Gebruik van humor in de psychotherapie

Op welke manier wordt humor ingezet bij psychotherapie? Waarop is een psychotherapeutische behandeling met humor gericht? Hoe zit het met de invloed van humor op emotie, cognitie, communicatie en gedragsverandering bij cliënten in de geestelijke gezondheidszorg? Welke humor is schadelijk en welke humor is heilzaam in een psychotherapeutische setting? Op welke elementen moet een therapeut letten bij het gebruik van humor bij de behandeling van een cliënt?

Humor en gezondheid

Uit onderzoek op het gebied van gezondheid en psychologie blijkt dat humor een belangrijke rol speelt bij de gezondheid van de mens, zowel op lichamelijk, geestelijk als interpersoonlijk vlak. Het lijkt daarom voor de hand te liggen dat humor wordt ingezet bij behandelingen die gericht zijn op de verbetering van het lichamelijke, geestelijke en interpersoonlijke functioneren.

Toch blijkt dat relatief weinig het geval te zijn. Mogelijk hangt dit samen met het feit dat de deskundigen van mening verschillen over de vraag in hoeverre het gebruik van humor in de gezondheidszorg een gunstig effect heeft op het verloop van de behandeling. Deels heeft dit te maken met het feit dat er weinig wetenschappelijk onderzoek naar is verricht en dat het beschikbare onderzoek vaak op een bepaalde kleine patiënten- of cliëntenpopulatie betrekking heeft gehad.

Deels komt dit ook voor uit het gevoel dat de inzet van humor mogelijk meer schade aanricht dan gunstig werkt, bijvoorbeeld omdat therapeut en cliënt een ander gevoel voor humor hebben, omdat de timing van een humoristische opmerking slecht is, of omdat de humor destructief van aard is.

De voorstanders van het gebruik van humor bij medische behandelingen geloven onder meer dat humor eraan bijdraagt de percepties van de patiënt te beïnvloeden, de gewenste gedragsverandering te bewerkstelligen, de relatie tussen behandelaar en patiënt te verbeteren en diens therapietrouw te vergroten, en bovendien om spanning en stress te verkleinen.

Wat is psychotherapeutische humor?

Van de verschillende vormen van gezondheidszorg is psychotherapie de vorm waarbij therapeuten het meest gebruik maken van humor bij de behandeling. Bij psychotherapeutische humor wordt in het kader van een therapeutische behandeling of bij counseling doelgericht van humor gebruik gemaakt. Het doel van de inzet van humor is dat de cliënt een groter gevoel van controle over zijn situatie gaat ontwikkelen. De psychotherapeut maakt in het kader van een bepaalde behandeling humoristische opmerkingen en leert de cliënt om zelf ook dit soort grappige reacties te bedenken. De therapeut beoogt hiermee zijn cliënt te leren een andere kijk te ontwikkelen op wat deze als moeilijke situaties of gebeurtenissen ervaart.

Psychotherapie en de invloed van humor op emotie, cognitie, communicatie en gedragsverandering

• Humor en emotie
  
• Humor en cognitie
  
• Humor en communicatie
  
• Humor en gedragsverandering
  

Humor en emotie

Bij psychotherapie kan humor worden ingezet om remmingen los te maken en verdrongen emoties vrij te maken. Als de psychotherapeut en zijn cliënt samen lachen, leidt dit tot een direct en spontaan contactmoment op basis van gelijkwaardigheid. Hierdoor staat de cliënt meer open voor therapeutische interventies.

Humor en cognitie

Therapeutische humor kan het creatieve vermogen van de cliënt stimuleren en diens probleemoplossend vermogen helpen vergroten. Op deze manier leert de cliënt nieuwe samenhangen te onderscheiden, zijn (voor)oordelen te relativeren en beslissingsprocessen in gang te zetten.

