Afrikaanse slaapziekte door vliegenbeet

De slaapziekte is een ziekte die wordt overgebracht door een Afrikaanse bloedzuigende vlieg die besmet is met een parasiet. Besmetting met deze ziekte kan sluimerend in het lichaam voorkomen, maar kan ook in een acute vorm voorkomen. Als de parasiet erin slaagt om de hersenen binnen te dringen, kan het slachtoffer erg ziek worden. Wordt dit niet behandeld, loopt het altijd fataal af. Wat is de slaapziekte precies, wat zijn de symptomen en wat kun je hier tegen doen?

Tseetseevliegen

De slaapziekte wordt verspreid door de Afrikaanse tseetseevlieg die besmet is met een eencellige parasiet (Trypanosoma). De slaapziekte valt onder de zogenaamde “vectorziekte”. Dit houdt in dat de ziekte voor verspreiding afhankelijk is van vectoren (overbrengers) zoals muggen, vliegen of teken. De tseetseevlieg is ongeveer twee keer zo groot als de huisvlieg en ze kunnen steken. Maar een klein deel van de tseetseevliegen is met deze parasiet besmet. De vlieg kan dit niet doorgeven aan hun jongen, waardoor de ziekte alleen kan blijven bestaan als een geïnfecteerd mens of dier de ziekte doorgeeft. De tseetseevlieg steekt overdag.

De symptomen van de slaapziekte

Als de vlieg heeft gestoken kan de plaats van de beet pijnlijk steken. Wanneer iemand besmet is, ontstaat na een aantal dagen tot soms wel maanden later bij de chronische variant een grote open zweer op de plaats van de steek.

De verschijnselen die bij de Afrikaanse slaapziekte horen zijn:

• Koorts
• Zware hoofdpijn
• Intense moeheid
• Lichamelijke uitputting door aantasten afweersysteem
• Prikkelbaarheid
• Opgezette lymfeklieren
• Zwellingen
• Uitslag
• Spier- en gewrichtspijn
• Zich ziek voelen

Als de parasiet erin slaagt om de hersenen binnen te dringen kan er een hersenontsteking ontstaan, waarbij de volgende symptomen horen:

• Slaapstoornissen
• Sufheid
• Verwardheid
• Persoonlijkheidsveranderingen
• Moeizame spraak
• Epileptische aanvallen
• Gevoelloze handen en voeten
• Moeite hebben met lopen

Het slachtoffer zal daarnaast snel vermageren en uiteindelijk in coma raken, waarna de dood zal volgen.

Soorten slaapziekte

Zolang de parasiet nog niet in de hersenen voorkomt, kan de slaapziekte in sluimerende staat voorkomen in het lichaam. Bij de West-Afrikaanse slaapziekte kan dit wel jaren duren. Het is de chronische vorm die meestal voorkomt bij bebouwde akkers met riviertjes en meren. De Oost-Afrikaanse slaapziekte is veel agressiever en kan binnen enkele maanden fataal aflopen. Deze acute vorm komt vooral voor in savannen, bosgebieden en wildparken van Centraal- en Oost-Afrika.

Risicogebied

Volgens schatting wonen er ongeveer 60 miljoen mensen in een risicogebied. Er zijn circa 250 haarden bekend waar de ziekte voorkomt. Naar schatting zijn er wereldwijd 400.000 mensen die aan de Afrikaanse slaapziekte lijden, waarvan er jaarlijks ongeveer 300.000 overlijden. Het komt voor in de landen die ten zuiden van de Sahara voorkomen. De parasiet komt zowel voor in mens en dier, waardoor uitroeiing moeilijk is.

Behandeling

Vroeger was het medicijn “Melarsoprol” het enige middel tegen de slaapziekte. Dit medicijn bevat veel arsenicum en dat is giftig. Het leidde tot sterfelijkheid en blindheid onder de slachtoffers. Recentelijk is er een beter medicijn ontdekt, eflornithine genaamd en het heeft minder bijwerkingen. Het medicijn kan zelfs mensen die zich in een ver stadium van deze ziekte bevinden weer genezen. Omdat de fabricage nauwelijks de kosten dekt, is de beschikbaarheid van dit medicijn erg matig.

Bestrijding

Het is moeilijk om de vlieg als overbrenger uit te roeien. Vroeger werd er op grote schaal gewerkt met insecticiden, maar het heeft nadelige gevolgen voor het milieu. Zodra de werkzaamheid van het insecticide afneemt, zal de vlieg weer snel zijn teruggekeerd. Een betere aanpak is het opsporen en behandelen van besmette mensen en dieren. De politieke en humanitaire situatie in Afrika maakt dit erg moeilijk.

Preventie

Toeristen kunnen zich het beste beschermen tegen insectenbeten met klamboes en dikke gesloten kleding. De vliegen zitten vaak laag op vegetatie vlakbij het water. Zorg dat je ruimschoots insektenwerende middelen bij je hebt met DEET (diethyl-toluamide). Controleer van tevoren het voertuig waar je mee vertrekt op aanwezigheid van de tseetseevlieg en vermijd struikgewas.

Lees verder

• Parasieten: Dermatobia Hominis (horzel)
• Insecten: de huisvlieg (Musca domestica)