Een nier van een levende donor - Niertransplantatie

Een nier van een levende donor is eigenlijk veel beter dan een nier van een overleden donor. Een direct familielid kan zijn nier afstaan. Dit wordt relatietransplantatie genoemd. De nier van een levende donor is in een betere conditie dan de nier van een overleden donor. De weefseltypering van de donor past vaak beter bij die van de ontvanger. Bovendien wordt hiermee aanzienlijk de wachttijd verkort. Nog beter is om te transplanteren vóór er gestart wordt met dialyse. Hieronder leest u meer.

Soorten transplanties bij levend doneren

Relatie-transplantatie

Bij een relatie-transplantatie is er sprake van een directe familieband tussen de donor en ontvanger. Een ouder, broer, zus, zoon of dochter staat dan een nier af aan de patiënt (de ontvanger). Andere familieleden zoals oom, tante, neef, nicht en grootouders komen in principe ook als donor in aanmerking. Zelfs echtgenoten of partners kunnen donor zijn. Het betreft hier een nier van een levende donor. Doordat er een directe familierelatie is tussen donor en ontvanger, is de kans groter dat de weefseltypering en bloedgroep beter past. Het grote voordeel is dat de patiënt gelijk een donor heeft en dus niet of maar heel kort aan de dialyse (kunstnier) moet. Uiteraard moet de patiënt natuurlijk wel in goede conditie zijn een niertransplantatie te kunnen ondergaan.

Cross-over transplantatie

Als er geen mogelijkheid is een nier van een direct-familielid te krijgen, kan een goede vriend/vriendin of partner toch zijn nier afstaan. Vaak komt de weefseltypering van de patiënt niet overeen met die van de donor of er is bloedgroepen-incompatibiliteit. Om in aanmerking te komen voor een cross-over transplantatie moet de donor emotioneel verbonden en gemotiveerd zijn om een nier af te staan. Ook hier is sprake van een nier van een levende donor. Echter bij deze methode wordt een ander koppel van donor en ontvanger gezocht en staan de beide donoren een nier af aan de ontvanger van het andere koppel. Het is in feite een ruil-transplantatie. Het zoeken naar een koppel gaat via de computer van de Nederlandse Transplantatie Stichting. Zij zorgen voor het matchen van transplantatieparen. Zodra de kruisproeven tussen ontvangers en hun nieuw gevonden donor van beide koppels goed zijn, worden de twee donor-ontvanger paren aan elkaar gekoppeld. Deze matchprocedure wordt meerdere keren per jaar uitgevoerd. De transplantatie kan pas gepland worden zodra beide donoren zijn goedgekeurd in de transplantatiecentra en beide ontvangers in een goede conditie zijn. De koppels blijven anoniem aan elkaar.

Altruïstische of Samaritaanse transplantatie

Er zijn mensen die geheel belangeloos een nier willen afstaan aan iemand op die op de wachtlijst staat voor een nier. Dit is een ongerichte donatie en gebeurt vaak anoniem. Deze donoren hebben een altruïstische of Samaritaanse levenshouding. Ze willen graag iets goeds doen voor anderen. Het is ook mogelijk om een donatie te doen aan iemand die u vaag kent en geen persoonlijke of emotionele band is. Dat wordt gerichte altruïstische of Samaritaanse transplantatie genoemd.

Pre-emptieve transplantatie

Bij deze vorm wordt ook gebruik gemaakt van een nier van een levende donor. De transplantatie wordt uitgevoerd vóórdat er begonnen wordt met dialyse. Uit onderzoek blijkt dat bij deze patiënten de niertransplantatie het beste aanslaat, omdat de schadelijke effecten van jarenlang dialyseren hiermee wordt vermeden.

