Eerste levensjaren van een kind

Een mens leert nooit meer zoveel als in zijn eerste levensjaar, dus als baby. Wat men in deze tijd ervaart, voelt en ook vaak verwerkt, vormt de mens voor de rest van zijn leven. Maar hoe gaat dat eigenlijk? Hoe weet een baby hoe hij moet lopen? Hoe leert hij te denken en begrijpen? Bij babies wordt een gecompliceerd biologisch programma afgewerkt, dat men in de regel niet kan veranderen.

Leren vanaf de geboorte

Het leren begint al in de baarmoeder. Daar worden tijdens de zwangerschap al de eerste ervaringen verzameld. Foetussen reageren al op aanraking, beweging en temperatuurswisselingen. Ook de smaak is al vroeg ontwikkeld, vanaf 14 weken kunnen foetussen zoet en bitter van elkaar onderscheiden. Doordat baby’s in de buik geen last hebben van de zwaartekracht, trainen de voeten al vroeg het trappelen, zwaaien en ook lopen. Op die manier wordt de er een begin gemaakt met de motoriek. Zo grijpen ze ook al naar de navelstreng en zuigen op de eigen vingertjes.

Het gehoor wordt ook al in het moederlijf gevormd en voorbereid op het leven buiten de moeder, want in de buik is het nooit stil. Spijsverteringsgeluiden en de hartslag van de moeder zorgen voor een regelmatig geluid, net als de stem van de moeder. Zo went het kind al aan zijn moeder als belangrijkste persoon en zal haar ook kort na de geboorte herkennen aan haar stem. Niet alleen de stem, maar ook inhoudelijk kan het kind al dingen onderscheiden. In een experiment lazen aanstaande moeders in de laatste zes weken van de zwangerschap twee keer per dag hetzelfde verhaaltje voor. Na de geboorte werd de babies dit en andere onbekende verhaaltjes voorgelezen. De uitkomst was dat de zuigelingen enthousiast op hun speen zogen bij het bekende verhaal, een reactie die herkenning aangeeft.

Gezond leven

Een goede ontwikkeling van het kindje is voor de geboorte alleen mogelijk als men geen alcohol, nicotine, drugs en veel medicijnen gebruikt. Deze middelen kunnen later de geestelijke en lichamelijke ontwikkeling nadelig beïnvloeden. Maar kinderen, die bijv. tijdens de zwangerschap Mozart voorgespeeld werden, zijn niet muzikaler dan anderen. Ook zonder hulp leren kinderen in het moederlijf alles, wat ze later nodig hebben. Het beste is natuurlijk, dat de moeder zo min mogelijk stress en angst tijdens de zwangerschap ervaart.

Zintuigen en reflexen

Meteen na de geboorte is de emotionele toestand van de ouders/verzorgers belangrijk. De hersenen van een kind, dat zich geborgen en geliefd voelt, kunnen zich beter ontwikkelen dan een kind dat veel stress, drukte en angst beleeft en dus in een negatieve omgeving opgroeit. De hersenen van een kind zijn na de geboorte bijna helemaal rijp, maar de cellen zijn nog niet met elkaar verbonden. Dat gaat allemaal vanzelf: ogen, oren, neus, mond en huid nemen allerlei indrukken op, die het moet verwerken. Omdat het zicht van pasgeborenen nog niet goed ontwikkeld is (hij kan ongeveer 20 cm ver zien), zijn de reuk- en smaakzin sterker ontwikkeld.

Veel reflexen zijn in het begin afgestemd op het kind. Als een baby op zijn buik ligt, draait hij automatisch het hoofd, om beter te kunnen ademen. Als men de mond van een hongerige baby aanraakt, sluit hij zijn lippen en begint te zuigen, de zuigreflex. Ook de grijpreflex van handen en voeten is goed ontwikkeld. Babies zijn zelfs al in staat hun eigen lichaamgewicht enkele seconden te dragen. Dit stamt nog uit de tijd, dat mensen veel sterker behaard waren, Babies klemden zich zo aan hun moeder vast. Als er veel water op de wangen en in het gezicht van een baby komt, sluit hij automatisch zijn luchtwegen om die te beschermen. En als men een baby rechtop zet en zo vasthoudt, dat hij met zijn voetjes de grond raakt, zal hij beginnen te lopen. Veel van deze reflexen, die hun oorsprong vinden in het begin van de menselijke evolutie, verdwijnen na een paar maanden als ze niet gebruikt worden. Men kan ze echter ook trainen. Kinderen die bijv. regelmatig zwemmen als baby, behouden deze reflexen langer.

