Laxeerkruiden, goed en slecht

Laxantia bestaan al zolang er mensen zijn. Deze laxeerkruiden dienden niet alleen om de ontlasting zo snel mogelijk uit het lichaam te drijven, maar zijn ook altijd in gebruik geweest om de gezondheid in het algemeen te bevorderen. Het waren de zogenaamde bloedzuiverende planten. Ook nu zijn er nog steeds kruidenmengsels en kruidenpreparaten in de handel zoals Zweedse kruiden, die voor een groot gedeelte uit laxeerkruiden samengesteld zijn.

Een beetje geschiedenis

Laxantia bestaan reeds zo lang als er grote beschavingen zijn. Bekend is dat de oude Egyptenaren wonderolie, geperst uit de plant Ricinus communis gebruikten. Een uitspraak in spijkerschrift op een kleitablet in Mesopotamië (600 v Chr) luidt, vertaald: wanneer castorolie wordt gemengd met bier, dan zal hij die dat drinkt worden gepurgeerd en hersteld. Dus ook daar werd wonderolie gebruikt. Kort na het begin van onze jaartelling noemen Plinius en Dioscorides de rabarber reeds als laxeerkruid, en Galenus (130-200 n Chr) kent de laxeermiddelen lijnzaad, vlozaad en vuilboombast. De laatste vier middelen zijn ook nu nog in gebruik. Plantaardige laxantia zijn onder te verdelen in twee groepen: contactlaxantia en bulklaxantia.

Contactlaxantia

De contaclaxantia bevorderen de peristaltiek door chemische prikkeling van de darmwand en verhogen het watergehalte van de faeces door vermindering van de resorptie van water en zouten cq toename van de uitscheiding ervan. Wonderolie is het oudst bekend, de werkzame stof is ricinolzuur. Daarnaast zijn er verschillende planten die op basis van anthraceenderivaten werkzaam zijn Rhamnus, Rheum en Senna soorten. Deze werken na 4 tot 12 uur.

Cassia, Rheum, Rhamnus en antrachinonen

Er zijn twee Senna soorten: Cassia angustifolia uit Azië en Cassia senna (ook: Cassia acutifolia) uit Noord-Afrika. Senna alexandrina is een naam die voor beide soorten wordt gebruikt. Zowel het blad als de peulen worden verwerkt. De werkzame stoffen, sennosiden, zijn dianthronen gekoppeld aan glucose. Die koppeling is heel belangrijk omdat daardoor de verbinding goed in water oplost, hetgeen tot gevolg heeft dat hij niet in de maag of dunne darm, maar pas in de dikke darm zijn werking ontplooit. In de dikke darm wordt de verbinding door de darmflora met enzymen bewerkt tot de actieve metaboliet (rhein-anthron). Van de Rhamnussoorten oa Vuilboom wordt de bast gebruikt. Ook hier zijn de werkzame verbindingen aan glucose gekoppeld. Hoewel de anthronvormen de werkzame verbindingen zijn, zijn deze in verse Rhamnusbast in zo'n grote hoeveelheid aanwezig dat ze buikkramp kunnen veroorzaken. Vandaar dat men vroeger bij voorkeur gedroogde bast, ouder dan één jaar, verkocht. Door bewaren oxideren de anthronen tot anthrachinonen. Bij inname worden deze dan door de darmflora gedeeltelijk weer omgezet tot anthron. Van de Russische rabarber of Rheum palmatum een sierplant met groot ingesneden blad, wordt de dikke, gelige wortel gebruikt.

Bij het gebruik van anthrachinonderivaten loopt de gebruiker gevaar in een vicieuze cirkel te belanden, waardoor de verstopping niet wordt verholpen maar in stand gehouden of verergerd. Bij langdurig en overmatig gebruik kan behalve hypokaliëmie (kaliumgebrek) ook een pseudo-melanosis coli, een goedaardige verkleuring in de dikke darm, ontstaan.
Deze antrachinonhoudende kruiden worden nog steeds te veel toegepast in de sfeer van zelfmedicatie, bijvoorbeeld in afslankthee, vermageringskruiden en Zweedse kruiden. Ze worden daardoor ook dikwijls veel te lang gebruikt. Terwijl ze alleen maar geschikt zijn om bij acute constipatie korte tijd gebruikt te worden.

Bulklaxantia, zogenaamde slijmstofplanten

Volumevergrotende laxantia, ook bulklaxantia genoemd werken minder snel (2 tot 3 dagen) maar zijn te verkiezen vanwege hun veel grotere veiligheid. De werking is gebaseerd op een mechanische en chemische prikkeling van de darmwand en een zachter worden van de faeces. Voorbeelden van bulklaxantia zijn zemelen, lijnzaad, vlozaad (psylliumzaad), sterculiagom of methylcellulose (behangplak). De werking van de plantaardige middelen komt dankzij moeilijk afbreekbare lange polysaccharidenketens tot stand. Deze houden water vast en daardoor zwelt het product. De polysacchariden (koolhydraten) worden gedeeltelijk afgebroken door de darmflora, waarbij organische zuren (propion-, boter-, azijn- en melkzuur, deze verlagen de pH) en ook gassen vrijkomen oa CO2, die ook weer de darminhoud doen toenemen.
Officieel het meest gebruikt is Psyllium of Vlozaad, het is het zaad van enkele weegbreesoorten vooral van Plantago psyllium, Plantago arenaria en Plantago ovata. Onze inheemse Plantago lanceolata bevat veel minder slijmstoffen maar is eventueel in grotere hoeveelheden ook wel te gebruiken.
Dosering van Vlozaad is 10gr zaad laten weken in 100gr water, water met zaad opdrinken en nog 200cc water extra drinken. Gebruik 2 x daags gedurende 4 dagen.

Het mag duidelijk zijn dat bulklaxantia (Vlozaad) veruit te verkiezen zijn boven contactlaxantia. Mogelijk kunnen deze zachte laxeermiddelen ook behulpzaam zijn bij andere darmproblemen zoals spastisch colon maar ook bij ouderdomsdiabetes en een te hoog cholesterolgehalte.