Dwangstoornis, vaak persoonlijk geheim, wel te behandelen

Dwangstoornis is een heel bijzonder probleem dat uit twee elementen bestaat. Het ene element is een dwanggedachten en het andere is dwangmatig handelen. Op een dwanggedachte volgt overigens ook vaak dwangmatig handelen. Een andere term voor dwangstoornis luidt obsessief compulsieve stoornis waarbij obsessief slaat op dwanggedachten en compulsief op dwangmatig handelen.

Activiteiten leiden tot vicieuze cirkel

De onderliggende drijfveer voor dwangstoornis is meestal angst. Lijders aan de stoornis zijn zich in de regel goed bewust van de zinloosheid van hun acties maar kunnen de drang niet weerstaan. Dwangstoornis kenmerkt zich vooral door herhaaldelijk bepaalde handelingen te verrichten, voortdurend te controleren en rituelen uit te voeren. Die activiteiten kunnen op zich weer leiden tot meer angst waardoor een vicieuze cirkel kan ontstaan.

Smetvrees en oorzaken

Een veel voorkomende dwangstoornis is smetvrees. Het dwangmatig handelen bestaat bij smetvrees uit het uitvoerig controleren van het lichaam en de omgeving op properheid. Uitingen daarvan zijn bijvoorbeeld alles in de omgeving voortdurend schoonmaken en ook veelvuldig douchen en kleren wassen. Oorzaken voor smetvrees kunnen zijn: traumatische ervaringen, overmatig streven naar perfectie, extreme gevoeligheid voor bijgeloof of opvoeding.

Smetvrees en dagelijks leven

Bij lijders aan smetvrees wordt vaak het hele leven beheerst door de vrees en de handelingen die vanuit die angst worden verricht. Zo zal iemand altijd meteen zijn handen wassen na elke handeling of lichamelijk contact met andere personen. Ook moet alles schoon worden gemaakt wat anderen hebben aangeraakt tot zelfs tuinhekjes toe. Een scala aan rituele handelingen behoort tot het dagelijkse werk van iemand met smetvrees.

Geen hulp vanwege taboe

Het aantal mensen dat lijdt aan smetvrees is niet precies bekend omdat meestal alleen de directe omgeving op de hoogte is of zelfs niet. De stap naar psychische hulp wordt naar verhouding weinig gezet omdat er een taboe rust op smetvrees. Toch is smetvrees ook voor de omgeving een groot probleem alleen al vanwege het ontwijkgedrag dat lijders aan de vrees vertonen.

Angst voor gevaar vaak niet reëel

Compulsief gedrag bestaat bijvoorbeeld uit het uitvoeren van rituelen waarmee getracht wordt om onheil af te wenden. De acties zijn daarbij niet het gevolg van reëel aanwezig gevaar maar komen voort uit een angst voor gevaar. Een voorbeeld hiervan is om niet op de rand van de stoep te stappen. Andere voorbeelden zijn eindeloos een gebed opzeggen of perse een bepaalde kleur kleding te willen dragen uit angst dat er anders iets vreselijks gebeurt.

Rituelen uitvoeren

Bij rituelen worden vaak twee zaken met elkaar verbonden die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben zoals bijvoorbeeld niet langs een begraafplaats te willen rijden omdat dit ongeluk zou brengen. Ook komen rituelen voor waarbij helemaal niet duidelijk is waarom die worden uitgevoerd zoals een bepaald voorwerp perse een aantal keren te willen aanraken.

Veel en overbodige energie

Dwanggedachten kunnen veel energie opslokken en tot overbodige handelingen leiden. Ook al is eigenlijk duidelijk dat een actie is uitgevoerd geeft de dwanggedachte aan om nogmaals te controleren. Is het gas wel uitgedaan? Is die deur wel goed gesloten? Zit mijn rijbewijs wel in mijn tas? Heb ik mijn zonnebril wel bij me? Ook gedachten als: Ik moet vandaag dit of dat doen want als ik wacht tot morgen brengt het onheil enz.

Persoonlijk geheim

Vooral in milde vorm is een dwangstoornis vaak een persoonlijk geheim. Wie vertelt graag in alle openheid drie keer het gas te controleren alvorens boodschappen te gaan doen? Wie geeft toe regelmatig de deurklinken af te soppen of wel tien keer de handen te wassen bij het bereiden van een visgerecht? Ook zal het niet tot de eerste ochtendmededelingen horen om te zeggen dat je elke morgen na vertrek van huis weer terug fietst om te controleren of die voordeur nu echt wel gesloten is. En het enigszins onsmakelijke ritueel om de toiletpot te controleren na een doorspoelbeurt is toch wel voor iedereen een persoonlijk geheim. Maar wel zo prettig voor de volgende gebruiker.

Behandeling van dwangstoornis

Behandeling van dwangstoornis is vaak mogelijk door een gespecialiseerd psycholoog of kan op zijn minst milder worden gemaakt. Soms is een combinatie van een gedragstherapie en gebruik van medicijnen noodzakelijk. In een psychologische behandeling zijn de volgende elementen opgenomen:

• Het stellen van de diagnose en maken van een probleemanalyse.
• Informatie geven over de wijze van behandelen.
• Toepassen van technieken en oefeningen die in de praktijk hebben bewezen effectief te zijn.
• Aanpakken van eventueel opgebouwd vermijdingsgedrag.
• Evaluatie en advisering voor de toekomst.
• Nazorg

Stapsgewijze therapie

Een veel toegepaste therapie is een gedragstherapie waarbij de patiënt in lichte mate wordt blootgesteld aan de situatie waar angst voor bestaat. Door dit telkens iets heftiger te herhalen ontstaat een gewenningsproces waarbij de situatie op den duur slechts een geringe dwangmatigheid oproept. Zo worden stapsgewijs moeilijke situaties aangepakt totdat de patiënt van de dwangmatigheid genezen is.