Zelfverwonding - wat is het?

Zelfverwonding of automutilatie is het jezelf opzettelijk beschadigen. Dit kan op de meest uiteenlopende manieren. De bekendste zijn: branden, snijden, krassen en met het hoofd tegen de muur slaan. Mensen die zichzelf pijn doen hebben vaak ernstige trauma's meegemaakt en weten niet hoe ze met deze gevoelens moeten omgaan. Maar wat is zelfverwonding? En wat drijft mensen ertoe om met zelfverwonding te beginnen?

Wat is zelfverwonding

Zelfverwonding betekent ook wel ‘zelfbeschadiging’ of in het Engels ‘self – harm’.
Het omvat alle gedragingen die letsels en/of verwondingen aan het lichaam toebrengen. Veel gekende vormen zijn: snijden, branden, krassen, met de hoofd bonken of zelfs in de extreme vorm, een ledemaat afsnijden.
Het is een uiting van pijn, boosheid, verdriet of andere gevoelens die niet onder woorden te brengen zijn. Door zichzelf te beschadigen vermindert de emotionele pijn en maakt deze plaats voor de fysische pijn. Dit proces duurt maar even, al snel maakt de pijn plaats voor schuldgevoelens, spijt en angst. Personen die zichzelf verwonden voelen fysieke pijn als een ontlading van hun verdriet of boosheid. Er is een gevaarlijke grens tussen zelfverwonding en zelfdoding. Vaak wilt men niet dood, het is veelal een schreeuw om hulp. De grens hiertussen is echter moeilijk te trekken omdat de stap van zelfverwonding naar zelfdoding zeer klein is.

Zelfverwonding komt vaker voor dan men denkt, men slaagt erin om de verwondingen te verbergen of om excuses te verzinnen wanneer ernaar gevraagd wordt. De grootste reden hiervoor is dat er een groot taboe rust op zelfverwonding. Het is immers in strijd met onze instinct om pijn te vermijden. Ook in de hulpverlening wordt het onderwerp vaak vermeden.
Hierdoor komen de personen in een sociaal isolement waar ze maar moeilijk uit raken zonder hulp van hun directe omgeving of een hulpverlener.Volgens een Europese studie in 2001, waarin ondermeer zelfmoordgedachten en zelfverwonding onderzocht wordt, komt zelfverwonding vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De reden hiervoor is dat vrouwen emoties vooral opkroppen en naar zichzelf richten terwijl mannen deze uiten, al dan niet agressief.

In de psychiatrische hulpverlening werd zelfverwonding tot voor kort beschouwd als ‘manipulatie’ en ‘aandachttrekkerij’ en werd vooral geadviseerd om het gedrag te negeren en enkel aandacht te geven aan de wonden op zichzelf. De oorzaak was dan niet belangrijk. Heden ten dage wordt er gezocht naar de oorzaken van zelfverwonding, hoe ermee om te gaan en de mogelijke alternatieven worden uitgedacht en uitgeprobeerd.

Oorzaken

Vaak hebben deze personen ernstige trauma's meegemaakt en kunnen ze deze moeilijk of niet verwerken. Ze weten gewoon niet hoe ze met hun gevoelens moeten omgaan. Dan beschadigen ze zichzelf zodat de lichamelijke pijn de emotionele overheerst. Of ze doen het juist om niets te voelen. Enkele andere oorzaken zijn:

• laag zelfbeeld
• verstoord lichaamsbeeld
• seksueel of lichamelijk misbruik
• pesten
• lichamelijke aandoeningen
• ...

Soms is er op het eerste zicht geen aanwijsbare oorzaak. Doch moet men altijd kijken naar het verleden.
Soms kan iemand met automutilatie beginnen om bij de groep te horen of om een schreeuw om aandacht. Deze personen moet men niet minder serieus nemen!

Gevolgen

• littekens voor het leven
• sociaal isolement
• laag zelfbeeld
• depressie
• ...

Het spreekt voor zichzelf dat er op lange termijn meer negatieve gevolgen optreden en men in een negatieve spiraal terecht komt. Hierbij bestaat de kans dat de zelfverwondingen elkaar opvolgen en het een overlevingsstrategie wordt. In de hulpverlening is het dan ook erg belangrijk dat het stoppen van de zelfverwonding op de eerste plaats komt in de behandeling.
Het is niet gemakkelijk voor een persoon die aan zelfverwonding doet om opeens te stoppen. Het is dus belangrijk om alternatieven te vinden die geen schade berokkenen.
Voorbeelden hiervan kunnen zijn: dagboek bijhouden, iemand bellen wanneer de drang optreedt, sporten,…

Is het erfelijk?

