De overgang: oorzaak, symptomen, klachten en behandeling

Wat wordt er eigenlijk precies bedoeld als men zegt dat een vrouw in de overgang is? Je kunt de overgang omschrijven als de periode in het leven van een vrouw waarin de vruchtbaarheid minder wordt. De overgang begint meestal rond het vijfenveertigste levensjaar en kan eindigen tot na het zestigste jaar. Net als bij de puberteit, de ene vrouw heeft er meer last van dan de andere. Waar kun je last van hebben tijdens deze levensfase en wat kun je doen aan de klachten?

Inhoud artikel

• De overgang
• De drie fases van de overgang
• Waarom heeft de een meer last van de overgang dan de ander?
• De klachten, veranderingen die tijdens de overgang kunnen optreden
• Wat kun je doen aan opvliegers?
• Wat te doen bij stemmingswisselingen?
• Wat kun je doen aan gewrichtsklachten?
• Soja en bewegen
• Voorspellen leeftijd overgang

De overgang

Als een vrouw in de overgang is dan wordt daarmee bedoeld dat de vruchtbaarheid van de vrouw afneemt. Deze periode begint ongeveer bij de leeftijd van vijfenveertig en kan duren tot na het zestigste levensjaar. Het lichaam van een vrouw ondergaat verschillende veranderingen. In Nederland begint de overgang gemiddeld rond de achtenveertig jaar. De duur van de overgang ligt gemiddeld tussen de vier en de tien jaar.

De drie fases van de overgang

1. Premenopauze

Bij de geboorte heeft een vrouw iets van twee miljoen eitjes. De eitjes die liggen opgeslagen in de eierstokken zorgen voor de aanmaak van het vrouwelijk hormoon oestrogeen. Oestrogeen zorgt voor de rijping van de eitjes. De hoeveelheid eitjes neemt in de loop van het leven af en de eierstokken maken daarom minder oestrogeen aan. De menstruatie wordt hierdoor onregelmatig en het kan ook leiden tot extra bloedverlies.

2. Menopauze

Deze tweede fase begint ongeveer een jaar na het begin van de premenopauze. Het is het moment waarop de laatste menstruatie optreedt. Je weet pas zeker dat het de laatste menstruatie is geweest als je een jaar niet meer hebt gemenstrueerd. Bij de meeste vrouwen is dit rond hun vijftigste.

3. Postmenopauze

Het lichaam van een vrouw past zich na de laatste menstruatie aan de veranderingen aan. Er moet een opnieuw een balans worden gezocht. Het kan lichamelijke en geestelijke verschijnselen veroorzaken.

Waarom heeft de een meer last van de overgang dan de ander?

Net als bij het ervaren van pijn, kunnen vrouwen de overgang heel verschillend ervaren. Van invloed kunnen zijn de lichamelijke conditie, maar ook sociale factoren kunnen een rol spelen. De klachten die een vrouw heeft tijdens de overgang zijn niet erfelijk, dus als jouw moeder weinig last heeft gehad van de overgang is het niet te zeggen dat jij er ook weinig last van zal krijgen.

