Seks bij mindervaliden

De neiging bestaat vaak om ten overstaan van lichamelijk gehandicapten te suggeren dat seks niets voor hen is. Vaak zijn dezen hierdoor dermate gefrustreerd, dat ze niet durven spreken over hun seksuele behoeften. In feite zijn bij het vrijen slechts een paar eenvoudige technieken nodig om te maken dat ook lichamelijk gehandicapten op dit gebied een bevredigend persoonlijk bestaan kunnen leiden.
Tal van lichamelijk gezonde mensen verkeren in de mening dat mannen en vrouwen met een handicap geen seksuele gevoelens hebben. Maar, hoewel invaliditeit de oorzaak kan zijn van problemen in de seksuele verhouding (en dan niet alleen fysieke, maar ook emotionele en sociale moeilijkheden), deze mensen hebben wel degelijk seksuele noden en spanningen.

Sociale problemen

Als de lichamelijk gehandicapte persoon ongetrouwd is, wordt deze - vanuit de gedachte dat hij of zij geen seksuele belangstelling zou hebben - door zijn of haar familieleden op een subtiele manier buiten allerlei situaties gehouden die - indirect, direct of onmiskenbaar - seksueel gekleurd zijn.

Men gaat zelfs zo ver, dat men de confrontatie met personen van het andere geslacht, die tot seksuele fantasieën aanleiding zou kunnen geven, tracht te verhinderen. Op den duur komt het zo ver dat ook de gehandicapte zelf het hier genoemde misverstand met betrekking tot ‘invaliditeit-seksualiteit’ als juist beschouwt, waardoor hij steeds meer gegeneerd en gehinderd wordt om zelfs maar over dit soort zaken te spreken. Bovendien komen er domweg problemen voort uit de lichamelijke beperkingen van de gehandicapte mens. Zo kan hij bijvoorbeeld niet op eigen initiatief reizen, waardoor hij in ieder geval minder in de gelegenheid is om mensen te ontmoeten, en om zelf een persoon uit te kiezen met wie wellicht een seksuele relatie mogelijk zou zijn. Op den duur maakt dit dat zijn hele houding ten aanzien van anderen, en zeker ten aanzien van nieuwe vrienden en kennissen, nogal star wordt. Maar ook als hij zich bijvoorbeeld met een rolstoel kan voortbewegen, dan zijn er tal van openbare gelegenheden niet ingericht op het gebruik van rolstoelen. Ook hierdoor zullen de sociale mogelijkheden verminderen. Alleen al het feit dat een gehandicapt persoon bijna altijd begeleid moet worden door een verzorger, maakt dat hij zich gemakkelijk geremd zal voelen, als hij, tijdens het spreekuur bij zijn arts, zou willen spreken over zijn meest intieme behoeften.

Ook kan de omstandigheid genoemd worden dat de van zijn geboorte af gehandicapte tiener vrijwel geheel aangewezen is op zijn ouders, als het gaat om voorlichting. Zelfs literatuur over seksuele onderwerpen krijgt hij pas in handen als het door hen is goedgekeurd.

Daarom komt het erop aan dat familieleden en vrienden van de gehandicapte moeite doen om zijn of haar noden te begrijpen, te helpen, te bemoedigen en mee te werken aan het creëren van sociale contacten, waardoor althans een enigszins draaglijk of ‘normaal’ bestaan mogelijk wordt.

Emotionele problemen

Tal van lichamelijke gehandicapten (of ze dit nu zijn vanaf hun geboorte dan wel geworden op latere leeftijd) voelen zichzelf beschadigd en onaantrekkelijk. Mannen en vrouwen die bijvoorbeeldeen amputatie van een been respectievelijk borst ondergaan hebben of die lijden aan een chronische huidziekte, hebben niet zelden de neiging zelfs de geringste aanraking - ook al is deze afkomstig van een goede vriend of vriendin - af te weren, omdat zij zich schamen voor hun eigen lichaam. Personen met aangeboren afwijkingen, zoals een spastische verlamming, kunnen gewoon niet geloven dat er iemand is die hen aantrekkelijk zou kunnen vinden. Zij zijn immers opgegroeid in het besef dat hun lichaam totaal verschillend is van dat van anderen. Vaak zijn zij zo verdrietig en rancuneus over hun situatie en hun invaliditeit, dat zij er niet aan toekomen hieraan iets te doen.