Rechtop staan

Terwijl een kindje zich in de baarmoeder veel bewegen kan door zijn gewichtloosheid, wordt het na de geboorte door de zwaartekracht een hulpbehoevend wezentje. Doelbewust iets vast willen pakken begint pas met vier, vijf maanden. Nog eens vier, vijf maanden later begint het voortbewegen. Eerst wordt er gekropen, gegleden of getijgerd en in het tweede jaar beheerst het kind de zo karakteristieke menselijk houding: rechtop lopen.

Kinderen beheersen bepaalde motorieke bewegingen op verschillende leeftijden. Sommige kinderen kunnen al met negen maanden lopen, terwijl anderen met twintig maanden nog geen stap gezet hebben. Veel ouders maken zich zorgen om ontwikkelingsachterstanden en vragen zich af, of hun kind ooit wel zal gaan lopen. Toch zijn deze zorgen nutteloos, want de ontwikkeling van de motoriek is een rijpingsproces en dat kan zo goed als niet beïnvloed worden. Een kind loopt, als het lopen kan en geen dag eerder. Er zijn echter onderzoeken, die zich verlaten op culturele verschillen. Zo kunnen kinderen uit traditionele Aziatische en Afrikaanse culturen ongeveer een maand eerder alleen zitten en lopen. Vermoedelijk is de reden daarvoor dat men daar anders met het lichaam omgaat dan bij ons. Aziatische en Afrikaanse kinderen worden meer gedragen en meer aangeraakt, wat de lichaamscontrole en waarneming positief kan beïnvloeden. Terwijl in het westen babies een derde van de tijd dat ze wakker zijn liggend doorbrengen, is dat in Afrikaanse culturen maar 10 procent.

De verdere motorische ontwikkeling kan evenwel gevormd worden door de omgeving en door opvoeding van de ouders. Een kind dat veel in de vrije natuur en op speelplaatsen speelt ontwikkelt een ander lichaamsgevoel dan kinderen die zich veel binnen de woning ophouden. En als ouders hun kind van jongsaf bijbrengen dat een trap verboden terrein is, kan het zijn dat dat kind later kan traplopen dan een kind wat het onder toezicht al vroeg mag proberen.

Spraak en persoonlijkheid

Ook de geestelijke ontwikkeling gaat in de eerste jaren pijlsnel. Een kind ontwikkelt bijv. een bepaalde voorstelling bij een persoon, een voorwerp of bepaalde feiten. Hij begrijpt het woord dat we daarmee bedoelen en uiteindelijk begrijpt hij het begrip zelf en spreekt het bijbehorende woord uit. Ook hier zijn grote verschillen. Sommige kinderen beginnen het eerste jaar al met praten, anderen spreken met tweeënhalf pas hun eerste woordje.

Rond de achttiende maand vindt een grote stap plaats, wat men met een klein experiment staven kan. Breng bij het kind ongemerkt met verf of lippenstift een stipje op het voorhoofd of op de wang aan en zet het kind dan voor de spiegel. Als het kind in plaats van de spiegel zichzelf in het gezicht aanraakt, is het duidelijk: het kind heeft zijn eigen persoontje ontdekt. Hij weet wie hij is en is op weg, zichzelf als persoonlijkheid te ontdekken.

Ook voor de geestelijke ontwikkeling van kleine kinderen geldt dat iets gebeurt, als het zo ver is. De mogelijkheden daar invloed op uit te oefenen, zijn zeer gering. Zolang de omgeving geschikt is voor kinderen en ziektes of achterstanden de ontwikkeling niet beïnvloeden, komen kinderen vroeg of laat allemaal op hetzelfde punt uit. Tot en met het derde levensjaar worden de verschillen in ontwikkeling steeds minder, zodat ze allemaal uiteindelijk of min of meer hetzelfde niveau uitkomen. Een wonderlijk biologisch programma, dat al duizenden jaren werkt.