Ogentroost of Euphrasia

Troost voor de ogen, dat zou het zeldzame plantje Euphrasia voor onze ogen moeten zijn. Hoe komt dit plantje aan zijn naam en is het echt goed voor de ogen? Het verhaal van ogentroost. Zeldzaam zijn ze wel, de frêle ogentroostjes. Tenminste in onze lage landen, want in de hoge Alpenweiden zie ik ze in de zomer met duizenden tussen het gras door piepen.
Het is zeker ook niet zó, dat ogentroost 'alle voorkomende oogkwalen en gezichtsverlies zou genezen', zoals Matthiolus lang geleden stelde; bij cataract of blindheid heeft dit plantje natuurlijk geen effect en we moeten dan ook ten zeerste betwijfelen of een veelvuldig gebruik ervan 'de verkoop van brillen met 50% zou doen afnemen' zoals ooit wel beweerd werd.

Wat geschiedenis van de ogentroost

Toch blijft het merkwaardig dat zo'n on-ooglijk plantje, als ik dat zo mag noemen, door de eeuwen altijd en overal met de ogen geassocieerd werd. Ook Dodoens kon niet om zijn wonderbaarlijke werking op de ogen heen. Hij schrijft 'Ooghentroost ghestooten en op die ooghen gheleyt oft sap daer af met wijn uutgheperst in die ooghen ghedruypt neemt wech ende gheneest die donckerheyt van den ooghen ende maeckt claer ghesichte.
Toch beschrijft hij ook een minder bekend gebruik van ogentroost, namelijk voor het geheugen 'stercket oock die memorie seer/ ende doet sterckelijck onthouwen. En dat is een werking die wij nu wel zouden kunnen gebruiken.
De beroemde of moet ik zeggen beruchte Culpepper geeft ons 'An Excellent Water to Clear the Sight. 'Take of Fennel, Eyebright, Roses, white Celandine, Vervain and Rue, of each a handful, the liver of a Goat chopt small, infuse them well in Eyebright Water, then distil them in an alembic, and you shall have a water will clear the sight beyond comparison.' Allemaal informatie uit 16de en 17de eeuw die wel boeiend is, maar wat moeten we er mee in de een en twintigste eeuw.

Medicinaal gebruik: oogontsteking

Toch heeft dit lieve miniplantje zijn naam niet gestolen. Recentere onderzoeken hebben ontstekingswerende stoffen gevonden, die mogelijk gunstig kunnen werken bij conjunctivitis, tranen der ogen en lichte oogontstekingen. De wetenschappelijke bewijzen zijn nog niet overtuigend genoeg, maar de vele succesvolle ervaringen zijn dat des te meer.
Andere wetenschappelijke onderzoeken vermelden ook een bloedsuikerverlagende en een anti-inflammatoire werking.

Er zijn nog andere indicaties waarbij ogentroost mogelijk gebruikt kan worden. Er word ook een hoestmiddeltje van gemaakt; de Ameri­kanen gebruiken hem bij hoofdverkoudheid, Kneipp rade ogentroost aan als een goed maagmiddel, omdat hij de spijsvertering bevordert en de maagsappen stimuleert. En in de homeopathie wordt Euphrasia voorgeschreven bij hoofdverkoudheid, catarre van ogen en neus en bij conjunctivitis, als 'het tranen irritant is en de neus loopt'.

Etymologie van ogentroost

Ogentroost, zijn wetenschappelijke naam Euphrasia komt van het Griekse euphrainoo, wat ik verheug mij betekent. Mogelijk verwijst de naam ook naar een van de drie Griekse gratiën Euphrosyne.  Andere namen zijn ocularia, red eyebright, meadow eyebright, casse-lunettes, laegeojentrost (Deens)) en luminella, zoals je leest allemaal verwijzend naar zijn werking op de ogen.

Euphrasia botanisch bekeken

Het plantje is een halfparasiet, hij groeit op zonnige weiden, op open plekken in het bos, op schrale en grazige gronden. De bruinachtige, sterk vertakte en harige stengels worden 5-30 cm hoog. De blaadjes - twee aan twee - zijn ovaal puntig, gekarteld en harig. De bloempjes die een soort trosjes vormen, zijn klein, bleekblauw of wit; de bovenlip heeft de vorm van een soort helmpje en de onderlip is verdeeld in drie lobben. Aan de basis hiervan bevindt zich een geel vlekje dat naar het midden toe donkerder is, waardoor het aan een oog doet denken. Door deze overeenkomst is het volgens de signatuurleer duidelijk dat deze plant speciaal voor de ogen goed zou zijn.

Voor verder onderzoek

• Ersoz T, Berkman MZ, Tasdemir D, et al. An iridoid glucoside from Euphrasia pectinata. J Nat Prod 2000;63(10):1449-1450.
• Hattori M, Kawata Y, Inoue K, et al. Transformation of aucubin to new pyridine monoterpene alkaloids, aucubinines A and B, by human intestinal bacteria. Phytother Res 1990;4(2):66-70.
• Lee DH, Cho IG, Park MS, et al. Studies on the possible mechanisms of protective activity against alpha- amanitin poisoning by aucubin. Arch Pharm Res 2001;24(1):55-63. 
• Mokkapatti R. An experimental double-blind study to evaluate the use of Euphrasia in preventing conjunctivitis. Brit Homoeopath J 1992;1(81):22-24.
• Porchezhian E, Ansari SH, Shreedharan NK. Antihyperglycemic activity of Euphrasia officinale leaves. Fitoterapia 2000;71(5):522-526. 
• Salama O, Sticher O. Iridoid glucosides from Euphrasia rostkoviana. Part 4. Glycosides from Euphrasia species. Planta Med 1983;47:90-94. 
• Stoss M, Michels C, Peter E, et al. Prospective cohort trial of Euphrasia single-dose eye drops in conjunctivitis. J Altern Complement Med 2000;6(6):499-508.