Gezondheid begint in je geest. Maak er gebruik van!

De filosoof Descartes bestempelde lichaam en geest eeuwen geleden als twee verschillende begrippen. Dat idee is achterhaald. Er zijn volop aanwijzingen dat er verband bestaat tussen een gezonde geest en een gezond lichaam. Hoe ver gaat dat? En hoe doe je er je voordeel mee? Schrijfster Karin Spaink noemde ze venijnig de ‘tussen-de-oren-maffia’: stemmen, vaak uit het alternatieve circuit, die beweren dat alle ziektes van keelpijn tot kanker in je geest beginnen. Die (extreme) opvatting is dan ook confronterend. Hij zou betekenen dat je zelf de oorzaak bent van je lijden: stress laten voortduren, problemen negeren, een geest die nodig ‘opgeruimd’ had moeten worden? Hup, ziek. Eigen schuld dikke bult. Bovendien gaat het ook wel erg ver om ziekte steevast te linken aan je geest. Je hebt ook nog erfelijkheid en virussen, om maar eens wat te noemen. Toch is er een onweerlegbaar verband. Je kent vast het verschijnsel dat als je moe of down bent, er allerlei kwaaltjes opduiken: van koortslippen en infecties tot een flinke griep. Dat is geen verbeelding. Een Amerikaanse groep vrijwilligers werd eerst onderzocht op hun geestelijke toestand. Vervolgens werd een verkoudheidsvirus op hen losgelaten. Wat bleek? Het aantal besmettingen onder opgewekte en/of relaxte proefpersonen was veel lager. Kregen ze toch een verkoudheid, dan duurde die korter.
Er bestáát een verband tussen lichaam en geest. Klaar. Maar moet je nou echt tobben of je een kwaal over jezelf hebt afgeroepen? Doe liever zo veel mogelijk je voordeel met die link tussen geest en lichaam. Het goede nieuws is namelijk dat het principe net zo goed andersom werkt: via je geest kun je je lichamelijke gezondheid verbeteren. Fijn is ook dat veel dingen waarvan je geniet als ‘bonus’ gezond blijken. Andersom zijn de geestelijke valkuilen voor je lichamelijke gezondheid meestal onprettig. Dus daar wil je sowieso vanaf.

Hoe ongezond is ongeluk?

Geestelijk gespannen zijn, is lichamelijk ongezond. Stress is een van de beruchtste gezondheidsvalkuilen. Het leidt om te beginnen tot lichamelijke moeheid. Spanningen vreten energie, ook lijfelijk. Onderzoekers van de Universiteit van Washington ontdekten meer negatieve effecten. Zij onderzochten één groep proefpersonen die gestrest was door moeilijke persoonlijke omstandigheden, en één groep in normale omstandigheden. Wat bleek? In het lichaam van de gestreste groep zat minder van het hormonale stofje dat ontstekingsreacties te lijf gaat. Dit verminderde hun afweer tegen ziektes: van onschuldige infecties en allergieën tot reuma. Ook ongelukkig zijn is slecht voor je gezondheid. Onder mensen die met moeheidsklachten bij hun huisarts komen, zijn degenen met depressies of angsten oververtegenwoordigd.
Wat kun je met dat gegeven? Het meest voor de hand liggende advies is natuurlijk: negatieve leefomstandigheden vermijden. Alleen: stress is bijna onvermijdelijk als je een topbaan hebt, of vier kinderen. Dito voor tobberijen als je echtgenoot chronisch ziek is. Gelukkig hoef je je leefstijl niet radicaal om te gooien. Er zijn simpelere manieren. Volgens wetenschappers zijn ontspanningsoefeningen heel effectief tegen stress en negativiteit. Denk aan yoga, mediteren, of gewoon tien minuten in je hoofd afreizen naar een palmenstrand.