Al deze gevoelens zijn moeilijk te uiten, omdat juist de invaliditeit en het mismaakt-zijn psychisch ingeslepen zijn. De onderdrukking van voor de betrokkende zeer essentiële gevoelens maakt dat hij op den duur ook in andere opzichten een starre en geremde persoon wordt. Een echtpaar dat seksuele moeilijkheden heeft ten gevolge van invaliditeit, zou moeten trachten elkaar deelgenoot te maken van angsten en verwachtingen. Dit is goed omdat, hoe meer zij elkaars denken en voelen delen, de kans dan des te groter is dat ook de seksualiteit haar plaats in de relatie herneemt en dat beiden op den duur weer vreugde hierin kunnen vinden. Toch is dit beslist geen gemakkelijk proces. De personen in kwestie zijn namelijk niet alleen bang dat ze zichzelf verraden, maar ook dat hun gedrag als zodanig verkeerd wordt uitgelegd. Daardoor is de kiem van het wantrouwen gelegd. Vanaf dit stadium wordt de communicatie steeds moeilijker en er is dan vaak professionele hulp nodig om uit de moeilijkheden te komen.

Lichamelijke problemen

Er zijn fysieke moeilijkheden die zo ernstig zijn dat ze normale geslachtsgemeenschap onmogelijk maken. Maar het zijn vooral pijn en bewegingsbeperking die door de lichamelijk gehandicapten zien worden als een belemmering bij het vrijen. Laatstgenoemde belemmeringen kunnen vaak overwonnen worden door enige eenvoudige technieken, en door het nemen van bepaalde voorzorgen. Men kan bijvoorbeeld kussens onder pijnlijke ledematen leggen, waardoor deze niet op pijnlijke wijze in het bewegingspatroon gaan meedoen. Een kussen dat geplaatst is onder de heupen van de vrouw tilt haar bekken op, waardoor de binnendringing gemakkelijker wordt.

Pijnlijke handen maken het aanraken en liefkozen tot een moeizame geschiedenis, terwijl afwijkingen in knieën, heupen en schouders het onmogelijk maken zich voorover te buigen of een zwaar gewicht te dragen. In dit soort gevallen kan men vóór het liefdesspel een pijnstiller innemen, waardoor de bezwaren verminderen en een grotere vrijheid van beweging mogelijk is.

Houdingen

Als men de schroom overwint tot het vinden van nieuwe houdingen of standen bij het vrijen, dan kan dat, ook bij geringe invaliditeit, de gehele seksuele beleving aanzienlijk plezieriger maken. De missionarishouding kan voor bepaalde gehandicapten erg pijnlijk of zelfs onmogelijk zijn. Vrouwen met gewrichtsontsteking aan de heupen of knieën of met aandoeningen van het zenuwstelsel kunnen vaak nauwelijks hun benen spreiden als ze op hun rug liggen.

Anderzijds kan het ook vóórkomen dat een man met gewrichtsontsteking van armen of schouders of met rugklachten nauwelijks in staat is zijn eigen gewicht te dragen, terwijl hij in geval van een hart-of longaandoening niet in staat is de genoemde positie lang vol te houden. Echtparen met de in het voorgaande genoemde handicaps kunnen het best een houdingspatroon aannemen waarbij de man op zijn rug ligt en de vrouw bovenop hem zit of ligt. De volgende houding zou een ander alternatief kunnen zijn: zowel man als vrouw op dezelfde zijde, waarbij de man - als achterste - vanuit deze houding in de schede kan penetreren. Dit blijkt gemakkelijker en minder uitputtend te zijn dan veel andere houdingen. Vooral oudere echtparen, vrouwen met buikpijn en mensen die kampen met ademnood of zwakte in de benen, vinden dit een waardevolle methode.

