Koninginnegelei, een jeugdelixir?

Gelée royal, het voedsel voor de koningin, geen kruid maar wel een natuurproduct geproduceerd door de bijen, dat in alle oude culturen een grote waardering heeft genoten. De legendes uit Afrika vermelden een aantal verhalen over een zeldzame, amberkleurige gelei die men uit de bij­enkorven wint. Omdat het veel minder overvloedig aanwezig is dan honing, werd het slechts voorbehouden aan de bevoorrechte leden van de stam, zoals het stamhoofd en de wijzen. Men ge­loofde dat deze stof een 'levenskracht' bevatte, die niet alleen alle ziekten genas, maar tevens de jeugdigheid bevorderde.
Ook de vertellers bij de Tolteken uit Centraal-Mexico zongen loflie­deren over een zoetzuur smakende stof uit de korf, die het witte haar weer zwart maakte, het voedsel gemakkelijker te verteren, het gezichtsvermogen herstelde, de handen deed ophouden met trillen en de botten van hun pijn verloste. De stamhoofden gaven het aan hun vrouwen om hun charme en schoon­heid te bewaren.

Jeugdelixir?

De geschiedenis staat vol van gelijkluidende verhalen over een 'jeugdelixer' dat gemaakt zou worden door de bijen, maar het was pas in 1792 dat dit unieke voedsel zijn huidige naam kreeg: koninginnenbrood (of koninginnegelei). In die tijd merkten natuurvor­sers, dat koninginnenbrood het enige voedsel is dat door de bijen­koningin wordt gegeten. Latere studies hebben onthuld, dat het koninginnenbrood een klierafscheiding is van de werkbij. Het wordt alle bijenlarven gegeven, de eerste drie dagen nadat zij zijn uitgekomen, maar alleen de koninginnelarven blijven op dit 'ko­ninklijke' dieet. De andere bijen schakelen over op honing en stuifmeel voor hun dagelijkse voeding.

En hierin ligt het legendarische geheim van het koninginnen­brood, want de koningin groeit veel sneller en wordt tweemaal zo groot als de werkbijen. En terwijl de gewone werkbij maar veertig dagen te leven heeft, kan de koningin wel acht jaar worden, ter­wijl ze dagelijks tweemaal haar gewicht aan eieren legt.

Hoewel ondergedompeld in magie en mystiek, wordt de hoge achting die de mensen uit de oudheid hadden voor het koningin­nenbrood gesteund door recente analyses, die aantonen dat dit voedsel vele voedingsstoffen bevat die gezondheidsbevorderend kunnen zijn. In verschillende landen wordt het ook nu nog door artsen voorgeschreven als middel tegen chronische aandoe­ningen die samengaan met het ouder worden - zoals gewrichts­ontsteking en reuma - of, om met de woorden van de Tolteekse vertellers te spreken 'de botten vrij te maken van pijn'.

Voor veel afstammelingen van de Maya's in Guatamala is koninginnenbrood uitsluitend een medicijn. Het wordt nooit als ge­woon voedsel gegeten, vanwege de zeldzaamheid ervan, en dit produkt van de bijenkorf wordt door de genezers van de stam ge­rantsoeneerd als geneesmiddel voor ontstoken amandelen, neus-en keelinfecties en bij ademhalingsmoeilijkheden. Het wordt ook gegeven aan de bejaarde stamleden die aan symptomen lijden van gewrichtsontsteking, reuma en verkalking van de bloedvaten. Afrikaanse nomadenstammen sparen het koninginnenbrood op als tonicum voor de bejaarden en krachtvoer voor de jongeren. Op lange tochten wordt het gegeten door mannen en vrouwen, bij wie de botten pijn beginnen te doen, en door de kleintjes die net le­ren lopen. Samen met honing wordt het koninginnenbrood door leden van de stam gebruikt als zalf om diepe wonden te genezen en infectie te voorkomen.

Onderzoek

Duitse wetenschappers ontdekten, toen ze het koninginnen­brood analyseerden, dat het enorm rijk was aan pantotheenzuur, biotine en nucleïnezuren. Een gebrek aan pantotheenzuur kan oa vroegtijdig grijs haar en pijnlij­ke, brandende voeten veroorzaken.
Een gebrek aan biotine, weet men, brengt aandoeningen teweeg die verband houden met het ouder worden. Ook pyridoxine ofwel vitamine B6 in in koninginnenbrood aanwezig. Door het kalmerende effect dat het heeft op de zenuwen, helpt deze vitamine de ziekte van Parkinson te ver­lichten. Misschien was dit de ziekte die de Tolteken bedoelden toen ze zeiden hoe het koninginnenbrood 'de handen doet ophouden met trillen'. Het biotine en het pantotheenzuur hebben mogelijk bijgedragen tot een verlenging van de jeugd en het vasthouden van de 'charme' van de vrouwen van stam­hoofden.
En als koninginnenbrood inderdaad 'het eten makkelijker te verteren' maakt voor de Tolteken, is dat mogelijk omdat het veel van de twintig bekende aminozuren bevat, door de bijen afgebroken tot de meest verteerbare vorm om volledig geassimileerd te kunnen worden door de jonge bijen.

Medische indicaties

• cholesterolverlagend, bloeddrukverlagend?
• antibacterieel, immuunmodulerend te gebruiken bij infectieziektes
• menopauzale klachten en osteoporose
• wondhelend

en natuurlijk ook algemeen gezondheidsbevorderend en te gebruiken bij sportieve inspanningen

Voor verdere studie

• Abou-Hozaifa BM, Badr El-Din NK. Royal jelly, a possible agent to reduce the nicotine-induced atherogenic lipoprotein profile. Saudi Med J 1995; 16: 337–42.
• Fujii A, Kobayashi S, Kuboyama N. 1990. Augmentation of wound healing by royal jelly (RJ) in streptozoticin-diabetic rats. Jpn J Pharmacol. 1990; 53: 331-337.
• Shen X, Lu R, He G. 1995. [Effects of lyophilized royal jelly on experimental hyperlipidemia and thrombosis.] [Article in Chinese.] Chung Hua Yu Fang I Hsueh Tsa Chih. 1995; 29:27-29.
• Szanto E, Gruber D, Sator M, Knogler W, Huber JC. 1994. [Placebo-controlled study of melbrosia in treatment of climacteric symptoms]. Wien Med Wochenschr. 1994; 144(7): 130-3. German.
• Tamura T, Fujii A, Kuboyama N. 1987. [Antitumor effects of royal jelly.] [Article in Japanese.] Nippon Yakurigaku Zasshi. 1987; 89: 73-80.
• Tokunaga KH, Yoshida C, Suzuki KM, Maruyama H, Futamura Y, Araki Y, Mishima S. 2004. Antihypertensive effect of peptides from royal jelly in spontaneously hypertensive rats. Biol Pharm Bull. 2004 Feb; 27(2): 189-92.
• Vittek J. Effects of royal jelly on serum lipids in experimental animals and humans with atherosclerosis. Experientia. 1995; 51: 927-935.