Afrikaanse slaapziekte: oorzaak, symptomen, behandeling

De Afrikaanse slaapziekte, ook wel bekend onder de naam trypanosomiasis, is een ziekte die zonder behandeling dodelijk is. De zieke wordt verspreid door de tseetseevlieg. Er bestaat nog geen vaccin tegen de Afrikaanse slaapziekte. Waar komt de ziekte het meeste voor en wat zijn de verschijnselen? Welke voorzorgsmaatregelen kun je nemen om de Afrikaanse slaapziekte minder snel te krijgen als je verblijft in een risicogebied?

Inhoud artikel

• Vergeten ziektes
• De Afrikaanse slaapziekte of trypanosomiasis
• Oorzaak Afrikaanse slaapziekte
• Vormen van de Afrikaanse slaapziekte
• Oost-Afrikaanse slaapziekte of trypanosomiasis rhodesiense: symptomen, complicaties
• West-Afrikaanse slaapziekte of trypanosomiasis gambiense: symptomen, complicaties
• Voorzorgsmaatregelen die je kunt nemen als je verblijft in een risicogebied
• De behandeling na een steek
• Medicatie tegen slaapziekte en nieuwe ontwikkelingen

Vergeten ziektes

Wereldwijd lijden er zeer veel mensen aan de Afrikaanse slaapziekte. Toch wordt er niet heel veel onderzoek naar de ziekte gedaan, daarom wordt het een vergeten ziekte genoemd. Andere vergeten ziektes zijn de ziekte van Chagas en leishmaniasis.

De Afrikaanse slaapziekte of trypanosomiasis

• De slaapziekte komt het meeste voor in het westelijke en het centrale deel van Afrika. Je loopt hoge kans op besmetting in Congo, Oeganda, Soedan en Angola.
• In Nederland komt de Afrikaanse slaapziekte nagenoeg niet voor, het is een zeldzame importziekte.
• Een van de verschijnselen die optreden als de ziekte al in een vergevorderd stadium is, zijn stoornissen van het centrale zenuwstelsel. Deze kunnen leiden tot slaapzucht (de verklaring van de naam van de ziekte).
• Je kunt twee stadia onderscheiden bij de ziekte: in het eerste stadium verspreidt de parasiet zich in de lymfevaten en de bloedsomloop, in het tweede stadium wordt het centrale zenuwstelsel aangetast.

Oorzaak Afrikaanse slaapziekte

De veroorzaker van de ziekte is de Trypanosoma brucei, dit is een eencellige parasiet. De slaapziekte wordt overgedragen door een steek van de tseetseevlieg, een vlieg die alleen voorkomt in Afrika. De vlieg is een bloedzuigende vlieg en is ongeveer twee keer zo groot als de gewone huisvlieg, de vleugels van het beestje zijn geschaard. Maar een klein gedeelte van de tseetseevliegen is besmet met de Trypanosoma brucei. De vlieg steekt overdag.

Vormen van de Afrikaanse slaapziekte

Er bestaan verschillende vormen van de Afrikaanse slaapziekte, de ene vorm komt heel snel op, de andere vorm verloopt heel langzaam:

• Oost-Afrikaanse slaapziekte
• West-Afrikaanse slaapziekte

Oost-Afrikaanse slaapziekte of trypanosomiasis rhodesiense: symptomen, complicaties

Deze variant komt heel snel op en verloopt ook heel snel.
Komt met name voor in beboste gebieden, wildparken en savannen in Centraal en Oost Afrika.

Symptomen Oost-Afrikaanse slaapziekte

• Iemand krijgt een steek die heel veel pijn doet;
• Na enkele dagen verschijnt er op de plaats waar iemand gestoken is een rode en open zweer;
• Verhoogde lichaamstemperatuur;
• Hevige hoofdpijn;
• De persoon kan prikkelbaar zijn;
• Een zeer vermoeid gevoel;
• De lymfeklieren kunnen opgezet zijn;
• Spieren en gewrichten kunnen pijn doen;
• Uitputting van het lichaam.

Complicaties Oost-Afrikaanse slaapziekte

• Iemand kan verward raken;
• Er kunnen persoonlijkheidsveranderingen optreden;
• Spreken kan moeilijker gaan;
• Aanvallen van epilepsie kunnen optreden;
• Lopen kan problemen opleveren;
• Sufheid kan optreden en iemand kan bewusteloos raken.

West-Afrikaanse slaapziekte of trypanosomiasis gambiense: symptomen, complicaties

Dit is de chronische variant, verloopt langzaam.
Komt voor in Centraal- en West-Afrika.
Kom je met name tegen bij akkers die bebouwd zijn, met meertjes, riviertjes.

Symptomen West-Afrikaanse slaapziekte

• Iemand wordt gestoken door een tseetseevlieg en dit doet veel pijn;
• Na weken, maanden of zelfs jaren verschijnt er op de plaats waar iemand is gestoken een grote, open zweer die rood is van kleur;
• Uitputting van het lichaam;
• De lymfklieren kunnen opzetten;
• Een verhoogde lichaamstemperatuur;
• Pijn in het hoofd;
• Pijn in de gewrichten en spieren;
• Klieren aan de achterzijde van de nek kunnen opgezwollen raken;
• Bij de ogen kan zwelling optreden;
• De handen kunnen opzetten;
• Ontsteking van de hersenen kan optreden (encefalitis).

Complicaties West-Afrikaanse slaapziekte

• Slaapstoornissen kunnen optreden;
• Iemand kan verward raken;
• Aanvallen van epilepsie kunnen optreden;
• Problemen met lopen;
• Handen en voeten kunnen gevoelloos worden;
• Iemand zal afvallen, vermageren;
• Bewusteloosheid, coma.

Voorzorgsmaatregelen die je kunt nemen als je verblijft in een risicogebied

• Vraag bij de lokale bevolking na waar er veel tseetseevliegen zijn.
• Kies voor dikke stoffen kleding zoals linnen.
• Draag geen felle kleuren.
• Gebruik in gebieden waar je risico loopt middelen met DEET die insecten weren.
• Gebruik een muskietennet tijdens het rusten of slapen.
• Stap je in een voertuig, check de ruimte dan op tseetseevliegen.
• Laat je niet vervoeren in voertuigen die open zijn, het stof wat opwaait kan de vliegen aantrekken.
• Ga struikgewas uit de weg omdat hier de tseetseevliegen zich ophouden op de hete momenten op de dag.

De behandeling na een steek

Zonder behandeling ga je dood aan de Afrikaanse slaapziekte. Heb je een zweer op de plaats van de steek, laat deze dan direct behandelen door een arts. Er moet gecontroleerd worden op besmetting met Trypanosoma brucei. Je moet twee jaar onder controle blijven (onderzoek bijvoorbeeld door lumbaalpunctie). Er bestaat helaas nog geen vaccin tegen deze ziekte.

Medicatie tegen slaapziekte en nieuwe ontwikkelingen

• Voorheen werd melarsoprol gebruikt, dit was niet zonder gevaren, het kon bijvoorbeeld heftige allergische reacties veroorzaken.
• In 2009 werd NECT toegevoegd aan de lijst met basisgeneesmiddelen van de Wereldgezondheidsorganisatie.
• Onderzoekers in Zweden (universiteit van Umea) hebben uitgevonden (november 2013) welke stoffen werkzaam zijn tegen de Trypanosoma brucei. Het is belangrijk dat er in de toekomst medicijnen komen die niet agressief zijn en werkzaam zijn bij alle vormen van de Afrikaanse slaapziekte.