Verboden liefde: als je omgeving je relatie afkeurt

Verboden liefde: omdat de ander getrouwd is, uit een heel andere cultuur komt of er een groot leeftijdverschil is. Is zo'n liefde levensvatbaar, ondanks alle druk van buitenaf? En waarom kiezen vrouwen überhaupt voor zo'n stekelig liefdespad? 'Liefde overwint alles,' het klinkt zo mooi. Maar het is niet altijd waar. Karin (35): 'Toen ik hem tegenkwam, dacht ik: hij is vast wel érg jong. Toch spraken we af. Al snel hadden we een relatie. Toen hij uiteindelijk schoorvoetend vertelde hoe oud hij was, schrok ik. Hij was 22. Bovendien bleek hij illegaal en conservatief islamitisch opgevoed. Hij wilde meteen weten of ik hier problemen mee had. Dan ging hij weg. Dat wilde ik niet. Toch kwamen die problemen er. Zijn familie was ver weg en wist nergens van. Maar mijn vrienden en familie reageerden afkeurend of bagatelliserend: hij was het snoepje van de week, en anders was hij fout of zelfs eng, vanwege zijn culturele achtergrond. Het grootste struikelblok was ik echter zelf. Ik kon mezelf die relatie niet verkopen. Ik schaamde me. Voor anderen hield ik hem zoveel mogelijk verborgen. Niemand wist ook, dat hij illegaal was. Op straat zag ik mensen denken: hoe komt ze erop, zo'n jonge jongen. Onze relatie kwam onder druk. Niet alleen door het leeftijdverschil. Er was een machtsonevenwicht: ik, geslaagd in mijn leven en werk - hij, illegaal, arm en ver van huis. Daar had vooral hij het moeilijk mee. In onze relatie had ik de beslissingsmacht, want hij twijfelde niet. Ik ging een stap vooruit als ik mijn hart volgde. Twee achteruit als ik rationeel dacht."

Druk op de ketel

Karin: "De druk op de ketel groeide. Hij werd nijdig, bijna agressief, omdat ik hem niet definitief toeliet. Uiteindelijk barstte de bom tijdens een enorme ruzie. Het liep stuk. Mensen die zeggen dat 'dus' het gevoel tekortschiet, weten niet hoe zwaar het is om tegen de norm in te gaan. De tegendruk vanuit je omgeving is erg genoeg. Maar als je jezelf veroordeelt, is je relatie gedoemd. Alsof de duvel ermee speelt, heb ik nu wéér een zwak voor een veel te jonge man. Deze keer laat ik het niet toe. Ik verzet me ertegen, weiger het serieus te nemen. Maar de verscheurdheid is er - alweer - niet minder om.'

Verstrikt geraakt

In het beginstadium van een verboden liefde kun je tot op zekere hoogte je beslissingen sturen: doorgaan, of stoppen. Pas gaandeweg raak je verstrikt. Senna (28): 'Ik ontmoette hem zes jaar geleden. Hij was getrouwd én 20 jaar ouder. Niets voor mij! Toch vond ik hem te spannend om los te laten. We bleven elkaar zien. Twijfel sloeg om in liefde. In het begin was ik gelukkig. Het is heel intens. Je hebt een gestolen uurtje samen, gaat totaal in elkaar op. De sex is voortreffelijk. Als minnares draai je niet op voor vuile was of kinderen, je krijgt aandacht en cadeautjes. Mischien speelt bindingsangst een rol. Ik heb alle vrijheid. Als ik uitga, hang ik lekker de beest uit. Maar als je beseft dat je nooit in het openbaar samen zult zijn, wordt het minder leuk. Hij zal zijn vrouw niet verlaten."

