Slaapziekte of Afrikaanse trypanosomiasis

De tseetseevlieg is een Afrikaanse vlieg die net zo groot is als onze Europese bromvlieg. De tseetseevlieg zorgt in Afrika voor veel ellende. Het is namelijk de overbrenger van het protozo trypanosoma. Deze eencellige veroorzaakt de slaapziekte. We onderscheiden de Oost-Afrikaanse en de West-Afrikaanse slaapziekte. Symptomen bestaan vooral uit het veel slapen van de patiënt, later gevolgd door bewusteloosheid, coma en zelfs de dood. Jaarlijks sterven er 300.000 mensen aan deze ziekte. Behandeling is niet altijd even makkelijk.

Wat is de slaapziekte?

De slaapziekte wordt ook wel Afrikaanse trypanosomiasis genoemd. We onderscheiden hierin ook nog de Oost-Afrikaanse en de West-Afrikaanse vorm in. De ziekte komt voornamelijk in Afrika voor. Europese mensen die voor zaken of privé naar Afrika reizen, lopen een kans om de ziekte op te lopen. De ziekte moet niet verward worden met narcolepsie of lethargie.

Tseetseevlieg

De tseetseevlieg komt voor in Afrika. Deze vlieg wordt maximaal 1.5 centimeter lang en is daarmee vergelijkbaar met de in Nederland bekende bromvlieg. De vlieg heeft een lichaamsvorm die sterk doet denken aan die van een wesp. De voortplanting van de tseetseevlieg is bijzonder, omdat er bij het wijfje slechts één eitje bevrucht wordt. Ze legt geen eitje maar draagt het eitje in haar baarmoeder, waar het blijft tot de eerste twee larvestadia doorlopen zijn. Het derde larvestadium vindt buiten het lichaam van de vrouwtjesvlieg plaats.

De vlieg steekt overdag mens en dier en voedt zich op deze manier met bloed. De tseetseevlieg staat erom bekend besmet te zijn met protozoën (eencelligen). Het eencellige organisme Trypanosoma brucei gambiense veroorzaakt de westelijke slaapziekte. Trypanosoma brucei rhodesiense is verantwoordelijk voor de oostelijke slaapziekte. Besmetting met deze parasieten vindt plaats doordat de tseetseevlieg een wondje maakt waarin de parasieten terecht komen. Geïnfecteerde mensen en dieren kunnen een jonge tseetseevlieg weer besmetten, waardoor deze de ziekte verder overbrengt. Slechts een klein gedeelte van de tseetseevliegen is besmet.

Symptomen

De Oost-Afrikaanse vorm van deze ziekte verloopt over het algemeen sneller dan de West-Afrikaanse. De volgende symptomen worden bij de Afrikaanse slaapziekte gezien:

Perioden van koorts die worden afgewisseld met koortsvrije perioden.
Zwelling van de lymfeklieren, met namen de lymfeklieren in de nek raken opgezwollen. Dit is soms goed voelbaar door met de vingers de nek af te tasten.
Een hevige hoofdpijn en gewrichtspijn.
Een verminderde afweer doordat het afweersysteem continue bezig is de parasiet te bestrijden. Doordat de parasiet snel kan veranderen blijft deze vaak ongevoelig voor het afweersysteem.
Vermoeidheid.
Jeuk en een huiduitslag.

Later ontstaat er hersenontsteking. In dit stadium slaapt de patiënt veel. Wanneer we de patiënt aanspreken reageert deze wel maar zal vrij snel weer in slaap vallen. Het is voor de patiënt moeilijk om wakker te blijven. Er ontstaat verwardheid en moeite met lopen. Ook psychische stoornissen ontstaan. Gevoelloosheid in handen en voeten treedt op, later in armen en benen. Het vele slapen gaat over in een bewusteloosheid. De patiënt zal niet meer eten. Er treedt coma op. Uiteindelijk komt de patiënt te overlijden. De West-Afrikaanse variant verloopt langzaam en komt vooral in bebouwde gebieden voor.

Incubatietijd

De incubatietijd is de periode tussen besmetting en de eerste ziekteverschijnselen. Voor de Oost-Afrikaanse slaapziekte bedraagt de incubatietijd 2 tot 4 weken. Voor de West-Afrikaanse variant kan de incubatietijd oplopen tot wel 10 jaar.

Behandeling

Het is belangrijk om bij een bezoek aan Afrika bedacht te zijn op de slaapziekte. De meest voor de hand liggende voorzorgsmaatregel is te voorkomen dat je gestoken wordt door een tseetseevlieg. Felle kleuren trekken de vliegen aan, draag dus liever neutrale kleding. Opwaaiend zand en stof trekt de vliegen aan, rijdt daarom niet in open voertuigen rond en vermijd het opwaaien van stof tijdens een wandeling. Slaap altijd onder een muskietennet, ook al steken de vliegen voornamelijk overdag. Gebruik voldoende insectenwerende middelen. Middelen met diethyl-toluamide weren niet alleen muggen, bloedzuigers en vlooien maar ook stekende vliegen. Het middel in sprayvorm is te gebruiken om op de klamboe of op kleding te spuiten. Het is niet mogelijk om je in te laten enten tegen de slaapziekte.

Behandeling bestaat uit het doden van trypanosoma met medicijnen. Suramine wordt verkocht onder de merknaam Germanin. Het middel wordt vooral gebruikt ter behandeling van de slaapziekte. Een ander goed werkend medicijn is pentamidine. Dit middel remt de eiwit-en RNA-synthese bij trypanosoma. Wanneer de patiënt ernstig ziek is wordt soms melarsoprol voorgeschreven. Het middel heeft veel bijwerkingen en kan giftig zijn. Het mag daarom alleen per injectie onder toezicht van een arts worden toegediend. Soms wordt DFMD (alfa-Difluormethyl-DOPA) toegediend.

In sommige delen van Afrika is bevolking of het houden van vee onmogelijk geworden vanwege de grote sterfte aan de slaapziekte. Dit verklaart ook waarom sommige gebieden er zo verlaten bij liggen. Uitroeiing van de tseetseevlieg blijkt lastig te zijn, vaak komt de vlieg weer terug wanneer de aandacht aan uitroeiing even verslapt.