Rabarberwortel, mooi en machtig

Het kost me altijd wel wat moeite, zowel lichamelijk als emotioneel, om die indrukwekkende rabarberwortel zo maar uit de grond te halen. De Rheum palmatum is niet alleen een mooie sierplant maar had vroeger ook een grote geneeskrachtige reputatie, hij werd niet alleen als ordinair laxeermiddel gebruikt, maar was ook een van de kandidaten voor de heilige plant uit de Baghavad Gita, Soma, het voedsel der goden.

Rheum in de apotekersboeken

Van deze Rheum palmatum is het de wortel die ook in de officiële geneeskunde tot voor kort in gebruik is geweest. Hij hoort bij de zogenaamde antrachinondrogerijen samen met Aloë, Vuilboom, en Senna en zit ook in vele beruchte kruidenmengsel zoals Zweedse kruiden, Flor Essence en Essiac. In het eerste het beste apotekersboek bvb het pharmacotherapeutisch vademecum uit 1921 wordt hij besproken als Radix Rhei, de stengelvoet van verschillende soorten van het geslacht Rheum (R. Officinale en R. Palmatum). Als bereidingswijzen worden vermeld: Extractum Rhei, Extractum rhei compositum samen met Aloëxtract 20,o en hars van Jalapae 10,0, verder ook nog Tinctura Rhei aquosa, Siripus Rhei, Sirupus contra cholelithiasis (tegen galstenen), Vinum Rhei en Tinctura Rhei 1:10. In kleine hoeveelheden 1gr daags als stomachicum, 5 gr laxerend en nog minder dan 1gr daags stoppend.

Meestal wordt er in de Pharmacopee ook gedetailleerde, organoleptische beschrijvingen gegeven van de grondstoffen, dat klinkt dan zo: 'stukken zwaar, hard en bros....oppervlak bruingeel.... bij het kauwen knarst rabarberwortel tussen de tanden en kleurt het speeksel geel. Reuk eigenaardig, aromatisch, smaak bitterachtig, enigszins samentrekkend ( Nederlandsche Pharmacopee 1915).

Soorten Rheum

Van de bekendste rabarbersoort Rheum rhabarbum worden, zoals bekend, de stelen als groente of confituur gebruikt. Waar wij het hier over hebben zijn 2 andere rabarbersoorten, Rheum palmatum en Rheum officinale, die in de tuincentra soms verkrijgbaar zijn als sierplant, en waarvan alleen de wortel medicinaal gebruikt wordt.
Groeiplaats, oorsprong van de wilde soorten: N.W. China in Yunnan, Sichuan, Xizang en Gansu.

Inhoudstoffen van Rheum

• 3-12% anthrachinonen vooral 60-80% chrysophanol, emodine, aloe-emodine, rheine
• 10-25% di-anthrachinonen: sennosides A, B, C, D, E & F; naphtalines,
• 1% stilbenen;
• 5-10% tanninnen (looistoffen)
• 2-3% flavonoiden met rutine en verschillende polyfenolen.

Werking van rabarberwortel.

Het bijzondere is wel dat naast de vele laxerende stoffen, de antra-chinonen, er ook looistoffen in de wortel aanwezig zijn die juist een stoppende werking hebben. Het is dan ook zo, dat je afhankelijk van de dosering en de bereidingswijze, ofwel een laxerende ofwel een stoppende werking kan verkrijgen. Verder heeft de rabarberwortel ook een lever- en spijsverteringbevorderende werking.

Een minder bekende toepassing uit de Chinese fytotherapie is zijn gebruik tegen tandpijn. Je kan een instanttinctuur maken door wat geraspte wortel 5 minuten in alcohol te laten trekken, daarvan enkele druppels op een doekje of op watten te druppelen en dat tegen de pijnlijke tand te houden.

Nieuwe onderzoeken vermelden ook een kankerremmende werking van sommige antrachinonen in de Rheum palmatum en ook als vermageringsmiddel zou hij in combinatie met andere planten mogelijk gebruikt kunnen worden.

Namen en betekenis

Chinese rhubarb, da-huang, rhubarb en Turkish rhubarb.
De Latijnse naam rheum van 'rhein', vloeiend, stroom, verwijst naar de vloeibaar-makende, laxerende werking van de wortel. Met 'Rabarbar werd de afkomst van de plant aangeduid, aangevoerd van ver weg, uit het land der barbaren.

Voor nadere studie.

• Dreessen M, Eyssen H, and Lemli J. 1981. The metabolism of sennosides A and B by the intestinal microflora: in vitro and in vivo studies on rat and mouse. J Pharm Pharmacol 33: 678-681.
• Driscoll JS, Hazard JrHB, Wood Jr, and Goldin A. 1974. Structure-antitumor activity relationships among quinone derivatives. Cancer Chem Rep, Part 2 4: 1-27.
• Duke JA. 1985. Turkish rhubarb. In Handbook of Medicinal Herbs. CRC Press, Boca Raton, FL, p. 404; Emodin. p. 572.
• Wichtl M (ed). 1994. Rhei radix - Turkish rhubarb root (English translation by Norman Grainger Bisset). In Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals. CRC Press, Stuttgart, pp. 415-418. Originele Duitse versie Teedrogen. Wichtl e.a.
• Yagi T, Yamauchi K, and Kuwano S. 1997. The synergistic purgative action of aloe-emodin anthrone and rhein anthrone in mice: synergism in large intestinal propulsion and water secretion. J Pharm Pharmacol 49: 22-25.
• Li WY, Chan SW, Guo DJ, Chung MK, Leung TY, Yu PH. Water extract of Rheum officinale Baill. induces apoptosis in human lung adenocarcinoma A549 and human breast cancer MCF-7 cell lines. J Ethnopharmacol. 2009 Jul 15;124(2):251-6. The water extract of Da Huang exerts potential anticancer activity through growth inhibition and apoptosis on MCF-7 and A549 cells lines.