Ooit wil ik nummer één zijn

Senna: "Ooit wil ik iemands nummer één zijn, en wil ik kinderen. Maar stel dat hij voor me koos? Dan zat ik zelf constant in angst dat hij vreemd gaat. Gelukkig ben ik niet meer. Ik kan met, noch zonder. Ik voel me schuldig tegenover vriendinnen, en mijn ouders. Ze accepteren het, maar hoe ongelukkiger ik word, des te meer doe ik hen verdriet. Ook heb ik medelijden met zijn vrouw. Hij neemt haar in de maling, ik help eraan mee. Anderzijds denk ik: zij is net als ik. Ze weet donders goed wat er speelt, maar kan hem niet loslaten en voor zichzelf kiezen. Als ik in bed hoor dat zijn kinderen vroegen of hij alweer moest overwerken, voel ik me schuldig. Ook schaam ik me voor mezelf, dat ik met zo'n oude man ga. Hij had mijn vader kunnen zijn.
Soms wil ik hem bij wijze van spreken bijna afslachten. Dat is de enige oplossing om van hem af te komen. Ik heb het zeker twintig keer uitgemaakt. Maar wil ik hem uitbannen, dan zeg hij dat hij van me houdt, en ben ik weer verkocht. Misschien is het een verslaving. Ik ben weleens bang dat ik opeens tien jaar verder ben, en niets heb opgebouwd. Maar dingen gebeuren met een reden. Ik ben ervan overtuigd dat ik hiervan iets moet leren, dat ik ooit sterker eruit kom. Toch is mijn advies aan andere vrouwen: begin er niet mee, of stop voor het te laat is.'

Schuldgevoel en schaamte

Uit bovenstaande verhalen blijkt, hoe moeilijk verboden liefde kan zijn. Vooral het ervaren van afkeuring, schuldgevoel en schaamte zijn een last op verliefde schouders. Seger Breugelmans van de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Tilburg: 'Schaamte en schuld reageren op omgang met anderen. Dat in tegenstelling tot bijvoorbeeld boosheid: je kunt ook boos worden op je auto. Bij schaamte en schuld is sociale context bepalend. Ga je tegen geldende normen in, dan ontstaat schaamte of schuldgevoel. Die normen zijn wel relatief: in bepaalde culturen is het prima meerdere geliefden te hebben, in andere niet. Anderzijds zijn er gemeenschappelijke normen. Wie naar bed gaat met een getrouwde partner, schaadt een relatie. Een 'normaal' mens voelt zich dan schuldig. Schuldgevoel betreft relaties met anderen: daar loopt iets scheef. De gebruikelijke reactie op schuldgevoel is dan ook, willen repareren, compenseren. Met schaamte zit dat anders. Dat leidt tot terugtrekgedrag, of verberging. Je wilt door de grond zakken. Weet niemand van je verboden liefde, dan is het nog geen ramp. Maar stel dat anderen ervan weten, of je dénkt dat dat zo is? Dan bekijk je jezelf door hun ogen, en wordt het een zaak van publieke afkeuring. Je begint jezelf te zien als zwak, of slecht.'

Een affaire: één op de tien

In Carolien Roodvoets boek 'de Duivelsdriehoek' staat een schatting dat een op de tien vrouwen een affaire heeft gehad. Volgens sommige onderzoeken en enquetes is dat nog een heel voorzichtige schatting, en kan het aantal weleens veel hoger liggen. Daarover kun je morele oordelen vellen - of concluderen dat er veel wordt geleden in naam der liefde. Seger Breugelmans: 'Met schuldgevoel en schaamte valt heel moeilijk te leven. We ervaren dit als negatieve emoties, en bovendien als continue signalen dat iets moet worden opgelost. Chronische schaamte en schuld leiden tot grote psychische en fysieke problemen, tot suïcide en verslavingsgedrag toe.' Schaamte en schuld spelen ook als je je eigen gedrag niet als 'fout' ziet. Wanneer bijvoorbeeld de streng religieuze familie van je geliefde je niet accepteert, omdat je onkerkelijk bent, is dat waarschijnlijk moeilijk te begrijpen. Toch is de ontwrichting die je liefde aanricht, duidelijk.