Mannen met ruggemergaandoeningen (bijvoorbeeld als gevolg van een wervelbreuk) of met een zenuwziekte zijn vaak niet in staat een zodanige erectie te krijgen, dat penetratie mogelijk wordt. De vrouw kan hierin tot hulp zijn door schrijlings op haar partner te gaan zitten en zijn penis in haar schede te leiden.totdat alsnog een erectie tot stand komt.
Wanneer een van de partners dusdanige blaasklachten heeft dat het dragen van een catheter noodzakelijk is, kan dat hinderlijk zijn bij het vrijen. Op aanraden van de arts kan, voordat men gemeenschap heeft, de catheter in kwestie verwijderd en naderhand weer ingebracht worden. Uiteraard dient hierbij op advies van de huisarts gehandeld te worden, omdat hier vele en diverse oorzaken in het spel kunnen zijn. Patiënten die een stoma hebben en het daarbij behorende plastic opvangzakje dienen te dragen, moeten beseffen dat deze voorziening reeds enige weken na de ingreep op perfecte wijze dient de functioneren. Dit houdt ook in dat het niet mag losraken - ook niet tijdens het vrijen - en dat een en ander volkomen reukloos dient te zijn. Er zijn mensen die zich hiervoor begrijpelijkerwijs generen, en het geheel camoufleren met bijvoorbeeld een vrolijk gekleurde sjaal.

Andere liefdestechnieken

Als de normale geslachtsgemeenschap door de een of andere oorzaak onmogelijk geworden is, of als een van beide partners weinig of geen bevrediging ervaart, hoeft men niet totaal van het vrijen af te zien. Ook zijn er echtparen die, vanaf het ontstaan van de invaliditeit, het besluit nemen om in aparte bedden te gaan slapen. Dit dient beschouwd te worden als een grote en verdrietige vergissing, aangezien alleen al de nabijheid en de warmte van de ander niet slechts een troostend, maar eveneens een versterkend element kan zijn.

Hoewel de geslachtelijke gewaarwordingen over het algemeen het meest aan seksuele opwinding bijdragen, zijn ook de lippen, de mond, de tepels en de oren uitermate gevoelig. Men kan ook veel genoegen beleven door de genoemde zones aan te raken, te kussen, enzovoorts. Het knuffelen en liefkozen van het lichaam als geheel, alsook orale seks, kunnen uiteraard een seksueel plezier geven. Er zijn voorwerpen die een hulp kunnen zijn voor hen die niet in staat zijn tot enigerlei geslachtsgemeenschap. Zo kent men tal van type en maten van de kunstpenis, die men kan gebruiken door middel van handbediening of door hem vast te binden op het lichaam van de man.

Tenslotte kan het nuttig zijn om een vibrator te gebruiken teneinde de vrouw, bij wie dit op de normale manier niet lukt, op deze manier seksueel te stimuleren.

Praktische problemen

Soms is het voor gehandicapte paren moeilijk ombepaalde voorbehoedmethoden toe te passen. Zo is de man met krachteloze pijnlijke handen en vingers soms moeilijk in staat om een condoom te gebruiken, of is het voor de vrouw met gewrichtsontsteking van de heup of rugpijn, ondraaglijk geworden een pessarium in te brengen. Spiraaltjes veroorzaken soms een sterkere menstruatie, die zeer hinderlijk kan zijn voor een vrouw die moeite heeft met hygiënische zelfverzorging, of die afhankelijk is van een rolstoel.

Men moet daarbij echt de vrijheid nemen de huisarts in dit soort dingen raadplegen, aangezien men zonder voorbehoedmethode alleen maar angstiger wordt voor een ongewenste zwangerschap - hetgeen ertoe kan leiden dat men alle seksuele activiteit opgeeft.

Sommige lichamelijk gehandicapte echtparen zouden graag een kind hebben, maar ze maken zich erg veel zorgen over de mogelijkheid dat dit kind het slachtoffer zou kunnen worden van een erfelijke aandoening. Onder deze omstandigheden is het beslist noodzakelijk een bureau voor erfelijkheidsadviezen om raad te vragen. Zulke instellingen zijn in de meeste regio’s aanwezig. Aldus kunnen lichamelijk gehandicapten via een dergelijk bureau te weten komen of hun aandoening erfelijk vastgelegd is, en hoe groot de kans is dat hun kind die aandoening zal krijgen.