Patchouli, geur van gisteren

Hoe kon zo'n zware, bijna muffe geur toch populair worden? Niet alleen de alternatieve hippies in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw gebruikten volop patchouli, maar ook heel wat 'bourgeois'parfums uit die tijd bevatten een zweem van deze etherische olie. Is dat de magie van een geur, dat hij zoveel verschillende mensen kan veroveren. Patchouli komt uit India, waar hij bekend staat onder de naam puchaput. De plant behoort tot de familie der Lipbloemigen, zoals Rozemarijn en Lavendel, maar de olie wijkt nogal af van die van de andere le­den van deze familie.

Botanisch Pogostemon cablin

De bladeren van patchoeli zijn eivormig, ongeveer tien centimeter lang en twaalf breed. De stengel wordt ongeveer een meter hoog en de bloemen zijn witachtig, getint met paars. Patchoeli kwam omsteeks 1820 voor het eerst naar Engeland, toen hij werd gebruikt om Indiase sjaals te impregneren, die zo in de mode kwamen dat motieven werden gekopieerd door wevers om ze te exporteren naar alle delen van de wereld. Ze kon­den echter niet worden verkocht als ze niet met patchouli waren geparfu­meerd.

In de zestiger jaren van de 19de eeuw was de patchouligeur even populair als in de zestiger jaren van de 20ste eeuw, de hippiegeur bij uitstek dus. In het Oosten wordt de olie gebruikt om linnen te parfumeren en de bladeren worden verwerkt in reukkussentjes en in mengsels.

Zoet, zware bijna muffe olie in parfum

Patchouli-olie heeft de ongewone eigenschap in geur te verbeteren naarmate hij ouder wordt. Hij is diep roodbruin en heeft precies dezelfde kleur en dicht­heid als benzoë-olie en mirre. De zware geur is vergeleken met de geur van geiten, muffe vlieringen en oude jassen. Hij is erg hardnekkig en is een uitstekend fixeermiddel; hij wordt in kleine hoeveelheden toegepast in rozen- en oosterse parfums. Heel veel beroemde parfums bevatten nog wel een vleugje patchoeli als geurvasthouder maar ook omwille van zijn harmoniserende, verbindende invloed op andere geuren. Een derde van alle topparfums had patchoeli in de basis. Bijvoorbeeld Youth Dew van Estée Lauder (1953) en Dioressence (1978). Hedendaagse parfums maken nu blijkbaar gebruik van een soort synthetische patchouli. Het blijkt vooral in mannenparfum aanwezig te zijn. Omwille van zijn mogelijke afrodisiake werking?

Medisch gebruik

Over de therapeutische eigenschappen van patchouli is niet veel bekend. Hij bezit een tamelijk algemene, maar lichte bacteriebestrijdende werking, is bekend als afrodisiacum en bevordert de vorming van littekenweefsel. Hij is één van de door Rovesti in verband met angst en depressiviteit genoemde oliën en wordt soms gebruikt in huidverzorgingsmiddelen.
Hoewel hij niet heet en brandend is zoals mosterd of peper, geeft patchouli de indruk een erg yange olie te zijn. Hij schijnt een van de oliën te zijn die in kleine do­ses stimuleren en in grote doses kalmeren.

Mevrouw Grieve vermeldt dat patchouli soms gebrek aan eetlust en slaap veroorzaakt. Dit staat waarschijnlijk in verband met zijn effect als afro­disiacum en verwijst mogelijk naar een hormonale werking. Het effect van kalmering of stimulering hangt niet alleen van de dosis af maar ook van de toestand van de betrokken persoon.

De geur van patchouli herinnert aan die van mirre, beide hebben een soort muf-zoete, zware geur. Patchouli schijnt de samentrekkende, ontstekingen-remmende eigenschappen van mirre te bezitten, hij is erg droog en een goed bloedstelpend middel. Hij verbindt, brengt samen, scherpt het vernuft en zou heel goed voor flegmatische, langzame typen zijn. Hij kan toegepast worden bij roodheid van de huid, open wonden en kloven. Me­vrouw Grieve bevestigt dat hij een azuleenachtige stof bevat, vandaar mogelijk de ontstekingswerende eigenschappen.

Het blijft wat moeilijk om een exact gebruik aan te geven van deze etherische olie, zeker de wetenschappelijke onderbouwing blijft moeilijk. Toch lijkt de olie vooral goed te gebruiken zijn bij de volgende indicaties.

Voornaamste indicaties

• Veneuze vaatstelsel: aambeien, spataderen (uitwendig): 5 druppels op een eetlepel amandelolie of 10 druppels in 10 ml. Sintjansolie
• Huid: acné, eczeem
• Zenuwstelsel: harmoniserend (dosering: laag stimulerend, hoog kalmerend)

Wetenschappelijk onderzoek

• In one study, inhaling patchouli essential oil produced a decreased response in the sympathetic nervous system; it lowered systolic blood pressure.Haze S, Sakai K, Gozu Y. Effects of fragrance inhalation on sympathetic activity in normal adults. Jpn J Pharmacol. 2002 Nov;90(3):247-253.
• Analgesic and Anti-Inflammatory Activities of the Methanol Extract from Pogostemon cablin -- Lu et al., 10.1093/ecam/nep183 -- Evidence-based Complementary and Alternative Medicine
• Pogostemon cablin as ROS Scavenger in Oxidant-induced Cell Death of Human Neuroglioma Cells.