Ha, ha, ha

En wat helpt helemaal geweldig? Lachen! Stress en depressiviteit verminderen, maar ook de positieve effecten op je lichaam zijn legio: je bloeddruk wordt lager, je krijgt een energiestoot, je ademt dieper, je lichaam maakt antistoffen aan en je immuunsysteem wordt versterkt. Dagelijks tien minuutjes lachen is genoeg. De gezondheidsboost houdt nog lang na je lachbui aan. Deze feiten zijn niet uit de lucht gegrepen, ze komen voort uit een heuse wetenschap: gelotologie, de wetenschap van het lachen. Je kunt je lijf zelfs voor de gek houden. Een fakelach werkt bijna zo goed (bovendien ga je op den duur van je lachpogingen vanzelf écht lachen)! Vandaar die lachcursussen waarbij je het met z’n allen op commando op een lachen zet.
Misschien wel het beste nieuws van al: genot maakt je lichaam gezonder – zelfs als het een beetje ‘slecht’ is. In het Algemeen Dagblad wees psycholoog Jan Snel er al eens op dat mensen die zichzelf allerlei ongezonde genoegens ontzeggen, negatief belast raken. Mensen die voor plezier kiezen, bijvoorbeeld door een keertje zondigen, leven langer. Een pleidooi dus om op zijn tijd te genieten van een van verzadigde vetten bulkende hamburger of een mierzoet borreltje. Meegenomen is dat een genotsgevoel de aanmaak van het ongezonde hormoon cortisol remt. Dat remmingsproces leidt weer tot de verbetering van lichaamsfuncties.

Emotionele atletiek

Een andere lichamelijke gezondheidsvalkuil heeft te maken met je geestelijke energieverbruik. Is energie dan iets geestelijks? Ja. Volgens schrijfster en psychologe Mira Kirshenbaum verbruiken we maar liefst zeventig procent geestelijke tegenover dertig procent lichamelijke energie. Die verhouding is zo ongelijk dat een prima lichamelijke energievoorraad totaal te torpederen is door een groot emotioneel energieverbruik.
Dat tobben energie kost, zal je niet verbazen. Maar eigenlijk kost elke gedachte energie. Neutrale gedachten zoals het herkauwen van beslissingen of standpunten: allemaal energieverbruik! Om maar te zwijgen van dingen regelen, perfectie nastreven, je controledwang botvieren of duizend dingen tegelijk doen – ofwel: vrouw zijn. Zelfs prettige dingen, zoals een goed boek lezen, een vakantie regelen of kruiswoordraadsels maken, putten uit je energievoorraad. Op zich niet verkeerd, maar alles met mate.

Poeh, zo moe

‘Rood staan’ op je geestelijke energiebalans heeft impact op je lichaam. Met stip op één in de toptien van lichamelijke gevolgen: moeheid. Volgens vakblad Medisch Contact lijdt de helft van alle Nederlandse vrouwen eraan. Probeer je, liefst dagelijks, aan te passen aan zowel wisselende omstandigheden van buiten (zoals een drukke werkdag) als innerlijke ‘omstandigheden’ – ofwel belastende gevoelens. Als je extra energie verbruikt voor geestelijke doeleinden, is er minder over voor je lichamelijke behoeftes. Heb je relatieproblemen of overpeins je een belangrijke beslissing en blijf je hardnekkig proberen op hetzelfde niveau te functioneren in werk en huishouden? Je kunt erop wachten tot je ’s ochtends uitgeput opstaat.
Helaas, aanslagen op je energievoorraad zijn soms onvermijdelijk. Evenmin ben je in alle gevallen meester van je leefstijl. Je hebt nu eenmaal te maken met omstandigheden. Maar gelukkig zijn er altijd manieren om je geestelijke energie te vergroten. De makkelijkste manier is je verstand op nul zetten. Zijn yoga en meditatie te ver van je bed? Begin met een ‘laag-bij-de-grondse’ methode, zoals een Boeketromannetje, een pulpfilm of lekker niksen. Denk even alleen aan domme dingen of helemaal niets. Dat schept ruimte in je hoofd, zodat je geest energie kan bijtanken.
Of ga sporten. Effect: minder stress en spanning, en als de gezonde moeheid van het sporten wegebt, is je energiemotor flink opgeladen. Bovendien bevordert lichaamsbeweging de aanmaak van endorfine, het gelukshormoon van eigen lichaamsmakelij. Het effect houdt lang aan en is een stuk sneller bereikt dan grote doelen als afvallen of een strak lijf. Je hoeft niet per se uren te buffelen in de sportschool, ook een halfuurtje lekker heuveltje op fietsen in de duinen doet het ’m. Zelfs een wandeling van tien luttele minuten geeft zo’n twee uur (!) lang een welkome aanvulling op je energie. Ook dansen is een geweldige hoofdleegmaker: als je beweegt en daarbij ook nog eens dingen denkt als ‘zij, sluit, zij’, is geen ruimte over voor malende gedachten en gepieker.