Leven onder druk

Veel vrouwen kiezen ondanks alles voor verboden liefde. Hoe 'overleven' ze dat? Breugelmans: 'Emoties zijn tot op zekere hoogte te sturen. Kijk maar naar trainingen gericht tegen irrationele angsten. Stel je liefde en lust voorop en redeneer je consequenties voor anderen weg, dan kun je ermee leven. Bovendien zijn we goed in excuses bedenken. Toch krijgen de meeste mensen wroeging. Maar vooral het leven met sociale afkeuring of uitsluiting is nauwelijks te doen. Je ervaart dat anderen je 'slecht' vinden. Ik denk dat positieve gevoelens van liefde en geluk daarbij uiteindelijk in het niet zinken. Toch zijn schaamte en schuldgevoel niet puur negatief; op lange termijn zelfs constructief. Een mens weegt constant af: wat wil ik, wat wil de maatschappij? Emoties helpen daarbij. Ze zetten aan tot handelen, of tot wegvluchten.' De keuze die je uiteindelijk maakt, is dus vaak een heel bewuste.

Patiënte (te) 'genezen'?

Uit het bovenstaande volgt toch vooral een sombere conclusie: verboden liefde veroorzaakt meer leed dan geluk. Niet alleen voor je omgeving, ook voor jezelf. Waarom begint iemand er dan aan - in veel gevallen zelfs jarenlang, of keer op keer? Is het een verslaving, zoals de geïnterviewde minnares Senna suggereerde? De Leidse psychotherapeute Mieke Waaijer, gespecialiseerd in o.a. relatie- en Louise Hay-therapie: 'Zo zou ik het niet noemen. Ik leg eerder een link met persoonlijkheid. Gebrek aan eigenwaarde is een sleutelbegrip. Veel mensen lijken zichzelf geen ongecompliceerde, vervullende liefde te gunnen. Of geen liefde voor zichzelf alleen. Dat geldt beslist niet alleen voor 'underdogs'. Ik heb in mijn praktijk zeer zelfstandige en geslaagde vrouwen gezien, die alleen op dat ene punt inleveren. Vaak is het een gevolg van min of meer onbewuste denkpatronen. Je voelt je niet goed genoeg, maar bent je er niet bewust van.' Het venijnige is, dat gedrag zich handhaaft zolang bewustzijn ontbreekt. Maar wie telkens weer verboden liefdes treft, stuit vroeg of laat op een 'aha-erlebnis.' En daarmee op een koe van een aanknopingspunt. Mieke Waaijer: 'Word je je bewust dat er een patroon is, dan moet je je in alle eerlijkheid durven afvragen: waarom doe ik dit? Laat alle excuses aan je voorbij gaan. Onderzoek je gevoel. Voel je je ongemakkelijk bij het idee van iemand die alleen voor jou gaat? Komt een man die 'vrij' is te dichtbij? Haal je er emotioneel nét genoeg uit, omdat je je liever concentreert op andere, minder gevoelige zaken? Voel je je snel emotioneel afhankelijk? Enzovoort.'

Overtuigingen over jezelf

Let wel: zelfonderzoek is een stevige opgaaf. Mieke Waaijer: 'De weg naar bewustwording is moeilijk, zeker als je nooit besefte dat je beperkende overtuigingen over jezelf hebt. Dat is confronterend. Patronen doorbreken brengt je bovendien tijdelijk in een grijs niemandsland. Er ontstaat een leegte waar vertrouwde patronen zaten. Wat of wie zal dat opvullen? Zul je niet eenzaam zijn?Bewustwording gaat gepaard met angsten, gevoelens van stuurloosheid of depressie. Maar die ontreddering is tijdelijk. Het leven met beperkende gedachtepatronen zoals 'ik ben het niet waard een liefde voor mezelf te hebben' is te vergelijken met een zelf gecreëerde gevangenis. Het loont om dat te doorbreken. Schroom niet om de steun van een psycholoog of psychotherapeut te vragen. Het is een zware taak, dat lukt lang niet altijd alleen. Als je pijn hebt, ga je naar de dokter. Bij liefdespijn kun je ook deskundige hulp zoeken. Maar welke weg je ook kiest, het is de moeite waard. Dat leert de ervaring. Aan het eind van het bewustwordingsproces zijn mensen blij met de nieuwe mogelijkheden die ze voor zichzelf hebben geopend.'


(Slotnoot)
De persoonlijke gegevens van Senna en Karin zijn veranderd uit privacy-overwegingen. Dit is een geautoriseerde bewerking van een artikel dat eerder verscheen in het maandblad Santé