Kruidnagel, het kippetongspecerij

Het blijft mij verbazen hoe een onooglijk bloemknopje van een vreemde plant, in het verleden de wereld op zijn kop kon zetten. Hoe zo een kruidnageltje een wereldhandel kon veroorzaken en zelfs de aanleiding werd voor het voeren van oorlogen. Specerijen ooit magisch en mysterieus, meer waard dan goud en nu ordinaire keukenkruiden?

Naam en botanie van kruidnagel.

Arabisch Qaranful, Chinees Ting-hsiang, Duits Gewürznelken, Engels Cloves, Frans Girofle, Italiaans Garofano, Japans Chöji, Russisch Gvodzdika, Spaans Clavo, Zweeds Kryddnejlika

De KRUIDNAGEL, Syzygium aromaticum L. of Eugenia caryophyllata Thunb. uit de Mirtefamilie, is een kegelvormige, altijd groene boom met een rechte stam, die 9 tot 12 meter hoog wordt. De schors is ruw en grijs van kleur. De smalle elliptische bladeren zijn roze in jonge toestand en donkergroen als ze volwassen zijn. De kruidnagel in de handel is de gedroogde, spijkervormige bloemknop, die geplukt wordt voordat de roze-groene bloesem zich opent. Van de specerijen, die gerangschikt worden onder de bloemspecerijen, is de kruidnagel verreweg de belangrijkste. Men neemt aan, dat de kruidnagelboom, net als de nootmuskaatboom, afkomstig is van de Molukken of Specerij-eilanden, een groep vulkanische eilanden in het oostelijk deel van de Indonesische archipel.

Geschiedenis van de kruidnagel

De eerste maal dat in oosterse literatuur melding gemaakt wordt van kruidnagels is in de derde eeuw voor onze tijdrekening. in China in de Hanperiode; kruidnagel werd toen de kippetong specerij genoemd. Douanelijsten tonen aan, dat in 176 na Christus kruidnagels werden ingevoerd in Alexandrië; in de vierde eeuw waren ze in Europa algemeen bekend. Er wordt gezegd, dat keizer Constantijn aan Silvester, bisschop van Rome (314-335), een schenking deed van gouden en zilveren vaatwerk, wierook en specerijen, waaronder 150 pond kruidnagels. Vanaf de achtste eeuw werden kruidnagels langzamerhand een belangrijk handelsartikel, een van de belangrijkste oosterse specerijen in de Europese handel. In 1265 moest de Gravin van Leicester in Engeland volgens haar boekhouding 10 tot 12 shilling voor een pond kruidnagelen betalen.

Het was Thomas van Cantimpré die in de 13de eeuw in zijn ‘Liber de natura rerum’ een serieuze beschrijving gaf van verschillende specerijen, waaronder de Kruidnagel. Dat boek werd vrij snel vertaald en op rijm gezet door de bekende Jacob van Maerlant. Hij schrijft ‘Kruidnagel is een boom in Indië, zo groot als een jeneverstruik...De opgesnoven geur is een uitstekend medicijn voor de hersens. Veel van de beschrijvingen van de plant zijn tot dan ‘van horen zeggen of lezen’. Van Maerlant lijkt zelf verbaasd over de vele wonderlijke gewassen en vreest dat zijn lezers hem niet zouden geloven. Hij schrijft dan ook ‘ iedereen weet toch, dat in het Oosten, dicht bij het Aardse paradijs, de edelste bomen en het beste kruid te vinden zijn. Niemand mag dan ook zo ‘sot’ (dom) zijn met dit boek de spot te drijven’

Kruidnageloorlog.

Ondertussen word er steeds meer gereisd en komt er geleidelijk een serieuze specerijhandel op gang. Vanaf 1514 hebben de Portugezen de lucratieve kruidnagelhandel van de Specerij-eilanden bijna een eeuw lang in handen, totdat de Hollanders hen daar in 1605 verjagen. Zij hebben dan een monopoliepositie in de specerijhandel van de zeventiende en achttiende eeuw. Met behulp van de V.O.C, nam de Nederlandse regering de Molukken in bezit en in 1651 golden strenge regels, die de monopolies op kruidnagelen en nootmuskaat moesten waarborgen. Er werd bepaald, dat kruidnagelbomen alleen op het eiland Ambon mochten worden verbouwd en dat ze overal elders in de Molukken systematisch uitgeroeid moesten worden. Iedereen die illegaal kruidnagelbomen plantte of verhandelde werd ter dood gebracht. Het spreekt vanzelf, dat deze strenge voorschriften de Hollandse beambten niet erg geliefd maakten bij de inheemse bevolking.

De eilandbewoners konden echter niet veel weerstand bieden aan de onderdrukking door de Hollanders en het waren de Fransen, die het specerij-monopolie doorbraken. Pierre Poivre, intendant gouverneur van Ile de France (nu Mauritius) slaagde er in 1770 in een paar kruidnagelzaailingen van de Molukken naar de Franse eilanden Bourbon en Mauritius te smokkelen. In 1818 was in Zanzibar een plantage aangelegd met zaailingen uit Mauritius en daarmee was het Nederlandse kruidnagelmonopolie doorbroken. De eilanden Zanzibar en Madagaskar zijn nu de grootste leveranciers van deze specerij.

Kruidnagelsigaretten en andere toepassingen.

Tegen het eind van de negentiende eeuw begonnen rokers op Midden Java kruidnagelen te mengen door de tabak, ongeveer één deel gemalen kruidnagelen op twee delen tabak. Dit nieuwe product werd kretek genoemd, naar het krakende geluid dat het maakte wanneer het brandde. Vandaag de dag is de vraag naar kretek-sigaretten, die voor het merendeel nog op eenvoudige handrolmachines gemaakt worden, zo groot, dat er in Indonesië ongeveer 70.000 arbeiders in deze branche werkzaam zijn.

De kruidnagelboom is zeer rijk aan etherische oliën: de opbrengst aan olie, verkregen door stoomdistillatie, kan 16% zijn uit de knoppen, 4 tot 6% uit de stelen en ongeveer 2% uit de bladeren. Deze etherische oliën worden gebruikt in parfums, om geur te geven aan zeep, als een ingrediënt in tandpasta en mondwater, in geneesmiddelen, om de spijsvertering te stimuleren, om hun antiseptische werking en om verlichting te geven bij tandpijn.

Kruidnagelen, met hun sterke, doordringende, zoete smaak, worden in verschillende landen op verschillende manieren gebruikt. Indonesiërs kunnen niet zonder hun kreteksigaretten; Indiërs gebruiken kruidnagelen om de betelpruim te kruiden; in Engeland worden ze door de appels voor appeltaart gedaan; in Frankrijk vormen kruidnagelen en uien een basisbestanddeel voor soep; en in de Verenigde Staten worden de kruidnagelen in ham en varkensvlees geprikt.
Ook de klassieke geurbol, een appelsien vol gestoken met kruidnagel, is nog steeds bekend. In de moderne aromatherapie wordt de etherische olie als pijnstiller bij tandpijn gebruikt, als ontsmettend middel bij darmproblemen (gassen, ontsteking, diarree) en zeker ook bij bacteriële en virale infecties van de luchtwegen. Je kan de klassieke glühwijn met kruidnagel en kaneel gerust als een preventiemiddel beschouwen bij verkoudheid en griep. Dus een goedgemaakte glühwijn is in zekere zin een aangenaam en verwarmend medicijn, dat niet toevallig in de winter populair geworden is.