Als je al ziek bent

Talloze proeven met het placebo-effect bewijzen het: als mensen in de werking geloven, kunnen neppillen hun lichamelijke gezondheid (bijna) net zo verbeteren als echte medicijnen doen. Dan werkt niet de pil, maar je geloof in je toegenomen kans om beter te worden. Dus ook als je ziek bent, kun je tot op zekere hoogte gezondheid vanuit je geest je lichaam in sluizen. Wie dit leest vanaf het ziekbed, voelt nu irritatie opborrelen: weer zo’n onhaalbaar advies in de trant van ‘denk je gezond – blijf altijd vrolijk!’. Gelijk heb je, dat lukt ook niet. Zit jezelf niet dwars met het idee dat je grootse optimistische dingen moet denken en vervolgens groots beter moet worden. Denk klein, zeker in het begin. Denk concreet. Wetenschappelijke experimenten stemmen hoopvol. Patiënten die een betrokken, vriendelijke arts aan hun bed hebben, blijken sneller te genezen dan degenen wiens arts afstandelijk en koel overkomt. En ziekenhuispatiënten met uitzicht op een park waren na een operatie sneller op de been en hadden minder pijnstillers nodig. Wie ziek is, kan zich dus – humeurig en wel – zo veel mogelijk omringen met positieve zorgverleners, (natuur)schoon, favoriete stripboeken en lachfilms. Ook sociale contacten en steun van vrienden, familie en lotgenoten helpen. Wetenschappers van de Universiteit van Iowa stelden zelfs een positieve invloed vast op het verloop van hart- en vaatziekten en kanker.

Laat je aaien, wrijven of drijven

Er zijn tal van hulptroepen van buitenaf gespecialiseerd in het ‘uitbuiten’ van de band tussen je geest en lichaam. Genieten van aanraking en aandacht is op zich al gezond, zo heeft die onbetaalbare wetenschap uitgeknobbeld. Slechts een paar minuten lekker handjes vasthouden of een geliefde omarmen verlaagt het stresshormoon cortisol in je bloed. De professionele versie daarvan is natuurlijk de masseur. De nieuwste massagetechnieken zijn letterlijk streelzacht. Neem Esalen massage, een aandachtige streelmassage die je aandacht van je (drukke) geest naar je lichaam verlegt en diepe ontspanning brengt. De aanrakingsmassage Soma heeft hetzelfde effect. Ook voetreflexologie is een mogelijkheid. Beoefenaars gaan ervan uit dat blokkades in je energiehuishouding tot allerlei ziektes leiden en dat voetreflexologie die blokkades opheft. Dan is er nog de techniek van het floaten, simpel gezegd: gewichtloos drijven in een afgesloten tank zout water. Aan de basis stond neurofysioloog Lilly in 1950. Zijn theorie: jezelf tijdelijk afsluiten voor zintuiglijke prikkels is gezond voor de geest en dus voor het lichaam. De indrukwekkende effecten op je gezondheid bleken vervolgens ook uit onderzoek. Je komt tijdens floaten tot een diepe, bijna meditatieve rust. Stress en spanningen maar ook lichamelijke klachten als hoge bloeddruk, menstruatie-, reuma- en weerstandsproblemen verminderen. En gelukkig is het sleutelwoord ook hier weer: genieten. Het gelukshormoon endorfine wordt aangemaakt, en dat werkt pijnstillend, kalmerend én prestatieverhogend. Jezelf verwennen als bron van gezondheid: mooier kan het niet. Doe er iets mee!

Dit artikel is een geautoriseerde bewerking van het hoofdstuk 'Gezondheid zit (deels) in je hoofd - maak er gebruik van!' uit het boek 'Mijn geluk maak ik zelf wel, psychosurvivalgids voor vrouwen' van Astrid Maria Boshuisen, uitgeverij Het Spectrum.