Eisen aan de donor

• De donor moet meerderjarig zijn
• De bloedgroep van de donor moet passen bij die van de ontvanger
• De weefseltypering mogen geen bezwaren leveren voor de ontvanger
• De lichamelijke conditie moet heel goed zijn
• De resultaten van alle medische onderzoeken moeten goed zijn
• De donor mag zelf geen nierziekte of een ziekte hebben die de nierfunctie in de toekomst kan verslechteren. (denk aan suikerziekte of hoge bloeddruk)
• De donor wil de nier afstaan zonder financiële vergoeding, dus geheel vrijwillig
• De donor moet voldoende gemotiveerd zijn. De donor moet echt zelf willen.

Voor- en nadelen van een nier van een levende donor

De voordelen wegen zwaarder, maar toch mogen de nadelen niet worden vergeten.

Voordelen:

• De wachttijd is aanzienlijk korter. De ontvanger hoeft hierdoor minder of zelfs helemaal niet te dialyseren.
• Het moment van de transplantatie kan zelf worden uitgekozen. Wanneer donor en ontvanger beide in goede conditie zijn, kan de transplantatie beginnen.
• Een nier van een levende donor is in een veel betere conditie dan een nier van een overleden donor. (de nier is namelijk maar zeer korte tijd buiten het lichaam)
• Een nier van een familielid heeft vaak betere passende weefselkenmerken van de nier.
• De gezondheid op langere termijn is voor de donor en voor ontvanger goed.

Nadelen:

• Het blijft een risico. De nier kan tóch afstoten!
• Aan elke operatie zijn enige risico's verbonden. Er is altijd kans op nabloeding, trombose, wondinfectie en een zeer kleine kans op overlijden. Dit zijn kleine kansen, maar moeten toch niet worden verwaarloosd.
• Een operatie houdt een litteken achter.
• De donor kan vroeg of laat een tijdelijke emotionele terugval krijgen. (komt zeer vaak voor!). Psychologische steun of maatschappelijke hulp is dan ook wenselijk in zulke gevallen.

Gesprek vóór de transplantatie

Voordat een transplantatie wordt overwogen wordt een gesprek uitgevoerd met de donor en ontvanger. Er komen een aantal punten aan de orde.

• Het recht van van de donor om de procedure op ieder moment te staken.
• Betrokkenheid van de nabije familie. (Het afstaan van een nier kan hen ook belasten)
• De bedenktijd. (De donor bepaalt zelf hoelang hij/zij hierover wil nadenken)
• De kans van een succesvolle donatie. (realiseren dat de nier ook afgestoten kan worden)
• De wachttijd voor een operatie. (de periode vanaf de aanmelding tot de daadwerkelijke transplantatie)
• De voorbereidingsonderzoeken.
• De operatie en de periode erna.
• De vergoeding van de medische onkosten. (kosten voor de onderzoeken, opname en operatie)
• De consequenties voor werk en verzekering.

Het is heel normaal dat de donor wel zijn nier wil af staan, maar dat hij/zij toch twijfels of tegenargumenten heeft. Alles kan worden besproken tijdens dit gesprek. Een maatschappelijk werker kan een gesprek voeren met alle niet-medische aspecten van de transplantatie en donatie. De psychologische, sociale en maatschappelijke punten kunnen worden besproken. Zo kun je ook denken aan huishoudelijke hulp en financiële hulp. Sommige transplantatiecentra's verplichten het een gesprek te voeren met een maatschappelijke werker. Anders kun je op eigen initiatief dit kenbaar maken.

De medische onderzoeken vóór de transplantatie

Er moeten heel veel onderzoeken plaats vinden voordat de transplantatie daadwerkelijk door kan gaan. Allereerst moet het weefsel en de bloedgroep matchen met die van de ontvanger. Daarna moet gekeken worden (net als bij de ontvanger) of de donor ook lichamelijk in staat is zijn nier af te staan.

De onderzoeken op een rijtje

Bloedgroepenonderzoek
De bloedgroep van de donor en ontvanger moeten bij elkaar passen. Als dat niet het geval is heeft verder onderzoek al geen zin meer. Een donor met bloedgroep 0 kan aan iedereen een nier afstaan.

