Sauna: Een stukje geschiedenis

De sauna, lekker zitten zweten in de warmte. De sauna is ongekend populair geworden vanwege zijn ontspannende en gezonde werking. In heel wat landen vind je in tal van steden saunacomplexen waar je kunt genieten van de combinatie van water, warmte, massages en ontspanning. Waar komt het idee 'sauna' eigenlijk vandaan?

Lekker naar de sauna

In veel dorpen en steden zijn grote saunacomplexen verrezen, waar ook veel mensen regelmatig naar toe gaan. De sauna is ontspannend, en werkt helend en verzorgend. Mensen vinden een bezoekje aan de sauna over het algemeen erg prettig. De sauna, het zweetbad en het stoombad hebben al een lange geschiedenis.

Hippocrates

De Griekse arts Hippocrates (460-377 voor Christus) legde in zijn werk allerlei zaken over het beroep van dokter vast. Hij beschreef zaken over gezondheid, maar ook hoe de beroepsbeoefenaar zich diende op te stellen. Naar zijn voorbeeld leggen artsen nu nog de eed van Hippocrates af. Hippocrates beschreef o.a. de heilzame werking van hete bronnen. Hij stelde dat je maatregelen kon nemen om ziekten te voorkomen. Belangrijk daarbij was de ontspannende werking van water, waarmee de gezondheid bevorderd en gesterkt kon worden. Op het Griekse eiland waar hij woonde (Kos), had hij de beschikking over een warme bron, dus hij sprak uit eigen ervaring. Die bron is er overigens nog steeds. Verschillende soorten baden zijn uit dit idee ontwikkeld, ieder met zijn eigen heilzame en weldadige werking.

Oertijd

Al in de oertijd waren mensen zich bewust geworden van de heilzame werking van zweetbaden. Herodotus, een Griekse schrijver (484-425 voor Christus) schreef al over de zweetbaden die hij bij nomadenvolken had aangetroffen. Op heel het noordelijk halfrond kwam zo'n zweetbad al voor. Bij de natuurvolkeren bouwde men een soort tent van enkele stokken die omwikkeld werden met dekens of huiden. In die tent werd een pot neergezet met gloeiende stenen erin. Hierop werd ofwel water, ofwel bepaalde vochtrijke pitten gedaan. Dit alles gaf een flinke stoomontwikkeling.

Oudheid

De Grieken en Romeinen ontwikkelden een hoogstaande cultuur, waarbij ze goed keken welke gewoonten de overwonnen volkeren hadden. Wat goed en nuttig was kon worden geadopteerd en verder worden ontwikkeld. In de Griekse en Romeinse tijd ontstonden de badhuizen. Vooral in Rome waren dat grote complexen, waar honderden mensen tegelijk van gebruik konden maken. Je had zweetbaden met hete lucht en de daarop volgende afkoeling met koud water, stoombaden, warme en koude baden, etc. Bouwmeesters hadden holle ruimtes in de badinrichtingen laten aanbrengen, waardoor verwarmde lucht kon zorgen voor vloer- en wandverwarming.

Verval

Na de val van het Romeinse Rijk kwamen ook de badhuizen in verval. In de Arabische landen was een voortzetting van de badhuizen te zien. In Europa waren er in de middeleeuwen nog wel badinrichtingen. In deze badhuizen waren stoom- en badkuipen vaak in dezelfde ruimte te vinden. De badmeester, die de leiding had over het badhuis, hield zich bezig met de lichaamsverzorging, maar ook met kleine medische ingrepen. Helaas zorgden oorlogen en het morele verval er voor, dat de badhuizen in Europa minder populair werden en uiteindelijk verdwenen. Gewoontes en opvattingen veranderden en er brak een periode van alternatieve hygiëne aan. In plaats van te baden werden onprettige geurtjes bestreden door reukwaters, parfums, geurzakjes, etc.

Natuurlijkheid

In de zeventiende en achttiende eeuw brak in Europa de periode van de Verlichting aan. Filosofen brachten hun ideeën over natuurlijkheid en artsen zagen de samenhang tussen het ontbreken van hygiëne en ziekten, tegelijkertijd de samenhang tussen een goede, persoonlijke reinheid en hygiëne en het gezonde leven. Ook het begrip (dank zij Lavoisier in 1777) dat ook de huid meer is dan een omhulsel, maar leeft en ademt, droeg er aan bij dat de alternatieve hygiëne weer plaats maakte voor het echte baden.
Er werden weer openbare badhuizen en baden gebouwd. Met voortschrijdende rijkdom, voortschrijdende inzichten in hygiëne, gezondheid en welbehagen, zijn in alle naoorlogse woningen badkamers, voorzien van douches of ligbaden, gebouwd. Hierdoor is de functie van en de behoefde aan openbare badhuizen weer afgenomen.

Finland

Zoals we al zagen werd het zweetbad op het noordelijk halfrond al honderden jaren voor Christus gebruikt. De Finse sauna bestaat al ruim tweeduizend jaar en is van dat prehistorische zweetbad afgeleid. Het woord sauna stamt uit de Finse taal, waar het is afgeleid van het woord savu, dat rook betekent. Onze moderne saunacultuur is afgeleid van de Finse sauna.

Oervormen van de Finse sauna's

Grondsauna

Er werd een groot gat gegraven, waarin een kachel (hete stenen), die met water overgoten werden. Het gat werd afgesloten met takken en mos. Een afvoer was er niet, dus de temperatuur kon flink oplopen. Omdat de omringende bodem meestal koud (vaak bevroren) was, was het ook vol te houden.

Rooksauna
Er werd een vierkante hut gebouwd, waarbinnen een vuur werd gestookt. Als vuur gezorgd had voor voldoende warmte werd het gedoofd. Er was geen afvoer, en eventueel neergeslagen roet moest eerst nog worden verwijderd. Vervolgens kon de sauna gebruikt worden.

Schoorstenen

Omdat het ontbreken van een afvoer er mede oorzaak van was dat rooksauna's door het vuur verwoest werden, moest er nagedacht worden over een oplossing. Deze werd gevonden door schoorstenen te bouwen. De sauna werd veiliger, schoner, en comfortabeler.

Moderne tijd

Veel sauna's worden tegenwoordig niet meer met houtvuren gestookt. Op die plaatsen waar je nog wel houtvuren vindt, hebben deze meestal geen verwarmende functie, maar dragen ze bij tot een prettige sfeer. Moderne sauna's worden nu verwarmd met elektrische kachels. Dank zij deze kachels is het ook veel gemakkelijker geworden sauna's in bestaande gebouwen in te bouwen, en is de sauna aan een enorme opmars begonnen. De sauna is inmiddels al lang geen exclusief Fins gebeuren meer, hoewel het daar door bijna alle mensen regelmatig wordt gebruikt. Na de tweede wereldoorlog is het sauna-idee over de meeste Europese landen verspreid. In onze landen zijn tal van saunacomplexen verrezen, waar je van allerlei soorten sauna's en baden kunt genieten. Bijvoorbeeld van een speciale loÿly (opgieting) waarbij water met toegevoegde aroma's op de gloeiende stenen wordt gegoten in de sauna. De geurende waterdamp verhoogt de vochtigheid en daarmee de ervaren temperatuur. Heel bijzonder!

Lees verder

• Saunabezoek: Heerlijk naar de sauna (special)