Humor stimuleert namelijk een explorerende grondhouding tegenover schijnbaar vaststaande, vastgeroeste gedragspatronen, die vervolgens door meer flexibel gedrag kunnen worden vervangen.

Humor en communicatie

Als de therapeut kans ziet om in zijn werk gebruik te maken van bij de situatie en de cliënt passende humor, ontstaat er spontaan een vriendelijk en opbouwend contact dat bijdraagt aan het welslagen van de psychotherapeutische behandeling. Een dergelijke aanpak voorkomt bovendien een onpersoonlijke of zelfs verkrampte sfeer die vaak ontstaat als het contact tussen twee mensen als ongelijkwaardig wordt ervaren.

Het samen lachen als resultaat van het therapeutisch gebruik van humor stimuleert tot een gevoel van openheid en gelijkwaardigheid, waardoor eer een constructievere interactie met de cliënt tot stand kan komen.

Humor en gedragsverandering

Als de cliënt lachend op een humoristisch commentaar van de psychotherapeut reageert, is dat een duidelijk signaal dat de weg naar de therapeutisch gewenste verandering van benaderingswijze en gedrag vrij is gemaakt. Lukt het de cliënt om de humoristische boodschap voor zichzelf te ontraadselen, dan bezorgt dit hem een gevoel van zelfbevestiging. Dit gevoel gaat doorgaans gepaard met een aha-reactie. Daarmee drukt de cliënt dan uit dat hij een nieuw inzicht heeft verworven.

Welke humor is schadelijk in een psychotherapeutisch contact?

Humor werkt niet altijd positief. Met name neerbuigende, ironische of sarcastische humor kan destructieve gevolgen hebben. De cliënt reageert op dergelijke, in wezen negatieve humor vaak met gekwetste gevoelens of met wantrouwen. Soms wordt de therapeutische sfeer door een enkele misplaatste grap dan blijvend negatief beïnvloed.

Welke humor is heilzaam in een pyschotherapeutisch contact?

Sommige vormen van humor werken gunstiger dan andere in het contact tussen de psychotherapeut en zijn cliënt.

Positief is de humor die de cliënt helpt om zijn problemen eens van een minder ernstige kant te bekijken.

Enigszins positief werkt humor waarbij de therapeut zijn grappige opmerkingen beperkt tot reacties op mededelingen van zijn cliënt, zonder dat humor onderdeel van een doelgerichte interventie vormt.

Redelijk positief werkt therapeutische humor die aansluit op de behoefte van de cliënt en deze aan nieuwe inzichten en gedragingen helpt. Bijvoorbeeld: als een dwangmatige cliënt interpretatieve ideeën van zijn therapeut consequent afwijst met een: 'Nee, dat zal me worst zijn', kan de therapeut humoristisch reageren met: 'leverworst, knakworst of worstelt u met iets anders?’ en daarmee zijn cliënt aan het denken zetten.

Zeer positief werkt slagvaardige, spontane en goed getimede humor van de therapeut waarmee hij de cliënt op speelse wijze gestaag uit zijn schulp kan doen kruipen en diens zelfkennis kan stimuleren. Dit is het geval als de therapeut problemen op humoristische wijze omschrijft en op een ongebruikelijke, symbolische manier definieert. Deze creatieve therapeutische aanpak kan bij de cliënt tot belangrijke existentiële inzichten leiden. Ook krijgt deze de kans om zijn eigen gevoel voor humor te ontdekken en tegelijk met andere veranderingen van zijn gedachten en gedrag te oefenen.

Voorafgaande analyse mogelijke effecten van humoristische interventie

Om een negatieve uitwerking van humor bij een behandeling in de geestelijke gezondheidszorg te voorkomen en een positieve uitwerking te bevestigen, is dus een voorafgaande, serieuze analyse van de mogelijke effecten van een bepaalde humoristische interventie noodzakelijk.

Lees verder

• Therapeutisch lachen
• Pijn verminderen door te lachen: Norman Cousins