Momordica charantia, groente en geneeskruid

Wereldwijd zijn er honderden planten die tegen ouderdomsdiabetes gebruikt worden en die een invloed hebben op de bloedsuikerspiegel. Momordica charantia is een van de bekendste en ook een van de wetenschappelijk best onderzochte planten. Daarbij is het een vrucht die al eeuwen gebruikt wordt als groente en dus redelijk veilig is. De vrucht van Momordica charantia heeft verschillende namen waaronder bittere meloen, wilde komkommer, balsempeer, karela, ampalaya, margose, cundeamor, sopropo, goya en kugua. Het is een snel groeiende klimplant uit de familie der Cucurbitaceae, zoals de komkommer en pompoen. De hangende vrucht, die 3 tot 40 cm lang wordt, lijkt op een komkommer en heeft een wrattige schil. Alleen de onrijpe vruchten (met groene schil en wit of bleekgroen vruchtvlees) worden gegeten; de rijpe (geel-oranje) vruchten zijn veel te bitter. De van oorsprong uit tropisch Azië afkomstige vrucht wordt ook op grote schaal in Oost-Afrika, Zuid-Amerika en in het Caribisch gebied gekweekt. In Nederland en België zijn de onrijpe vruchten te koop in toko's en speciaalzaken.
Bittere meloen kan worden gekookt, geblancheerd, geroerbakt, gefrituurd of gestoofd. De vrucht smaakt minder bitter als deze eerst een half uur tot een paar uur in zout water wordt geweekt om bittere stoffen (waaronder momordicine) te verwijderen. De jonge scheuten, bladeren en bloemen van Momordia charantia worden ook wel als groente gegeten.

Medicinale eigenschappen

In de Ayurvedische filosofie wordt bittere meloen gezien als een uitstekend voedingsmiddel om de dosha kapha (aarde) te balanceren. Voor medicinale toepassingen wordt meestal de vrucht gebruikt en soms de zaden, wortels of bladeren en uitlopers van de plant. Bittere meloen heeft talloze traditionele volksgeneeskundige toepassingen waaronder bloedreiniging, huidaandoeningen (psoriasis en eczeem), wonden, microbiële infecties, verminderde eetlust, maagzweren, verstopping en gasvorming, koorts, ontstekingen, diabetes mellitus, kanker en nog veel meer. Weer te veel indicaties om geloofwaardig te zijn.

Wetenschappelijk onderzoek richt zich hoofdzakelijk op de werking van bittere meloen (vooral de vrucht) bij diabetes, dyslipidemie, microbiële infecties, maagzweren en bepaalde vormen van kanker. Bittere meloen heeft een werking tegen virussen (o.m. HIV, herpes simplex, Epstein Barr virus), grampositieve en gramnegatieve bacteriën (o.m. E.coli, Salmonella, Shigella, Staphylococcus, Pseudomonas, Streptococcus, H. pylori), schimmels en parasieten (o.m. Entamoeba histolytica, Plasmodium falciparum).

Voornaamste gebruik: vooral bij suikerziekte

Bittere meloen remt guanylaatcyclase, een enzym dat in een hoge concentratie voorkomt in verschillende typen kankercellen; tevens zijn er aanwijzingen dat het extract van bittere meloen de immuunrespons verbetert bij kankerpatiënten. Dieronderzoek onderschrijft het volksgeneeskundige gebruik van bittere meloen als middel voor de preventie en behandeling van maagzweren. Een belangrijke toepassing van bittere meloen (vrucht, bladeren) en verreweg het beste wetenschappelijk onderzocht, is het helpen reguleren van de glucose- en vetstofwisseling bij mensen met metabool syndroom of diabetes mellitus. Het is goed voor mensen met metabool syndroom (insulineresistentiesyndroom) of diabetes om de groente geregeld te eten. Het sap van bittere meloen wordt ook wel op de nuchtere maag ingenomen ter verbetering van de bloedglucose; een goede begeleiding is dan wel belangrijk.

Dosering en veiligheid

Normale consumptie van de bittere meloen, die door grote groepen mensen over de hele wereld als groente wordt gegeten, is veilig. Een te grote hoeveelheid kan buikpijn en diarree veroorzaken, de vruchtbaarheid negatief beïnvloeden en mogelijk de bloedsuikerspiegel te sterk verlagen. Momordia charantia is niet geschikt voor kinderen, vrouwen die zwanger willen worden of zwanger zijn en vrouwen die borstvoeding geven. Diabetici moeten natuurlijk rekening houden met het bloedsuikerverlagend effect en de bloedglucosespiegel goed in de gaten houden. Bittere meloen versterkt de werking van orale antidiabetica (waaronder rosiglitazon) en insuline.