Kruisproef
Als de bloedgroepen overeenkomen, wordt toch nog een beetje bloed van de donor en ontvanger bij elkaar gebracht en wordt er gekeken of er geen reactie optreedt. Als de ontvanger afweerstoffen heeft tegen de donor, dan onstaat er een reactie. De kruisproef is dan positief en transplantatie is dan niet mogelijk.

Weefseltypering van de nier
Dit wordt ook wel HLA-typering genoemd. De HLA-typering van de donor moet zoveel mogelijk overeenkomen met die van de ontvanger. Dit dient om afstoting te voorkomen. De ontvanger kan antistoffen hebben tegen het weefsel van de donor. Vooral overeenkomsten in de HLA-DR-antigenen zijn van belang voor de transplantatie.

Wanneer bovenstaande testen een goed resultaat leveren, is in het algemeen een transplantatie mogelijk. Maar er zijn nog meer onderzoeken om definitief tot de conclusie te komen.

• Uitgebreid lichamelijk onderzoek
• Urine onderzoek - de donor verzamelt gedurende 24 uur de urine en er wordt vervolgens een routine urineonderzoek gedaan.
• Uitgebreid bloedonderzoek - Het bloed wordt gecontroleerd op bloedarmoede, de nierfunctie, leverfunctie en suikerziekte. Verder wordt onderzoek gedaan naar virussen en bacteriën. Heeft de donor in het verleden een virusinfectie doorgemaakt, zoals bijv. Hepatitis, HIV of ziekte van Pfeiffer, dan kan het virus overgebracht worden met de transplantatie.
• Hart-long foto - Hart en longen worden bekeken door röntgenfoto's.
• Echografie v.d. nieren - De structuur van de nieren wordt onderzocht d.m.v. een echo.
• ECG (Electrocardiogram) - De functie van het hart wordt bekeken.
• Angiografie - De slagaders van de nieren worden bekeken. De nier met de langste ader wordt doorgaans gebruikt voor de transplantatie. Het onderzoek wordt gedaan door een CT-scan of een MRI.
• IVP (Intra Veneus Pyelogram) - Dit is een foto van de nieren, urinewegen en blaas. Er wordt een contrastvloeistof ingespoten om de genoemde organen zichtbaar te maken.

Op basis van alle bovenstaande onderzoeken wordt uiteindelijk beslist of de donor wel of net geschikt is, zijn nier af te staan. En of de transplantatie ook voor de ontvanger zo min mogelijk risico's met zich meebrengt.

Het besluit van de donor

De donor kan op elk moment zich bedenken om toch maar er van af te zien. Dit kan tot dat de donor op de operatietafel ligt. Wanneer de donor dan alsnog "nee, ik wil het niet" zegt, houdt alles op.

Als de transplantatie door kan gaan

Wanneer alles dus goed is; De donor is geschikt en heeft echt de intentie om de nier af te staan én de ontvanger is in staat de transplantatie te ondergaan, dan kan de operatie worden gepland. Helaas zijn ook dan wachttijden die varieren van een maand tot een jaar. Als er een lange periode tussenzit, moeten sommige onderzoeken weer opnieuw worden gedaan.

De niertransplantatie.

Het voordeel van een relatietransplantatie en ook van een cross-over transplantatie is dat de wachttijd aanzienlijk wordt verkort én de datum van de transplantatie kan gepland worden. De donor ligt over het algemeen een week in het ziekenhuis en het wordt aanbevolen na de transplantatie jaarlijks een controle te laten doen in een ziekenhuis.

Als de transplantatie niet door kan gaan

De transplantatie kan in eerste instantie niet doorgaan als de donor ineens van besluit is veranderd. Maar uiteraard ook als blijkt dat de donor niet geschikt is. De kruisproef is niet goed of het weefsel past niet goed bij de ontvanger. Ook als de donor of ontvanger zelf lichamelijk niet in staat is, kan het niet doorgaan. Wat de oorzaak ook is, het stopzetten van het proces gaat vaak gepaard met emoties. Dit kan een frustratie zijn, maar ook een opluchting, zowel voor de donor als ontvanger.