De klachten, veranderingen die tijdens de overgang kunnen optreden

• Opvliegers/vapeurs: golven van warmtesensaties die plotseling opkomen, op elk moment van de dag, in het bovenste gedeelte van het vrouwenlichaam. Het kan tussen de dertig seconden en een paar minuten duren. De oorzaak is een verminderde afscheiding van oestrogeen tijdens de menopauze. Het autonome zenuwstelsel wordt geprikkeld, buiten de wil worden de functies geregeld van de inwendige organen. Zo ook dan van het bloedvatenstelsel. Door ontregeling krijg je onverwacht een kortdurende verwijding van de bloedvaatjes aan de oppervlakte van de huid. Meestal in het gezicht, hals en de borst. Ongeveer zeventig procent van de Westerse vrouwen zou last hebben van opvliegers. Je kunt een paar opvliegers per dag hebben, maar ook een paar per week.
• Nachtelijk transpireren: opvliegers die in de nachtelijke uren tijdens het slapen voorkomen. Het nachtelijke transpireren kan de nachtrust behoorlijk verstoren en je kunt er erg vermoeid door raken.
• Veroudering van de huid: door de afname van oestrogeen tijdens de overgang zal de huid sneller verouderen. De veranderingen die plaats vinden in het lichaam kunnen invloed hebben op de aanmaak en afbraak van collageen in de huid. Het kan zijn dat de huid droger en dunner wordt.
• Meer afbraak van botcellen dan aanmaak: tot het vijfendertigste levensjaar worden de botten opgebouwd, daarna worden er meer cellen afgebroken dan aangemaakt. De afname van oestrogeen tijdens de overgang zorgt ervoor dat dit proces versnelt.
• Wisselingen in stemming: door de ongelijkmatige afname van oestrogeen kun je last krijgen van stemmingswisselingen. Je voelt je op het ene moment vrolijk en het andere moment somber of prikkelbaar. Bij de menstruatie is dat vaak maar even, bij de overgang kunnen de klachten langer aanhouden.
• Onregelmatig bloedverlies: dit is een van de eerste verschijnselen van de overgang, in de premenopauze. Het aantal eitjes in de eierstokken is afgenomen en daardoor wordt er minder oestrogeen aangemaakt. Dit hormoon zorgt voor de rijping van de eitjes, daarom wordt de menstruatie onregelmatig. Je kunt bloedingen krijgen die korter en minder zijn maar het kan ook dat de bloedingen heviger zijn en langer duren.
• Vaginale veranderingen: de vaginale afscheiding kan veranderen. Het kan toenemen of afnemen, ook kan de kleur veranderen. De vagina kan hierdoor droog aanvoelen, branderig of jeuken. Het kan ook zijn dat de vaginawand gevoeliger wordt omdat deze dunner is geworden. Droogheid en gevoeligheid van het slijmvlies van de vagina kunnen goed worden verholpen met oestrogeenzetpillen of een oestrogeen crème. Overleg met de huisarts.
• Libidoverlies: dit kan door verschillende dingen komen: hormoonschommelingen kunnen de oorzaak zijn, of opvliegers die niet prettig zijn tijdens het vrijen. Het kan ook pijnlijker worden door het droog worden van de vagina.
• Gewrichtsklachten: stijve spieren en gewrichten met name bij het opstaan in de ochtend. Je kunt last hebben van pijn bij bewegen maar ook pijn bij het slapen. Het kan gaan om pijn bij handen, vingers, polsen, knieën, heupen, bovenbenen en schouders. De pijnklachten hangen vaak samen met de veroudering van het lichaam en door het tekort aan oestrogeen tijdens de overgang worden de verschijnselen versterkt. Als de klachten direct te maken hebben met de overgang dan zullen de klachten verminderen bij hormoontoediening. Heb je last van rusteloze benen, dan kan dit te maken hebben met een tekort aan magnesium.
• Veranderde lichaamsgeur: het is mogelijk dat iemand in de overgang geuren anders ervaart, maar het kan ook zijn dat onder invloed van hormonen de lichaamsgeur echt anders is dan voorheen.
• Verandering in de beleving van smaak: hormonen kunnen ervoor zorgen dat de beleving van smaak verandert. Mogelijk proef je beter en wordt de gevoeligheid voor smaken groter. Je ziet vaak dat de voorkeur uitgaat naar frisse groente die rauw is en heeft iemand minder trek in gekookte groente. Veel vrouwen in de overgang hebben last van minder vorming van speeksel, dit kan de smaak ook veranderen.
• Een allergie kan terugkeren: heb je als kind of in een andere fase in je leven last gehad van een allergie dan kan die allergie terugkeren tijdens de overgang. Het kan ook gaan om verergering van een allergie. Oorzaak: door schommelingen van hormonen neemt de hoeveelheid histamine in het lichaam toe en dit leidt tot klachten.
• De stem kan lager worden: door hormonale invloeden kunnen de stembanden iets minder soepel worden. Dit kan ervoor zorgen dat hoge tonen iets moeilijker te bereiken zijn. De stem wordt lager en kan wat mannelijk klinken. Een zangeres in de overgang kan last krijgen van het menopauzale stemsyndroom.
• Incontinentie en blaasproblemen: de overgang zou het ontstaan van incontinentie iets kunnen versnellen. Na de overgang kunnen klachten die te maken hebben met verzakking in een rapper tempo toenemen. Na de overgang hebben vrouwen meer kans op een blaasontsteking die terugkeert.

Wat kun je doen aan opvliegers?

