Bittere meloen bij diabetes

In de wetenschappelijke literatuur zijn veel planten met een hypoglykemische werking beschreven. Sommige van deze planten zijn als zodanig reeds lang bekend in de traditionele geneeskunde en hun bloedsuikerverlagende activiteit is door farmacognostisch onderzoek bevestigd. Enkele planten die in de traditionele natuurgeneeskunde bekend zijn om hun hypoglykemische activiteit zijn Allium-soorten, Galega officinalis, Trigonella foenum-graecum en ook de Bittere komkommer, Momordica charantia

Momordica charantia

Momordica charantia of Karela (Indiaas), Sopropo (Suri­naams), Bitter Gourd (Engels) of Fu-Kwa (Chinees) is een lid van de Cucurbitaceae- of Komkommerfamilie. De plant komt voor in geheel Zuidoost-Azië en wordt in veel landen over de gehele wereld verbouwd als groente. Rauw heeft deze groente een onaangename geur en een matig tot zelfs zeer bittere smaak. De namen "Bitter Gourd" en "Fu-Kwa" (let­terlijk: bittere komkommer) duiden hier al op.
Opvallend is het gebruik van Mormordica charantia in veel traditionele geneeswijzen bij de behandeling van diabetes mellitus. Uitgebreide onderzoekin­gen wezen uit dat een extract van M. charantia een hypogly­kemische werking heeft bij proefdieren en goede resultaten gaf in klinische proeven

Werd het verse sap van de vruchten van Momordica charantia toe­gediend aan ratten waarvan de pancreas was verwijderd, dan was het hypoglykemisch effect weliswaar min­der maar toch aanwezig. Dit duidt op een mogelijk extra-pancreatische werking (o.a. stimulering van de glucose-opname door cellen in de periferie) naast een effect op de pancreas (o.a. stimulering van de bèta-cellen waardoor meer insuline wordt afgegeven). Het verse sap bleek ook in vitro experimenten een verhoogde glucoseopname door de beta cellen te veroorzaken. Verder is gebleken dat orale toediening van dit sap de hoeveelheid glycogeen in de lever (bij ratten) significant verhoogt zonder dat dit gevolgen heeft voor het triglyceridengehalte in de adipocyten (vetcellen).

In een experiment met NIDDM-patiënten bleek dat de hypoglykemische werking van een (ingedikt) decoct van verse Momordica-vruchten sterker was in vergelijking met een equivalente hoeveelheid van het gepoederde gedroogde vruchtvlees. Hieruit valt te concluderen dat door koken geen ontleding optreedt van de actieve verbindingen. Verder bleek in dit experiment dat de hypoglykemische respons bij toedie­ning van Momordica cumulatief is met de tijd: na 7 weken was de bloedsuikerspiegel van de meeste behandelde patiën­ten teruggebracht tot de normale waarde. Indien de behande­ling met Momordica werd gestopt, bleek de hoeveelheid glu­cose in de urine van patiënten veel minder te zijn dan de oorspronkelijke concentraties (bij het begin van het experi­ment). Dit geeft aan dat de terugval naar hyperglykemische bloedsuikerspiegels bij het staken van de behandeling met Momordica niet totaal en onmiddellijk is, in tegenstelling tot de conventionele therapie.

Tegen staar

In experimenten met ratten werd een beschermende wer­king gevonden tegen het optreden van staar. Hierbij werd een groep ratten met chemisch geïnduceerde IDDM gedurende twee maanden behandeld met een Momordica charantia extract. Staar (cataract) bij diabetes mellitus wordt rechtstreeks veroorzaakt door hyperglykemie. Reeds onder normale fysiologische omstan­digheden kan glucose aspecifiek reageren met eiwitten waar­door er covalente verbindingen ontstaan die bruine, fluores­cerende pigmenten kunnen vormen. Bij diabetes mellitus vindt dit echter sneller plaats, waardoor er structurele en functionele veranderingen in fysiologisch actieve eiwitten (o.a. enzymen) ontstaan, hetgeen leidt tot typische complicaties van diabetes mellitus zoals neuropa­thie en veranderingen in de lens (staar).

Charantine

Uit de vruchten van M. charantia is een hypoglykemische werkzame verbinding geïsoleerd, 'charantine' genaamd. Charantine is een mengsel (1:1) van twee sterolglucosiden. Waarschijnlijk is de hypoglykemische werking van de vruchten niet alleen toe te schrijven aan charantine, daar in clinical trials bij dagelijks gebruik van 50-60 ml vers vruchtesap de hypoglykemische werking niet volledig kon worden gerelateerd aan de enkele mg charantine die deze hoeveelheid sap bevat; men heeft ruim 1500 g verse vruchten nodig om 50 mg charantine te verkrijgen. Waarschijnlijk zijn er ook nog andere werkzame bestanddelen en/of treden er synergistische effecten op. Charantine heeft een sterkere werking dan tolbutamide in dezelfde doses.

Polypeptide

Uit de vruchten van M. momordica is een polypeptide geisoleerd met een insuline-achtige activiteit. Dit polypeptide, ook wel P-insuline of polypeptide P genoemd, bestaat uit 166 aminozuren. In klinisch onderzoek werden hypoglykemische effecten waargenomen bij subcutane toediening van P-insuline aan patiënten met diabetes mellitus. Hoewel de aminozuursamenstelling van P-insuline aanzienlijk verschilt van die van insuline, en het molecuul ook driemaal zo groot is, is het opmerkelijk, dat zelfs na dagelijkse subcutane toediening van P-insuline gedurende vijf maanden, geen overgevoeligheidsreacties op­traden. P-insuline is echter bij orale toediening niet werk­zaam en draagt derhalve niet bij aan de hypoglykemische activiteit die wordt waargenomen bij orale toediening van de vruchten van Momordica charantia.

Gebruik van Bitter melon

Voor de behandeling van ouderdomsdiabetes kun je gebruik maken van extracten en preparaten, maar het is ook mogelijk om deze vruchten zelf te kweken en te gebruiken als groente.
Het vruchtvlees is sappig en smaakt bitter. De vrucht bevat vele zaden. Om de bittere smaak kwijt te raken wordt de vrucht een aantal uur in zout water geweekt. Daarna kan je de vruchten klaarmaken. Kleinere vruchten worden wel eens zoetzuur ingelegd. Ook bladeren en bloemen kunnen gegeten worden.