Lapacho, boom met geneeskracht

Pau d'Arco of Lapacho, is een boom die van oorsprong uit Brazilië stamt, maar zich ook over andere landen van Zuid-Amerika heeft verspreid. Het is geen typische boom van het tropische regenwoud van het Amazone-gebied, zoals zo vaak gedacht wordt, maar de boom voelt zich vooral thuis in de koelte van het hooggebergte. Behalve in Brazilië komt Pau d'Arco ook voor in Noord-Argentinië, Paraguay en in de hooggelegen gedeelten van Bolivia en Peru.

De familie der Bignoniaceae, waartoe Pau d'Arco behoort, bestaat uit zo'n 100 verschillende soorten, waar­van vele zelfs voor specialisten moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. In Noord-Amerika worden sommige variëteiten ook als sierheester gekweekt. In de Spaans sprekende landen worden verschillende variëteiten van de boom Lapacho genoemd en in het Portugees sprekende Brazilië noemt men de boom Pau d'Arco of Ipê Roxo. Ook de namen Taheebo, Queschua en Tabebuia zijn in omloop. Door de verschillende namen en de sterk op elkaar lijkende variëteiten bestaat er veel verwarring welke van deze soorten de juiste is voor medici­nale toepassingen. Men gaat er thans vanuit dat de rose-paars bloeiende soort uit Zuid-Amerika (Tabebuia avellanedae) de sterkste geneeskrachtige werking heeft.

Pau d'Arco groeit tot op hoogten waar vele planten niet meer kunnen overleven en waar de atmosfeer een hoog ozongehalte heeft. Sommige bronnen noemen dan ook ozon als een van de bestanddelen van Pau d'Arco, maar de instabiele en potentieel schadelijke ozon wordt snel afgebroken. Pau d'Arco heeft unieke en­zymsystemen ontwikkeld, waarbij de schadelijke ozon als oxidant ten nutte wordt gemaakt om bepaalde plantaardige bestanddelen via een groot aantal tussenstappen om te zetten in lignine, een belangrijke bouw­steen van hout. Bij deze processen komen vrije radikalen vrij. In verband met de schadelijkheid van vrije radikalen heeft Pau d'Arco een krachtige antioxidant tot zijn beschikking, carnosol, die de hoeveelheid vrije radi­kalen binnen de perken houdt. Deze antioxidant is een van de meerdere werkzame stoffen waaraan Pau d'Arco zijn mogelijke antitumor werking te danken heeft.

Volksgeneeskunde

Het gebruik van Pau d'Arco als geneeskrachtige plant is al meer dan 1000 jaar bekend. Het was een van de onmisbare middelen uit het kruidenassortiment van de Braziliaanse Callawaya-indianen en de Inca's. Volgens eeuwenoude berichten zouden de Inca's door het gebruik van Pau d'Arco van vele kwalen en zelfs degeneratieve ziekten zijn genezen. De Braziliaanse indianen gebruikten de binnenste bast van Pau d'Arco eveneens voor een groot aantal toepassingen, zoals darmontsteking, dysenterie, koorts, keelontsteking, wondheling, ge­wrichtsontstekingen, blaasontsteking, aandoeningen van de luchtwegen, bloedsomloopstoringen, slangebeten en verschillende soorten kanker.