• Opvliegers kunnen vaker voorkomen als je spanningen hebt, iets warms hebt gedronken en ook pittig eten, cafeïne en alcohol kunnen opvliegers uitlokken of verergeren. Dus let hierop.
• Een diepe langzame buikademhaling kan helpen, dit is inademen door de neus en uitademen via de mond).
• Beweging is belangrijk om ervoor te zorgen dat je minder snel opvliegers krijgt.
• Zorg ervoor dat je niet te zwaar bent: vrouwen met vetzucht hebben vaker last van opvliegers en de opvliegers zijn vaak ook heftiger.
• Let verder op je kleding, kies bij voorkeur voor ademende kleding of kleed je in laagjes dan kun je wat uit doen mocht je het te warm krijgen. Ook voor nachtkleding kun je kiezen voor stof waarin je niet snel transpireert, hetzelfde geldt voor het beddengoed (kies bijvoorbeeld niet voor satijn).
• Warme ruimtes kunnen ook opvliegers uitlokken, zet in de slaapkamer bijvoorbeeld een ventilator aan.
• Heb je last van een opvlieger, dep de huid dan met koud water.
• Roken is een boosdoener, je kunt eerder last krijgen van opvliegers maar de opvliegers kunnen ook heftiger zijn.
• Er zijn preparaten met salvia die helpen tegen opvliegers en nachtelijk zweten.
• Als niets helpt en je blijft last houden van opvliegers en die bezorgen je veel last dan kun je in overleg met de huisarts kiezen voor medicijnen. Er kan gekozen worden voor hormoontabletten of hormoonpleisters. In deze medicijnen zit oestrogeen (net als in de pil maar in kleinere hoeveelheden). Let op, de hormoontabletten tegen overgangsklachten beschermen je niet tegen zwangerschap!
• In de eerste maanden zal het lichaam meer vocht vasthouden, je kunt last krijgen van gevoelige borsten, hoofdpijn en misselijkheid (neem contact op met de huisarts als je je ongerust maakt). De maandelijkse bloeding komt weer terug of onregelmatig bloedverlies. De kans op trombose neemt toe, de kans op borstkanker neemt geleidelijk toe. De kans op een hartinfarct of beroerte neemt in lichte mate toe. Overleg goed met de huisarts hoe lang je de hormoontabletten kan gebruiken, liefst zo kort mogelijk. Er zijn allerlei producten te koop voor overgangsklachten, je moet heel kritisch zijn want ze kunnen ernstige bijwerkingen hebben. Zoek goed uit wat er over een middel bekend is, overleg met huisarts of apotheker.

Wat te doen bij stemmingswisselingen?

Gevoelens kunnen snel omslaan (jantje lacht, jantje huilt), de depressieve gevoelens houden vaak langer aan, sommige vrouwen durven niet meer zelf auto te rijden of zijn bang om alleen te zijn. Vrouwen kunnen emotioneler reageren op allerlei situaties, huilbuien komen vaak voor.

• Een echte depressie moet worden uitgesloten.
• Praten over eventuele oorzaken, het kan komen door de leeftijd (midlife), door de kinderen die het huis verlaten (lege nest syndroom), zorgen over het werk, zorgen om ouders.
• Praat over werk, zorg voor hobby’s, eventueel vrijwilligerswerk.
• Lichaamsbeweging is erg belangrijk (endorfines worden aangemaakt).
• Zorg voor voldoende daglicht, voor een goed dag- en nachtritme en voldoende slaap.
• Vermijd situaties die stress opleveren
• Gebruik zo min mogelijk koffie, alcohol en let op suikers.

Wat kun je doen aan gewrichtsklachten?

• Lichaamsbeweging is belangrijk
• Stretchen
• Een warm bad kan de klachten verminderen
• Een massage
• Probeer stress te vermijden

Soja en bewegen

Soja en bewegen helpen tegen opvliegers. Bij een onderzoek van de Penn State University in de Verenigde Staten werden meer dan negentig vrouwen tussen de veertig en de zestig jaar twee weken gevolgd. Ze droegen apparatuur waarmee de lichamelijk activiteit en de huidtemperatuur gemeten werd. De vrouwen noteerden zelf ook iedere opvlieger. De vrouwen bleken minder opvliegers te hebben na het sporten, dit effect hield lang aan, zo’n vierentwintig uur. Ook het eten van soja gaf goede resultaten. Eigenlijk niet zo verwonderlijk, in Japan, waar veel soja wordt gegeten, hebben vrouwen minder last van opvliegers. Soja bevat isoflavonen, deze stoffen lijken veel op oestrogeen (vrouwelijk geslachtshormoon).

Voorspellen leeftijd overgang

De leeftijd waarop een vrouw in de overgang komt kan met behulp van een bloedtest nauwkeurig worden vastgesteld. Dat je weet wanneer iemand in de overgang komt is van belang om op tijd eicellen in te vriezen en je kunt ook tijdig gezondheidsproblemen op het spoor komen die met de overgang te maken hebben. De hoeveelheid van het Anti-Müllers Hormoon (AMH) kan goed voorspellen wanneer een vrouw voor het laatst zal menstrueren. Er kan op jonge leeftijd al voorspeld worden wanneer een vrouw verminderd vruchtbaar wordt. Het onderzoeksresultaat moet nog in een tweede studie worden bevestigd.