebben. Een effect dat we bij vele kruiden terugvinden.

Prostaglandines en nog meer

En alsof dit alles nog niet genoeg is, bevatten ui, prei en look ook nog prostaglandines en hebben ze daarbij nog een cortisone-achtige werking. Het lijkt me duidelijk dat die gewone uiachtigen spannende planten zijn zowel omwille van hun opvallende geur en smaak alsook om hun farmacologische effecten op het menselijk lichaam.

Uit dit alles blijkt ook dat knoflook niet alleen een gezonde plant voor onze bloedvaten is, maar zeker ook als bacterie-dodend, bloedsuikerverlagend en algemeen toniserend middel, de mens nog eens 5000 jaar van dienst kan zijn. De vraag bij het begin van dit artikel, of er wel pyramides zouden bestaan zonder knoflook mag, wat mij betreft, verruimd worden tot de vraag : "zou de mens nog wel leven zonder look?" maar ook "zou de look nog leven zonder de mens?"