Bioritme: innerlijke biologische klok als maatgever

Zoals bijna alle levende wezens, volgt de mens biologische ritmes en cycli, die essentieel zijn gebleken in de loop van zijn ontwikkeling. De samenhangen worden onderzocht door een vrij jonge wetenschap, de chronobiologie. Bekend is het dag-nachtritme, dat arbeids- en rustfasen regelt. Dat luistert nauw naar de lichtverdeling gedurende de dag. Iets soortgelijks zien we terug bij zomer en winter. Die beïnvloeden het menselijk lichaam door de verschillende duur van zonnestraling. Lange rusttijden in de winter verlagen de energiebehoefte. Ze stelden de mens eeuwen geleden al in staat om te overleven. Vroeger dacht men dus dat ons organisme reageerde op extern bepaalde ritmes. Maar tegenwoordig weten we dat we een eigen maatgever hebben, onze innerlijke klok. Die reageert weliswaar op externe invloeden, maar tikt zelfs dán verder, als omgevingsfactoren zoals licht worden uitgeschakeld. Aangestuurd wordt die klok onder meer door de afgifte van hormonen als melatonine en serotonine.

Bioritme: de kringloop van het lichaam

Natuurlijke fluctuaties van lichaamsfuncties die als continu terugkerende cycli optreden, worden bioritmen genoemd. Belangrijke bioritmen bij de mens zijn:

• het slaap-/waakritme;
• de activiteitencyclus;
• het ritme van voedsel- en vochtinname;
• het ritme van de lichaamstemperatuur
• endocriene ritmes (afscheiding van hormonen)

Andere vormen van biologische periodieken zijn:

• de vrouwelijke cyclus;
• de hartslag;
• en de vernieuwing van bloedplaatjes.

Deze voorbeelden maken duidelijk dat de mens niet alleen een 24-uurs durend slaap-waakritme ondergaat, aangestuurd door onze innerlijke klok (circadiaans ritme). We hebben ook te maken met andere, korter of langer aanhoudende cycli.

Onze innerlijke klok als maatgever

De biologische klok speelt een belangrijke rol. Ze vertelt ons lichaam wanneer het actief kan zijn en wanneer het tijd is om een tandje terug te schakelen. Het beïnvloedt onze lichaamsfuncties:

• bloeddruk;
• lichaamstemperatuur;
• hormoonhuishouding.

Interne klok reageert op licht en donker
Controlecentrum is een zenuwkern in onze hersenen niet groter dan een rijstkorrel. Die ligt op het niveau van de brug van de neus boven de kruising (chiasm) van de visuele paden, waaraan het ook zijn naam ontleent: ‘suprachiasmatische nucleus, eenvoudiger: SCN. Bedoelde kern wordt via hormonen aangestuurd door onze hersenfuncties en reageert voornamelijk op verschillen in licht. Die worden door speciale cellen van het netvlies overgebracht.

De relatie tussen licht, slaap, bioritme en gezondheid

Gedurende miljarden jaren was zonlicht voor ons de enige maatgever tussen dag en nacht. Slechts de laatste pakweg 100 jaar zijn we in staat om onze planeet 24/7 te verlichten. Slaapstoornissen zijn een bekend en wereldwijd thema. Zichtbaar licht maakt deel uit van het elektromagnetisch spectrum en is daarmee een ​​reeks elektromagnetische golven/frequenties die we met het oog kunnen waarnemen. Verschillende frequenties hebben verschillende kleuren (blauw, rood, groen, paars, etc.). Ze hebben allemaal verschillende invloeden op ons lichaam. Bijna alle moderne verlichting en beeldschermen gebruiken grote hoeveelheden blauw licht. Vanwege het stimulerende effect daarvan en de vrijwel onafgebroken aanwezigheid daarvan, is blauw licht een serieus probleem geworden. Blauw licht remt de afscheiding van melatonine en kan worden gezien als een oorzaak van slaapstoornissen. Jetlag en ploegendienst zijn andere bekende voorbeelden van het dagelijks leven met belangrijke gevolgen voor onze biologische klok, onze organen en ons vermogen om te herstellen.

Bioritme raakt steeds vaker uit balans

Zaken die vroeger vrij gemakkelijk te bewerkstelligen waren, zijn anno 2018 een constante uitdaging voor onze interne klok. Denk aan verschijnselen als:

• nachtdiensten en ploegenarbeid;
• disco-avonden en nachtleven;
• langeafstandsvluchten;
• de omschakeling tussen zomer- en wintertijd;
• dagen die steeds langer worden door kunstlicht.

Mogelijke gevolgen bij langdurig negeren persoonlijke bioritme
Ons levensritme verloopt dus niet meer parallel aan licht en donker. Tijdelijk kan ons organisme dit weliswaar compenseren, maar op langere termijn leidt die belasting tot lichamelijke en geestelijke verstoringen. Wordt ons persoonlijke bioritme voortdurend genegeerd, dan kan leiden tot:

• slaapstoornissen;
• prestatieverlies;
• permanente stemmingswisselingen die zelfs de omvang van depressies aannemen;
• ook het risico op lichamelijke ziekte neemt toe.

Een ander aspect is dat er verschillende soorten ‘chronotypes’ bestaan: vroege vogels en mensen met ochtendhumeur. Ze hebben verschillende slaap- en waaktijden en ze onderscheiden zich in slaapduur. Leven ze, bijvoorbeeld als gevolg van starre werktijden die voortdurend in strijd zijn met hun individuele ritme, dan neemt ook het risico op problemen toe.

Wat doet de chronobiologie?

De chronobiologie als interdisciplinaire wetenschap, onderzoekt hoe bioritmen en interne en externe factoren met elkaar in verband staan ​​en welke invloed onze levensstijl heeft op onze gezondheid. Slaaponderzoekers en tijdbiologen komen dat soort samenhangen steeds meer op het spoor. Hoe meer inzichten de chronobiologie verwerft, hoe luider de stemmen worden om onze alledaagse ritmes in scholen, bedrijven etcetera zó flexibel te maken, dat we onze interne klok zo min mogelijk hoeven te negeren.

Lees verder

• Licht: Invloed van licht op tijdmeting en bioritme (special)