Zelfverwonding op zichzelf is niet erfelijk, wel kan het vaker voorkomen in gezinnen waarbij meerdere personen aan zelfverwonding doen. Ze nemen dan het gedrag over omdat ze zien dat het oplucht of omdat ze denken dat het goed voor hun is.
Persoonlijkheidsstoornissen zoals borderline, manisch – depressief of andere stoornissen verhogen de kans op zelfverwonding. Bij personen die aan één of meerdere stoornissen lijden, wordt er vaak opgemerkt dat dit in de familie voorkomt.

Heeft de omgeving invloed?

Het is bekend dat de directe omgeving invloed uitoefent op de betrokken persoon.
Zo is de kans groter dat zelfverwonding ontstaat als het in groep vaker voorkomt. Personen die op dat moment misbruikt en gepest worden, of zelfs onder zware stress zitten hebben een hogere kans om met zelfverwonding te beginnen. Bij zelfverwonding wordt er vaker opgemerkt dat personen niet goed voor zichzelf zorgen: alcohol, drugs, roken,…
Alcohol – en druggebruik kunnen eveneens een oorzaak zijn van zelfverwonding. Zelfverwonding lijdt tot een gevoel van controle over het lichaam, over emoties. Daarom kan zelfverwonding verslavend werken. De positieve gevolgen van zelfverwonding zijn tijdelijk waardoor er opnieuw aan zelfverwonding wordt gedaan. Zo is de vicieuze cirkel rond.

Preventie voor zelfverwonding

Op school wordt er zeer veel voorlichting gegeven over seksualiteit, pesten, … maar zelden over zelfverwonding. Dit draagt mee aan de reden dat het taboe hierin nog steeds aanwezig is. Als zelfverwonding bespreekbaar wordt, krijgt men de kans om met het probleem naar buiten te treden en is de kans op professionele hulp aanzienlijk groter.
Vaak weten leerkrachten ook niet hoe ze met zelfverwonding moeten omgaan. Ze negeren het dan uit angst of gaan te snel naar de directie. Dit kan ervoor zorgen dat de leerling zich bedreigd voelt en niet meer wilt praten. Een goede oplossing is om de leerling tijdens een gesprek duidelijk te maken dat hij professionele hulp is en dat een leerkracht niet de juiste persoon is hiervoor. Eerlijk zijn is in dit gesprek de grootste hulp.

Medische zorg

Er worden documentaires uitgezonden ter preventie van zelfverwonding. Ook op internet is er over dit item veel te vinden, forums over zelfverwonding zijn talrijk en men kan er terecht voor steun en informatie.
Bij ernstige zelfverwonding kan beroep gedaan worden op de huisarts of de spoedgevallen.
Bij de huisarts kan men tevens terecht voor ondersteunende gesprekken of een doorverwijzing naar gespecialiseerde instanties waar men terecht kan bij een psycholoog, maatschappelijk werker of psychiater.
Ook op de middelbare school kan men hiervoor terecht bij het CLB, vaak krijgt men alsnog een doorverwijzing maar dit is een eerste stap in de goede richting.

Zelfverwonding kan gestopt worden als je het zelf wilt

Personen die zelfverwondend gedrag vertonen beseffen vaak de risico’s van hun handelingen. Ze weten vaak zelf ook hoe ze de verwondingen moeten verzorgen en wanneer medische hulp aangewezen is. Dit weerhoudt hen echter niet om het gedrag te blijven vertonen. Het helpt hen ook om met hun gevoelens om te gaan, dus waarom zouden ze stoppen?
Als men zich bewust wordt van de ernst van het probleem, is de kans groter dat men professionele hulp aanvaardt. Dit is echter niet in alle situaties zo. Het is heel moeilijk om van zelfverwonding af te komen zonder de nodige steun en alternatieven.
De psycholoog/psychiater kan je helpen om met je onverwerkte gevoelens om te gaan en alternatieven te zoeken voor automutilatie. Een terugval is altijd mogelijk, wees daarom niet boos op jezelf! Helemaal leven zonder automutilatie zal niet lukken omdat je het lang als de enige overlevingsmethode hebt beschouwd. Met de juiste hulp lukt het om automutilatie de baas te blijven zodat het niet langer jezelf zal overheersen

Lees verder

• Zelfbeschadiging: oorzaken, symptomen en behandeling
• Zelfbeschadiging: wat als je de behoefte voelt?