recensie

Pastoor Hens over Fenegriek

Als jonge, opkomende kruidendeskundige in de jaren 70 en 80, van de vorige eeuw, heb ik zeer bewust de kruidenpraatjes op de radio van Pastoor Hens meegemaakt. Ik vond wat hij vertelde over de kruiden wel interessant, al was de oubollige en prekerige manier van praten minder aantrekkelijk. De nieuwe generatie kruidenkenners, herboristen wilden van de kruidengeneeskunde toen juist een hedendaagse manier van leven maken. Een moderne, hippe lifestyle! Het was niet voor niks de tijd van de hippies.

Brochure

Nu nog eens 30 jaar later, liggen voor mij op tafel de toentertijd populaire BRT- brochures met de gesprekken op de radio van Pastoor Hens. Deze gesprekken werden uitgezonden in het bejaardenprogramma 'Zo d'ouden zongen' Bestaat dat nog bejaardenprogramma's? Het 5de en laatste deel over 'Kruiden en gezonde voeding' werd uitgegeven in 1987. Pastoor Hens was toen net overleden op de respectabele leeftijd van 85 jaar, hij was zich pas na zijn pensioenleeftijd voor de genezende kruiden gaan interesseren en zo op een merkwaardige manier een tweede 'carrière' begonnen. Eigenaardig is wel dat veel van die religieuze kruidendeskundigen pas na hun pensioen zich met kruiden zijn gaan bezighouden. Dat was onder andere voor Maria Treben zo en dus ook voor Pastoor Hens.

In het laatste boekje heeft Hens het over Sint Janskruid, Guldenroede, Tormentil, Longkruid, Ogentroost en ook over Fenegriek. Het praatje over Fenegriek kan ik mij nog goed herinneren. De rustige zekerheid en overtuiging; die blijkbaar eigen is aan gelovige mensen, sprak velen aan. Mensen hadden ook toen al behoefte aan zekerheid en kruidenmedicijnen, die wonderen konden verrichten en absoluut geen bijwerkingen hadden, gaven troost en houvast, zeker als dat door een oude, wijze man werd verkondigd.Ondertussen is het geloof in oude, wijze mensen en het geloof in de kracht van kruiden toch wel wat ondermijnd. Gelukkig zou ik zeggen, kritisch zijn kan geen kwaad, mits we nog enig vertrouwen over houden.

Ondertussen wil ik je toch een gesprek van Hens over fenegriek niet onthouden. Het zegt niet alleen iets over fenegriek, maar ook over Hens en zelfs over de BRT.

Interview met Hens

U wou ons iets vertellen over fenegriek. En nu moet ik U eerlijk bekennen, ik weet niet eens of het een kruid dan wel een mooie bloem is of een groente uit het Verre Oosten. Vertel ons eens iets meer over fenegriek.

Fenegriek is een soort klaver die door de Chinezen reeds 3700 jaar vóór Christus gebruikt werd als slijmlossend middel. De Egyptenaren en de Romeinen gebruikten het ook al eeuwenlang voor de Benedictijnen het vanuit Italië over de Alpen in onze streken brachten. Ook in de jaren 1500 werd fenegriek graag gebruikt in de geneeskunde, maar sindsdien werd het vergeten.
Het is een éénjarig kruid dat zijn wortel diep in de grond drijft, en ronde stengels vormt van 30 tot 60 cm hoog, weinig vertakt, met drievoudige blaadjes op behaarde bladstelen, en met gele of geel-witte bloempjes in de oksels. Het riekt naar kruidenkaas en deze reuk wordt sterker door het drogen. De zaden rieken ietwat opdringerig en smaken iets bitter, kruidig en meelachtig. Ze zijn te verkrijgen in de zaadhandels en in de apotheken.

U zegt "in de vergetelheid, sinds de jaren 1500". Wie heeft dan fenegriek weer opnieuw leren gebruiken?"