Werkzame bestanddelen

Uit honderden jaren ervaring weet men dat de binnenbast de beste therapeutische resultaten geeft, maar ook de buitenschors en het hout bevatten gedeeltelijk dezelfde werkzame bestanddelen. Een probleem is het sterk wisselende gehalte aan werkzame stoffen, afhankelijk van de variëteit van de boom of het deel van de boom dat gebruikt wordt. Dit verklaart ook de wisselende therapeutische successen die gemeld worden. De belangrijkste inhoudsstoffen zijn 18 verschillende chinonen, waaronder zowel naftochinonen als anthrachinonen, die overigens zelden samen in dezelfde plant voorkomen. De naftochinonen lapachol, beta-lapachone en xyloidone worden als de belangrijkste beschouwd. Daarnaast bevat Pau d'Arco de bioflavonoide querceti-ne, lapachenole, carnosol, indolen, coenzym Q, alkaloïden w.o. tecomine, hydroxybenzoëzuren en steroide saponinen. Lapachol is het eerste bestanddeel uit Pau d'Arco dat uitgebreid onderzocht werd. Reeds in 1882 werd het voor het eerst geïsoleerd uit Pau d'Arco en de chemische struktuur werd in 1896 vastgesteld. In 1956 werd in Brazilië de antibacteriële werking van lapachol aangetoond en later dat jaar isoleerden dezelfde onderzoe­kers alpha- en beta-lapachone en xyloidone uit Pau d'Arco, die eveneens bacterie- en schimmeldodende werking bleken te bezitten. Een groot aantal van de overige werkzame bestanddelen werd in 1967 aan de Universiteit van Aberdeen ontdekt. Zowel de antibiotische als de antitumor werking berust grotendeels op de eigenschap van lapachol en de andere naftochinonen om in te grijpen in de mitochondriale zuurstof-huishouding door electronentransport te verhinderen.

Hele plant beter dan afzonderlijke bestanddelen

Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan met werkzame stoffen die uit Pau d'Arco werden geïsoleerd. Hierbij worden keer op keer slechtere therapeutische resultaten geboekt dan bij het gebruik van een totaal­extract. Er wordt een afnemende werkzaamheid geconstateerd bij het steeds verder raffineren van het extract of bij het testen van de individuele bestanddelen. Het synergisme, dat wil zeggen het elkaar versterkende effekt van de verschillende werkzame bestanddelen, blijkt dus een zeer belangrijke rol te spelen. Dit geldt zo­wel voor de antibiotische eigenschappen als voor de antitumor werking, wat de 2 bekendste werkingen zijn van Tabebuia.

Namen

Tabebuia avellanedae, T. ipe, T. nicaraguensis, T. schunkeuigoi, T. serratifolia, T. altissima, T. palmeri, Gelseminum avellanedae, Handroanthus avellanedae, H. impetiginosus, Tecoma adenophylla, Tecoma avellanedae, Tecoma eximia, Tecoma impetiginosa, Tecoma integra, Tecoma ipe
Volkse namen: Pau d’arco, ipê, ipê roxo, lapacho, tahuari, taheebo, trumpet tree, ipê-contra-sarna, tabebuia ipê, tajy

Studies over Tabebuia en kanker

• Sun, X., et al. "Selective induction of necrotic cell death in cancer cells by beta-lapachone through activation of DNA damage response pathway." Cell Cycle. 2006 Sep; 5(17): 2029-35.
• Woo, H. J., et al. "Beta-lapachone, a quinone isolated from Tabebuia avellanedae, induces apoptosis in HepG2 hepatoma cell line through induction of Bax and activation of caspase." J. Med. Food. 2006 Summer; 9(2):161-8.
• Suzuki, M., et al. "Synergistic effects of radiation and beta-lapachone in DU-145 human prostate cancer cells in vitro." Radiat. Res. 2006; 165(5): 525-31.

Studies over Tabebuia en antibacteriele werking

• Pereira, E. M., et al. "Tabebuia avellanedae naphthoquinones: activity against methicillin-resistant staphylococcal strains, cytotoxic activity and in vivo dermal irritability analysis." Ann. Clin. Microbiol. Antimicrob. 2006 Mar; 5: 5.
• Park, B. S., et al. "Antibacterial activity of Tabebuia impetiginosa Martius ex DC (Taheebo) against Helicobacter pylori." J. Ethnopharmacol. 2006 Apr; 105(1-2): 255-62.
• Park, B. S., et al. “Selective growth-inhibiting effects of compounds identified in Tabebuia impetiginosa inner bark on human intestinal bacteria.” J. Agric. Food Chem. 2005 Feb; 23;53(4): 1152-7.
• Park, B. S., et al. “Antibacterial activity of Tabebuia impetiginosa Martius ex DC (Taheebo) against Helicobacter pylori.” J. Ethnopharmacol. 2005 Dec