Pastoor Kneipp hoorde van een priester die van paarden hield, dat fenegriek uitzonderlijk goed was om bij paarden keelontsteking te genezen. En hij dacht dan zal het zeker ook wel zeer goed zijn voor mensen. En inderdaad hij bevond dat het een beste middel was om zweren en gezwellen op te lossen. Fenegriekzaad zegt hij, belet ontsteking, verzacht wat hard is, zuigt het vuil en de etter eruit en de wonden gaan niet dicht vóór het laatste vuiltje eruit is. Want fenegriekzaad werkt zo ettertrekkend zuiverend, dat het bloedvergiftiging belet en geen wild vlees laat ontstaan. Voor pleisters op wonden en zweren maakte Pastoor Kneipp fenegriekzaadbrij met in een kop kokend water 3-4 eetlepels gemalen fenegriekzaad te roeren, dan wordt dat net gekookte olie-achtige lijm en als men er dan nog wat azijn bij doet om nog sterker uit te trekken, en deze brij op een doekje strijkt en als pleister legt op open wonden, zweren of gezwellen en dan ook nog dikwijls vernieuwt dan geneest zulks bloedzweren, abcessen, verhardingen, open voetwonden, fijt, zwerende nagels enz.

Je hoort het, een deftig gesprek met veel verwijzigen naar zijn religieuze leermeesters, Pastoor Kneipp, maar ook naar andere voorgangers Priesnitz of zelfs helemaal teruggaand naar Hildegard von Bingen. Boeiende en ook wel leerrijke bronnen van informatie maar wel met een zekere eenzijdigheid. In de moderne kruidengeneeskunde proberen we juist een evenwicht te vinden tussen een spirituele en rationele fytotherapie om zo van de kruidenkennis en zijn gebruik een volwaardig instrument te maken voor de moderne geneeskunde en zo ook de natuurlijke leefwijze in te passen in onze huidige levensstijl.

Gedeeltelijke Monografie over Fenegriek van Herboristen Opleiding

Samenstelling / Werkzame Bestanddelen

• Slijmstoffen 20 tot 45% galactomannanen (in endosperm, celwandslijm)
• Hoge voedingswaarde: proteïnen 27%, vetten 10% in embryo, lecithine, ijzer- en fosforverbindingen
• Steroidsaponinen tot 2,2% (lit. 1, 2, 3, 11, 12), gaan na hydrolyse over in diosgenine en yamogenine
• Foenugraecine (lit. 10)
• Sterolen: cholesterol en sitosterol
• Flavonoiden: vitexine tot 0,36%
• Trigonelline
• Etherische olie 0,015% met de geurstof 3-hydroxy-4,5-dimethyl-2(5H) furanon

Farmacologie

• Emmolientia: verzachtend, bevordert rijping abcessen, heeft beschermende werking op de huid en slijmvliezen, bindt gifstoffen.
• Roborans: door hoge voedingswaarde, "plantaardig levertraan", zenuwversterkend door o.a. het lecithinegehalte, fosfor.
• Stimulerend: op darm, baarmoeder en hart (positief chronotroop) (lit. 13).
• Aperitivum.
• Bloedsuikerverlagend door zijn slijmstoffen en foenugraecine (lit. 10)
• Cholesterolverlagend (lit. 7, 8, 9).

Referenties

1.R.K. Gupta e.a. Phytochemistry 23, 2695, 1984: onderzoek steroidsaponinen in fenegriek.
2.R.K. Gupta e.a. Phytochemistry 24, 2399, 1985: onderzoek steroidsaponinen in fenegriek.
3.R.K. Gupta e.a. Phytochemistry 25, 22O5, 1986: onderzoek steroidsaponinen in fenegriek.
4.P. Girardou e.a. Planta medica 51, 533, 1985: onderzoek etherische olie in fenegriek.
5.l.A. Ala Meshal e.a. Fitoterapia 56, 236, 1985: extract tegen maagzweren bij ratten.
6.G. Ribes e.a. Ann. Nutr. Metab. 28, 37, 1984: antidiabetische werking bij honden.
7.G. Valette e.a. Atherosclerosis 5O, 1O5, 1984: onderzoeken naar de cholesterolverlagende werk­ing van fenegriek.
8.P.C. Singhal e.a. Indian Curr. Sci. 51, 136, 1982: onderzoeken naar de cholesterolverlagende werking
9.R.D. Sharma. Nutr. Rep. Int. 33, 669, 1986; C.A.104, 2O6O54, 1986: onderzoeken naar de cho­lesterol verlagende werking
10.S. Ghosal. Phytochemistry 13, 2247, 1974: bloedsuikerverlagende werking foenugraecin.
11.S.K. Bhattacharya e.a. Rheumatism 6, 1, 1971.
12.R. Tessche e.a. 2. Naturforsch. 2Ob, 5443, 1965: steroidsaponinen antiflogistisch.
13.M.S. Abdo e.a. Planta medica 17, 14, 1969.

En ondertussen wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de gezondheidswaarde van fenegriek, toch blijft de plant ook in de voeding nog steeds ondergewaardeerd.